فیلیپین و کودتای خیابانی دیگر

۲۰ سال پیش در چنین روزهایی، مردم فیلیپین به خیابان ها ریختند و یك رئیس جمهور و حكومت او را سرنگون كردند. در سال ۱۹۸۶ فردیناند ماركوس رئیس جمهور وقت فیلیپین در پی تظاهرات گسترده مردمی و در میان اتهام دستكاری و تخلف در انتخابات كه به او وارد شده بود، مجبور به كناره گیری شد. آیا اكنون ۲۰ سال بعد از آن روزها این اتفاق باز هم روی خواهد داد؟ بعد از روزها تنش و شایعه كودتا، گلوریا آرویو -رئیس جمهور فیلیپین- روز جمعه گذشته وضعیت اضطراری اعلام كرد و در تلویزیون گفت، اقدام به كودتای چند افسر ارشد نظامی را سركوب كرده است.
همزمان با سخنان آرویو شرایط امنیتی در كاخ ریاست جمهوری و اطراف آن تشدید شد و پایگاه های نظامی اطراف مانیل- پایتخت -به حال آماده باش درآمدند. آرویو در سخنان تلویزیونی خود خواستار حفظ آرامش شد. پیش از سخنرانی تلویزیونی رئیس جمهور، ارتش سه افسر بلندپایه را دستگیر كرده بود. دستگیرشدگان فرماندهان نیروی ویژه، نیروی تفنگداران دریایی و نیروی ویژه پلیس هستند. اتهام دستگیرشدگان توطئه علیه آرویو اعلام شده است. رئیس دفتر ریاست جمهوری فیلیپین به خبرنگاران گفت كه دست كم هشت مقام نظامی و غیرنظامی دیگر هنوز به اتهام شركت در این كودتای نافرجام تحت تعقیب هستند.
جزئیات رسمی دیگری درباره ماهیت این كودتای نافرجام منتشر نشده، اما تحركات مخالفان در منزل برادر كورازان آكینو رئیس جمهور پیشین فیلیپین از روزها قبل كاملاً مشهود بوده است. در این نشست ها كه «انصراف از حمایت از آرویو» نام گرفته، ده ها مقام میانی و مدیر اقتصادی و تجاری شركت داشته اند. در این جلسات مخالفان، طرح یك دولت جدید را بررسی می كردند. خبرنگار مجله تایم كه در یكی از این جلسات حاضر بوده درباره آن می گوید، «تاپستور سایكون» یكی از بازرگانان فیلیپینی و از مخالفان سرسخت آرویو در میان جلسه با تلفن با كسی صحبت می كرد كه گفته شد یك مقام آمریكا در واشنگتن است. در این مكالمه تلفنی در واقع مخالفان آرویو به این مقام آمریكایی اطمینان می دادند كه دولت بعد از كودتا در فیلیپین همچنان دوست آمریكا باقی خواهد ماند. بعضی فرماند هان نظامی هم به مخالفان برای ادامه كارشان اطمینان داده بودند. به گفته خبرنگار تایم، در این جلسه مخالفان، توافق شد كه در روز سالگرد «انقلاب مردمی» علیه ماركوس، كودتا علیه آرویو عملی شود.
اما دستگیری ژنرال های ارتش این اتفاق را ناكام گذاشت. تظاهرات سراسری ۵ هزار نفره به سوی معبد «ادسا» جایی كه مراسم سالروز انقلاب علیه ماركوس برگزار می شود، عصر روز جمعه برگزار شد، اما پلیس با یورش خود به تجمع كنندگان آنها را متفرق كرد.
فیلیپین این روزها و در بیستمین سالروز تحولی كه نقطه عطفی در تاریخ این كشور بود، در شرایط متفاوت و دشواری به سر می برد. نهادهای سیاسی این كشور در آستانه فروپاشی است، اقتصاد آن با فساد دست به گریبان است و رهبرانش به شدت با هم اختلاف دارند. اعلام وضعیت اضطراری در فیلیپین توسط آرویو، یادآور روزهای سال ۱۹۷۲ بود؛ وقتی ماركوس حكومت نظامی اعلام كرد.
كودتایی كه به نظر می رسد فعلاً سركوب شده، حاصل همكاری مخالفان سیاسی كمونیست های شورشی و ژنرال های نظامی برای سرنگونی آرویو است. خود آرویو هم می داند كه «چپ ها و راست های كشور در یك اقدام تاكتیكی برای سرنگونی او ائتلاف كرده و جبهه ای گسترده تشكیل داده اند تا دولت آسیب پذیر او را سرنگون كنند.» او به رسانه ها هم هشدار داد و گفت كه بخشی از رسانه های ملی بازتاب دهنده ادعاهای كودتاچی ها هستند.
