توانمندی عرصه های بیابانی منطقه آران و بیدگل

پهنه گسترده عرصه های بیابانی کشور ، مساحت قابل توجهی از اراضی خشک تا فراخشک بخشهای مرکزی ایران را تحت سیطره خود قرار داده و بواسطه وجود محدودیتهای متعدد زیست محیطی ، همچون کمبود نزولات جوی ، حاکمیت انواع استرسهای محیطی نامساعد نظیر وزش طوفان شن ، نوسانات شدید درجه حرارت ، فراوانی انرژی نورانی و اثرات سوء تخریبهای ناشی از فعالیتهای ناآگاهانه بشر ، باعث شده تا فرصت تجدید حیات را از عناصر گیاهی این گستره ، سلب نماید.
با وجود این ، بواسطه وجود تنوع زیستی ذخائر ژنتیک گیاهی مقاوم به خشکی و سازگار در برابر شرایط محیطی نامساعد ، امروزه توانمندی عرصه های بیابانی کشور و مخصوصا" بیابانهای آران و بیدگل هم از لحاظ تولید علوفه برای دامهای مراتع قشلاقی و هم از جنبه های بکارگیری عناصر گیاهی جهت مقابله با فرسایشهای بادی و تخفیف آثار مخرب طوفانهای شنی سهمگین ، از جایگاه بسیار والایی برخوردار است.
تحقیقات انجام گرفته طی دو دهه اخیر در این منطقه نشان دهنده ، غنای گونه ای وتنوع زیستی ذخائر ژنتیک گیاهی آن می باشد. بنابراین امروزه با علم به اینکه جهت مقابله با آثار مخرب طوفانهای شن و فرسایشهای بادی ، استفاده انحصاری از شیوه های سنتی نظیر روشهای مکانیکی ( احداث بادشکن) و شیمیایی ( مالچ پاشی) ، بعنوان بهترین گزینه عملی محسوب نمی شود ، بلکه منطقی ترین راهکار جهت مقابله با فرآیندهای نامساعد محیطی و جوی ، کار بست شیوه تلفیقی در استفاده توام روشهای مکانیکی ، شیمیایی و بیولوژیکی می باشد.
به د یگر سخن اینکه با تثبیت نواحی بحرانی در معرض فرسایش ( تپه های شنی فعال و روان) به کمک عملیات مالچ پاشی و احداث بادشکن ، عملیات احیاء بیولوژیک یعنی کاشت نهال ، قلمه و بذر ، توام با برنامه های بیابانزدایی در مراتع قرق شده ، می بایست انجام گیرد. در این راستا ، امروزه بر مبنای تحقیقات انجام گرفته برای اراضی شنی نیمه تثبیت شده می توان از عناصر گیاهی بوته ای نظیر گونه های مختلف جنس علف شور (Salsola spp.) ، درمنه دشتی (Artemisia sieberi) و قلم (Fortuynia garcinii) استفاده نمود. همچنین برای تثبیت شنزارهای فعال و روان ، از گونه های مختلف جنس اسکنبیل (Calligonum spp.) و دم گاوی (Smirinovia Turkestana) بعنوان عناصر درختچه ای مقاوم به شرایط گرما و خشکی بهره گرفت.
افزون بر این برای افزایش پتانسیل گیاهی نواحی کمی شور تا شور و قلیاء ، از عناصر گیاهی شور پسند (Halophyte) ، مانند اشنان (Seidlitzia rosmarinus) ،آنابازیس (Anabasis setifera) ، سوئدا (Suaeda fruticosa ) ، گنگ ( Halocnemum strobilaceum) استفاده نمود. علاوه بر این از گونه های درختی پهن برگ بسیار مقاوم به استرسهای محیطی نامساعد ، همچون درخت ((پده)) (Populus euphratica) و برخی از گونه های جنس ((گز)) (Tamarix spp.) نیز بعنوان عناصر درختی جهت بادشکن بیولوژیک در حاشیه واحه ها و اراضی کشاورزی پیرامون عرصه های بیابانی استمداد جست.
نکته حائزاهمیت در حفاظت از عرصه های مرتعی نواحی بیابانی ، کنترل ورود و خروج دامها به مراتع قشلاقی ، از طریق رعایت اصول طرحهای مرتعداری و قرق این مراتع می باشد ، بدون شک بسیاری از علف زارهای بیابانی مانند گراسلند ((نسی)) (Stipagrostis plumose) تنها با رعایت قرق ، می توان بر پتانسیل تولید علوفه آن افزود ، علاوه بر این در تجدید حیات و احیاء این گونه مراتع نیز نقش ارزشمدی را ایفاء می کند.

حسین صالحی – عضو هیئت علمی ایستگاه تحقیقات مناطق خشک و بیابانی کاشان
دكتر حسین بتولی

منبع : کویر ایران