گوش دادن به بیگانه

آنچه ما به عنوان «رادیو بیگانه» می شناسیم در واقع در اصطلاح «خبرپراكنی بین المللی» نامیده می شود، یعنی مخاطبان برنامه های این رادیو داخلی نیستند و هر آنچه از این رادیوها پخش می شوند، مخاطبان در كشوری بیگانه را هدف قرار داده اند. زمانی صدا را با امواج كوتاه و بلند منتقل می كردند و اكنون ماهواره و اینترنت نیز به كمك ایستگاه های رادیویی برای انتقال صدا آمده اند. از دهه ۱۹۲۰ ایستگاه های رادیویی كه تا آن زمان برنامه های خود را به نیت سرگرمی، اطلاع رسانی و آموزش مردم در داخل كشور می ساختند تصمیم گرفتند برای برون مرزها نیز برنامه بسازند و هدف آنها تبلیغات یا در اصطلاح پروپاگاندا تبلیغ ادیان و مذاهب، پخش برنامه برای تبعیدی ها یا كسانی كه جلای وطن كرده اند، آموزش، بهبود روابط تجاری و حتی به دست آوردن پرستیژ بین المللی بود. خبرپراكنی بین المللی را آلمان ها در سال ۱۹۲۵ به طور آزمایشی در «آیندهوون» شروع كردند و از سال ۱۹۲۷ به طور رسمی و با استفاده از امواج كوتاه به خبرپراكنی برون مرزی پرداختند. برنامه های برون مرزی امپراتوری بی بی سی از سال ۱۹۳۲ شكل گرفت. واتیكان نیز در سال ۱۹۳۱ (۱۲ فوریه) برای تبلیغ دین مسیح به فكر استفاده از رادیوهای برون مرزی افتاد. اما از همه اینها زودتر رادیو مسكو در سال ۱۹۲۳ به وجود آمد كه بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی به «صدای روسیه» تغییر نام داد.
در دهه ۱۹۳۰ خبرپراكنی برون مرزی یكی از ابزارهای كلیدی نازی ها در آلمان برای پیشبرد سیاست خارجی آنها بود. آلمان ها از این ابزار برای پروپاگاندا یا همان تبلیغ بهره گرفتند و اولین بار جوزف گوبلز به شكل نظام یافته از این ابزار بهره گرفت و نقش بسیار مهمی در اشغال اتریش و در بحران مونیخ در سال ۱۹۳۸ بازی كرد. در طول جنگ جهانی دوم سرویس های برون مرزی روسیه، آلمان، بریتانیا و ایتالیا بسط و گسترش یافت و در سال ۱۹۴۲ ایالات متحده فعالیت رادیویی بدون مرز خود را با «صدای آمریكا» آغاز كرد. در بخش اقیانوس آرام ژنرال داگلاس مك آرتور از امواج كوتاه برای حفظ ارتباط با شهروندان فیلیپینی بهره گرفت كه در آن زمان كشورشان توسط ژاپن اشغال شده بود. رادیوهای بیگانه یا رادیوهای برون مرزی به شكل مدرن از زمان جنگ جهانی دوم فعالیت خود را آغاز كردند. ساختن برنامه های رادیویی مخصوص امواج كوتاه تا پیش از ظهور هیتلر در آلمان اولویت نداشت اما همین كه هیتلر در سال ۱۹۳۳ قدرت را به دست گرفت Rundfunk Ausland (یعنی بخش برون مرزی رادیو) اهمیت ویژه ای یافت و به یكی از مهمترین عناصر تبلیغی نازی ها تبدیل شد. این كشور كه تا آن زمان فقط دو ساعت برنامه برون مرزی داشت با آمدن هیتلر به ۱۸ ساعت در روز تغییر كرد و سرانجام این رادیو به قابلیتی رسید كه توانست به ۱۲ زبان ۲۴ ساعته برنامه پخش كند. در Zeesen از توابع برلین فرستنده های ۱۰۰ كیلوواتی و آنتن ساخته می شد. آنها تا سال ۱۹۳۳ به یك قابلیت مهم دیگر هم رسیدند. آنها موفق شدند به زبان انگلیسی در ایالات متحده، جنوب آفریقا و نقاط دیگر برنامه رادیویی پخش كنند. در سال ۱۹۳۸ نیز قابلیت پخش برنامه برای آسیای جنوبی و آمریكای مركزی به وجود آمد. آلمان ها از امواج متوسط در دوران رایش سوم استفاده كردند تا صدای خود را به همسایگانشان برسانند. از مهمترین مشكلات آلمان