اعلام وضعیت اضطراری قدرت گسترده ای به دولت آرویو می دهد. از جمله این قدرت و اختیارات، دستگیری بدون حكم مظنونان توقیف اموال و در صورت لزوم سانسور رسانه ها با توسل به قانون امنیت ملی است. آرویو تاكنون از تصمیم خود برای باقی ماندن در قدرت حرف چندانی به میان نیاورده اما نتیجه هرچه كه باشد، وقایع اخیر برای آینده دموكراسی در فیلیپین پیام خوبی ندارد.
اعلام وضعیت اضطراری و دستگیری ژنرال ها حلقه ای دیگر از زنجیره اتفاقات هفته های گذشته در فیلیپین است. محور فعالیت مخالفان، كورازان اكینو؛ زنی است كه بعد از «انقلاب مردمی» جایگزین ماركوس در ریاست جمهوری فیلیپین شد.
«آكینو» ورای احزاب سیاسی عمل می كند و خود را به مردم نزدیك كرده است. او كه در سال ۲۰۰۱ از بركناری جوزف استرادا رئیس جمهور قبل از آرویو حمایت كرده بود اكنون در جمع مخالفان به صراحت خواستار كناره گیری آرویو می شود. در یكی از این تجمعات او به زبان انگلیسی گفت:« خانم رئیس جمهور از شما می خواهم فداكاری بزرگی كنید و استعفا دهید.» بعد از این جمله جمعیت فریاد زدند: «گلوریا! استعفا! استعفا!»
در تجمع های مخالفان آرویو به غیر از آكینو شخصیت های مهم دیگری از این كشور حضور دارند كه بعضی بازرگانان برجسته و شناخته شده كه قبلاً حامی آرویو بودند، از آن جمله اند.
آرویو خود در سال ۲۰۰۱ و بعد از تظاهرات های گسترده مردمی كه در كشورهای شرق آسیا «انقلاب مردم» خوانده می شود، به جای استرادا به قدرت رسید. دولت او در یك سال گذشته شرایط بی ثبات و آسیب پذیری را تجربه كرده است. این بحران سال گذشته وقتی به اوج رسید كه مكالمه تلفنی محرمانه اش با یك مقام انتخاباتی درباره انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۰۴ ، فاش شد. نوار این مكالمه مخفی در سراسر فیلیپین منتشر شد و اثرات منفی بسیاری به دنبال داشت. بعد از این اتفاق درخواست مخالفان برای استعفای رئیس جمهور بالا گرفت.
وقایع ۲۰ سال گذشته از بعد از انقلاب آرام مردمی علیه حكومت ماركوس تاكنون، نشان می دهد شرایط فیلیپین آن طور كه امید می رفت نه تنها بهبود نیافته، بلكه وخیم تر هم شده است.
بعد از سرنگونی ماركوس، دولت آكینو در معرض چندین اقدام به كودتا از سوی نظامیان و مخالفان سیاسی قرار گرفت. نخبگان سنتی كشور كه بسیاری در دوران ماركوس رانده و سركوب شده بودند به قصد انتقام بازگشتند تا موقعیت از دست رفته گذشته را به دست آورند. توافق ها و معامله های پشت پرده به قانون حاكم تبدیل شده بود.
ماركوس در تبعید درگذشت، اما هیچ یك از اطرافیان او و همان كسانی كه برای سرقت و فساد سیستماتیك در كشور به ماركوس كمك می كردند محاكمه نشدند. گروه های بین المللی نظارت بر فساد و فعالیت اقتصادی دولت ها، دولت ماركوس را دومین حكومت فاسد جهان در قرن بیستم بعد از حكومت سوهارتو در اندونزی می دانستند.
بیوه ثروتمند ماركوس یعنی «ایلدا» به رغم داشتن صدها پرونده قضایی هیچ گاه به هیچ جرمی محكوم نشد. اكنون فرزندان او به دنبال جایگاه و شغل سیاسی هستند. بعد از یك دوره كوتاه و نسبتاً آرام سیاسی و پیشرفت اقتصادی در دوران دولت شش ساله فیدل راموس در دهه ،۱۹۹۰ با به قدرت رسیدن استرادا شرایط باز هم بحرانی شد. اتهام فساد بار دیگر علیه دولت شدت گرفت و انقلاب مردمی(۲) رقم خورد تا دولت استرادا هم بركنار شود.
نتیجه دو دهه بی ثباتی و اقدام به كودتا و «دو انقلاب مردمی» رشد ناموزون اقتصادی، فقر گسترده و نظام سیاسی است كه هیچ اصول ثابتی ندارد. اقتصاد فیلیپین با پولی كه كارگران مشغول كار در اقتصادهای پیشرفته جهان از خارج می فرستند، سرپا ایستاده است. این درآمد خارجی سال گذشته به ۳۵/۱۰ میلیارد دلار رسید كه معادل یك چهارم صادرات یا ۱۶ درصد تولید ناخالص داخلی كشور است.
