خیانت، جنگ، عشق و انتقام

«خرابکاری عاشقانه» رمانی اتوبیوگرافیک از زبان دختری هفت ساله است. پدر دختر دیپلماتی بلژیکی است که در پکن مقامی می‌گیرد و خانواده همراه او از ژاپن به چین مهاجرت می‌کنند. داستان پیشامدها و زندگی روزمره دختر را در چین و در محله‌ای (گتویی) به نام سان لی تون دنبال می‌کند و پیش از یکی دیگر از ماموریت‌های پدر در نیویورک پایان می‌گیرد. دختر که خود املی کوچک است، به محض رسیدن به چین احساس ناامنی می‌کند و بلافاصله که می‌شنود چین یک کشور کمونیستی است، ذهن‌اش درگیر این موضوع می‌شود که کمونیسم یعنی چه و البته در شأن خود نیز نمی‌داند که از بزرگ‌ترهایش معنی این جمله را بپرسد.
دختر کوچک راوی این کتاب یکی از عجیب‌ترین راویانی است که ادبیات به خود دیده است. ذهنیات کودک تمام داستان را اشغال کرده و پرگویی‌های شخصی او که راجع به همه چیز اظهارنظر می‌کند، از ویتگنشتاین گرفته تا ایلیاد و جنگ جهانی دوم، به نظرمان او را دختری شرور و پررو و جنگ‌طلب می‌نماید. در حالی که همان چند سطری که از لابه‌لای کل کتاب خودنمایی می‌کند و تا حدی او و نحوه رفتارش را در جمع نشان می‌دهد، به خوبی بیانگر آن است که این دختر کوچک بسیار خجالتی و کم‌حرف است. نخستین تصویر املی از پکن این است؛ «پکن بوی استفراغ بچه می‌داد.» و بهترین توصیف‌اش از چین که تنها از کودکی در این سن برمی‌آید این است؛ «چین ادکلن شنل شماره پنج بود.» ادکلنی که از دهه ۲۰ میلادی همچنان مد است و همه جا بویش استشمام می‌شود و برخلاف ذات مد که متغیر است هرگز تغییر نمی‌کند.
بخش عمده جذابیت کتاب در همین نکته است؛ در اغلب کتاب‌های اتوبیوگرافیک که از زبان کودکان نقل می‌شود، جهان به همان‌گونه که کودک می‌بیند نقل می‌شود و چیزی به آن افزوده نمی‌شود، این کتاب به جز حفظ این ویژگی یک امتیاز دیگر هم دارد، املی نوتومب هر جا لازم دیده، عقاید خودش را (که آن زمان ۳۵ ساله بوده) وارد آن کرده است. از ویتگنشتاین نقل قولی می‌آورد و بلافاصله می‌گوید؛ «البته آن زمان در سنی نبودم که ویتگنشتاین برایم جذابیتی داشته باشد.» می‌گوید؛ «اگر بودلر بود و می‌دانست که «جایی خارج از دنیا» توضیحی برای این تجمع حقیقت و کذب و آنچه نه حقیقت است و نه کذب در چین خواهد یافت، با چنین شوق و اشتیاقی خواهان آن نمی‌شد.»
تصور کنید: دختری هفت ساله که خیال می‌کند کشور کمونیستی کشوری است که پنکه دارد، معتقد است جنگ‌هایشان با بچه‌های آلمان غربی باید در تاریخ ثبت می‌شده (هر چند آنچه درباره این جنگ‌ها می‌خوانید حقیقتا دست‌کمی از جنگ جهانی دوم ندارد و شکنجه‌هایش به لحاظ تحقیر روحی و روانی، بسیار به شکنجه‌های آشویتس که نه، اردوگاه ابوغریب نزدیک است)، درباره بزرگ‌ترها نظرات عجیب و دقیقی دارد و خیلی بهتر از من و شما از عهده عشق‌اش برمی‌آید و بعد که یک خرابکاری عاشقانه می‌کند آنچنان سفسطه می‌کند و دلایل قانع‌کننده می‌آورد که می‌مانیم؛ حالا این دختر عاشق یک دختر هفت ساله زیبارو و بی‌تفاوت شده است. نه از آن عشق‌هایی که بین کودکان سراغ داریم که مثلا دست هم را بگیرند و بستنی بخورند؛ از آن عشق‌هایی که اضمحلال شخصیتی راوی کوچک‌مان در هفت سالگی را به همراه دارد.
نوتومب می‌گوید زندگی پس از کودکی موخره است به همین خاطر کودکی‌اش را به مثابه متن اصلی زندگی کرده است. کودکی‌ای که در آن دوچرخه اسب است و واقعا اسب است و هرکس در آن شک کند، کور است.
جزئیات این کتاب به حدی زیاد است و رشته‌‌ای که این روایت‌ها را پی یکدیگر دنبال کرده آنقدر شگفت‌انگیز است که می‌توان به اندازه خود کتاب که بسیار باریک است (۱۴۴ صفحه)، راجع به آن نوشت. کودکی هفت ساله که نقش هلن را در جنگ رم و تروا به خوبی درک کرده و برای خود یک هلن ایتالیایی ساکن پکن دارد.
کودکی که خوب می‌داند در جهانی آزاد که کودکان بر آن حکومت می‌کنند، بی‌شک هر کودک، کودک دیگر را خواهد کشت و بهترین وظیفه معلم را این می‌داند که مواظب باشد کودکان همدیگر را نکشند. کودکی که به خوبی به شرارت‌های خود واقف است.
اصلا کار سختی نیست که بفهمیم زاویه دیدی که کتاب را روایت می‌کند زاویه دید یک کودک نیست. از احساسات خبری نیست. در واقع بهتر است بگوییم با آمیزه‌ای از احساسات کودکانه و عقلانیت‌های بزرگسالانه مواجهیم. آمیزه‌ای از معصومیت کودکی و روشن‌بینی بزرگسالی از زبان یک کودک هفت ساله که انتقام، جنگ، خیانت و عشق را تجربه می‌کند، البته نه در معنای کودکانه آن؛ بلکه درست همان‌گونه که ممکن است برای همه بزرگسالان اتفاق بیفتد. تمام جملات این کتاب جملات قصار است. اصلا نمی‌توان به کتاب به چشم متنی که حاوی آه و ناله‌هایی از تجربه‌های کودکی و نوستالژی این دوران است، نگاه کرد. نوتومب می‌گوید زندگی پس از کودکی موخره است به همین خاطر کودکی اش را به مثابه متن اصلی زندگی کرده است. کودکی‌‌ای که در آن دوچرخه اسب است و واقعا اسب است و هرکس در آن شک کند، کور است.
جملات کوتاه و پاراگراف‌های متعدد کتاب و زبان خاصی که دارد، در صفحات ابتدایی ذهن را به این سمت سوق می‌دهد که مترجم کتاب از عهده ترجمه برنیامده است؛ که البته با پیش‌رفتن داستان و مانوس شدن با سبک روایت، ترجمه نیز دقیق به نظر می‌رسد.
▪ خرابکاری عاشقانه
▪ املی نوتومب
▪ ترجمه: زهرا سدیدی
▪ ناشر: نشر مرکز
▪ چاپ اول: بهار۸۶
▪ تعداد: ۲۰۰۰ نسخه
▪ بها: ۲۰۰۰تومان

مهسا پاکزاد

منبع : روزنامه کارگزاران