ها در این دوره این بود كه نمی توانستند افراد قابلی پیدا كنند كه علاوه بر تخصص در حوزه رادیو و تهیه برنامه های رادیویی به آرمان های نازی ها وفادار و پایبند باشند. اما بعد از آنكه آلمان ها جنگ را به دنیا باختند و تقسیم شدند هریك از دو آلمان شرقی و غربی رادیوهای برون مرزی مخصوص به خود را بسط دادند آلمان ها در غرب «دویچه وله» را تاسیس كردند و در شرق رادیو بین المللی برلین. دومی بعد از اتحاد دوباره آلمان ها در دوم اكتبر ۱۹۹۰ توسط دویچه وله بلعیده شد. بعد از پایان جنگ جهانی دوران جنگ سرد آغاز شد. دولت های كمونیست و غیركمونیست برای متقاعدكردن یكدیگر به رادیوهای بین المللی روی آوردند. مهمترین رادیوهایی كه علیه كمونیسم بسیج شدند صدای آمریكا، بی بی سی و رادیو آزادی اروپا بود. سازمان جاسوسی آمریكا به طور پنهانی از رادیو آزادی اروپا حمایت می كرد و می كند. مهمترین رادیوهای كمونیستی نیز یكی «رادیو مسكو» بود كه اكنون به «صدای روسیه» تغییر نام داده و دیگری رادیو پكینگ كه از كلمه بیجینگ به معنی پكن پایتخت چین گرفته شده و اكنون به رادیو بین المللی چین تغییر نام داده است. اختلاف مرزی میان چین و روسیه نیز از عوامل گسترش تعداد فرستنده های رادیویی شد.در خاورمیانه جمال عبدالناصر در مصر فرستنده های عربی تاسیس كرد و اسرائیل نیز از رادیو KOL بهره گرفت. بعد از پایان جنگ سرد در دهه ۸۰ بسیاری از خبرپراكنی های برون مرزی از ساعات كاری خود كاستند و بسیاری از آنها در استراتژی ها و سیاست های خود بازنگری كرده یا آنكه به تنوع پخش برنامه به زبان های مختلف پرداختند. یكی از تغییر رویه های چشمگیر رادیو بین المللی سوئیس بود كه پخش از طریق امواج كوتاه را به طور كامل رها كرد و اكنون فقط از طریق اینترنت برنامه پخش می كند. از دهه ۱۹۹۰ به بعد با ظهور اینترنت دنیای رادیو نیز دچار تحول یا حتی انقلاب شد و روش جدید كه به پادكستینگ podcasting معروف است در حال رونق و شكوفایی است. به هر حال باید مخاطبان دلیلی داشته باشند كه به یك رادیوی بیگانه گوش بدهند، در غیر این صورت هیچ دلیلی برای صرف هزینه های هنگفت ساخت و پخش برنامه وجود ندارد. مخاطبان اصلی رادیوهای بیگانه بیشتر جلای وطن شدگان، علاقه مندان به رادیو، خبرنگاران، دولتمردان به ویژه آنان كه در حوزه امور خارجه فعالند، تجار و بازرگانانی كه مراودات و معاملات برون مرزی دارند و همچنین كارمندان سرویس های اطلاعاتی و جاسوسی كه به مونیتور كردن وضعیت كشورها می پردازند هستند. به عنوان مثال بی بی سی بخش مونیتورینگ خود را در كاوندیش در سال ۱۹۴۶ آغاز كرد.عده ای نشسته اند و فقط كارشان شنیدن رادیو و خلاصه كردن مهمترین مطالب آن به زبان های مختلف است. سر پا نگه داشتن رادیوهای برون مرزی توجیه لازم دارد والا منابع مالی برای آن اختصاص نمی یابد. به عنوان مثال رادیو YLE فنلاند چندین سرویس برون مرزی خود را تعطیل كرده حتی بی بی سی نیز در سال ۲۰۰۱ به این نتیجه رسید كه دیگر نباید برای آمریكای شمالی برنامه هایی از طریق امواج كوتاه پخش كند چون توجیه نداشت. طبیعی است بسیاری از دولت ها دوست ندارند مردمشان به رادیوی بیگانه گوش بدهند برای همین امواجی با همان فركانس رادیوی برون مرزی پخش می كنند تا مردم كشورشان از دسترسی به رادیوهای بیگانه باز بمانند.

علیرضا عبادتی

منبع : روزنامه شرق