وضعیت كنونی پرسش های جدی را میان نخبگان سیاسی درباره آینده حكومت فیلیپین ایجاد كرده است. در چند روزی كه از اعلام سركوب كودتا می گذرد، علاوه بر دستگیری فرماندهان ارتشی عامل این كودتا، یك نماینده كنگره هم دستگیر و دفتر چند روزنامه هدف سركوب قرار گرفته است. روز شنبه گذشته پلیس در ساعات اولیه صبح به دفتر روزنامه طرفدار مخالفان «دیلی تریبیون» حمله كرد. سردبیر این روزنامه این حمله را به تدابیر و اقدامات مأموران ماركوس در سال ۱۹۷۲ تشبیه كرد. ناظران تحولات شرق آسیا این اتفاقات را بازگشتی جدی به عقب می دانند.
بعضی مخالفان آرویو به موضوعی فراتر از سرنگونی او می اندیشند و خواستار تغییر قانون اساسی و تغییر نظام حكومتی كشور از ریاست جمهوری به پارلمانی هستند. این گروه از مخالفان، تغییر نظام حكومتی فیلیپین از ریاست جمهوری به پارلمانی را تنها راه مقابله با بی ثباتی كنونی می دانند.
بی ثباتی كنونی فیلیپین برای غرب به ویژه آمریكا نگران كننده است. اخیراً اعلام شد كه نزدیك به ۵۵۰۰ سرباز آمریكایی در هفته های آینده وارد فیلیپین می شوند. این بیشترین تعداد نیروی نظامی آمریكاست كه بعد از ۱۱ سپتامبر در فیلیپین مستقر می شود. به گفته مقامات نظامی آمریكایی و فیلیپینی این نیروها فقط برای آموزش و آماده كردن سربازان فیلیپینی وارد این كشور می شوند. اما برخی گزارش ها حاكی از آن است كه نیروهای آمریكایی در فیلیپین كارهایی بیشتر از این انجام می دهند. هدف فعالیت این نیروها فقط گروه هایی مثل ابوسیاف نیست، بلكه بعضی جنبش های آزادیبخش مشروع دیگر در این كشور را هم شامل می شود.
در سال ۱۹۹۱ سنای فیلیپین به تعطیلی پایگاه نظامی آمریكا در این كشور كه یكی از بزرگترین پایگاه های نظامی آمریكا در آسیا به شمار می رفت رأی داد. به این ترتیب به نظر می رسید كه حضور نظامی آمریكا در این كشور به پایان رسیده است. از آن زمان به بعد اگرچه فعالیت نظامیان آمریكایی محدود شده بود، اما تمرین این نیروها با سربازان فیلیپینی ادامه داشت. بعد از واقعه ۱۱ سپتامبر این حضور بسیار بیشتر شد و تمرین مشترك نظامی دو كشور در آب و خاك فیلیپین هم افزایش یافت.
در چهار سال گذشته ۱۷ تا ۲۴ تمرین نظامی مشترك در سال، میان آمریكا و فیلیپین انجام شده است. علاوه بر استقرار نیروها، آمریكا همچنین به بخش های مختلف آبی و خاكی كشور از جمله بنادر، فرودگاه ها، انبارها و دیگر تأسیسات نظامی هم دسترسی آزادانه دارد. در قانون اساسی فیلیپین حضور نیروی نظامی خارجی در خاك این كشور بدون امضای پیمان ممنوع است، اما دیوان عالی فیلیپین این موضوع را قانونی اعلام كرده و به نیروهای خارجی اجازه داده تا برای تمرین نظامی وارد خاك این كشور شوند.
آمریكایی ها برای تحقق اهداف خودشان در فیلیپین ساكن هستند، اما همین حضور موجب می شود كه شرایط داخلی فیلیپین برای واشنگتن با اهمیت باشد و آن را با حساسیت بیشتری دنبال كند.
اكنون به گفته آرویو، اقدام به كودتا سركوب شده، اما مشكل اصلی هنوز باقی مانده است. این كودتا با كمك ارتش فیلیپین قرار بود شكل بگیرد و آرویو بدون حمایت ارتش نمی تواند در قدرت باقی بماند. اگرچه رهبران ارشد ارتش بارها تعهد و حمایت خود را به دولت آرویو اعلام كرده اند، اما اكنون از درون همین ارتش ۱۴ فرمانده ارشد به دلیل اقدام به كودتا، شبانه دستگیر شد ه اند.
آرویو در نطق تلویزیونی خود خطاب به مردم گفت: من به عنوان فرمانده كل، كنترل اوضاع را در دست دارم، اما روزهای آینده معلوم می كند آیا این كشور در كمتر از دو دهه شاهد سومین كودتای مردمی سرنگون كننده دولت خواهد بود یا نه.
منابع: تایم- آسیا تایمز
ترجمه اردلان متین

منبع : روزنامه همشهری