اقدامات بهداشتی مدیریتی در زمینه کنترل بیماری یون در گاوداریها

بیماری یون یك آنتریت ویژه عفونی ، مزمن ، گرانولوماتوزی،تضعیف كننده ، با عمل مسببه مایكوباكتریوم پارتوبركولوزیس است كه نشخوار كنندگان اهلی و حشی را مبتلا نموده و با لاغری پیشرونده در همه گونه های دامی مبتلا و اسهال مزمن و متناوب و ضخیم و چین دار شدن دیواره روده در گاو و عاقبت مرگ مشخص می شود.
كنترل بیماری به علت دوره كمون طولانی ، فقدان درمان عملی موثر، عدم وجود تست تشخیصی معتبر و سریع مشكل است.
▪ اصولاً در یك گله ممكن است دامها به چهار گروه تقسیم شوند:
۱) آلوده مقاوم :
در این دسته از دامها مقاومت خیلی زود شكل گرفته و عفونت كنترل می گردد. این گروه باكتری را از طریق مدفوع دفع نكرده و یا میزان دفع باكتری آنقدر كم است كه با روش كشت قابل تشخیص نیستند. پاسخ این گروه در تست جلدی متغیر است. بدان معنی كه ممكن است در زمان معین پاسخ در تست جلدی مثبت و یا منفی باشد.
۲) حاملین بدون علائم بالینی (دوره كمون) :
در این دسته از دامها عفونت به طور كامل كنترل نمی شود بطوریكه برخی دامها جزئی عفونت را كنترل و بنابراین بطور متناوب باكتری را نیز دفع می كنند و برخی دیگر از دامها در كنترل عفونت عاجز بوده و در نتیجه به مدت طولانی و به تعداد بسیار زیاد باكتری را دفع و باعث آلودگی محیط می شوند. پاسخ تست جلدی در این دسته متغیر بوده و در كشت مدفوع مثبت می باشند.
۳) دامهای مبتلای بالینی :
در دامهای فوق باكتری به تعداد زیاد از طریق مدفوع دفع گشته و تست جلدی در این دسته با پاسخ متغیر همراه بوده و كشت مثبت میباشند.
۴) دامهای غیر آلوده :
دامهایی هستند كه با باكتری مواجه نشده اند و از آلودگی به عامل یون مبرا می باشند. با توجه به موارد فوق می توان گفت كه خصوصاً در ۳ دسته اول نامبرده طیفی از ایمنی در بدن دام ظاهر می شود بطوریكه هیچ یك از تست های سرولوژیك یا ایمنی وابسته به سلول نمی توانند همه دامهای آلوده را در این طیف تشخیص دهند. به بیان دیگر به علت طبیعت مزمن بیماری نمی توان تنها به كمك یك نوع تست به تشخیص رسید و این در حالی است كه موفقیت در ریشه كنی و كنترل بیماری منوط به آن است كه تستهای تشخیصی قادر به شناسایی دامهای گروه دوم (حاملین بدون علائم بالینی) باشند.
● اقدامات كنترلی در خصوص بیماری یون :
۱) گوساله ها را بلافاصله بعد از متولد شدن از مادرانشان جدا كرده و در محل جداگانه ای نگهداری نمود.(مهمترین توصیه ) زیرا با جلوگیری از شیر خوردن گوساله از مادر میزان ابتلا به بیماریها مختلف از جمله بیماریهای یون كاهش خواهد یافت.
۲) آغوز دوشیده شده از گاوهای غیر آلوده در اختیار گوساله ها قرار گیرد.
۳) قبل از دوشش آغوز و شیر ، پستان و سر پستانك كاملاً تمیز گردد.
۴) گوساله های موجود در سطح دامداری آلوده باید با شیر جایگزین یا شیر غیر آلوده تغذیه شوند و شیری كه احتمالاً حاوی مایكوباكتریوم پاراتوبركولوزیس ( عامل مسبب بیماری یون) است مورد استفاده قرار نگیرد.
۵) باید از تماس گوساله و گاوهای جوان با مدفوع گاوهای بالغ ( بیش از ۲ سال سن) به شدت جلوگیری نمود كه اینكار با نگهداری جداگانه دامها در گروههای مختلف سنی عملی است.
۶ ) قبل و بعد از زایش ، زایشگاه ضد عفونی شده و بستر آن تعویض گردیده و مدفوع دام انتقال داده شود. ضد عفونیهای فنلیك جهت كشتن مایكوباكتریوم پاراتوبركولوزیس می توانند به بهترین وجه عمل كنند.
۷) منابع آب آشامیدنی و مناطق تعلیف در بالاتر از سطح زمین قرار داده شوند تا آلودگی آب و علوفه با مدفوع به حداقل برسد.
۸ ) باقیمانده علوفه آخور گله بالغ به دامهای جوان خورانده نشود.
۹) پخش نكردن كود در سطح دامداری و چراگاههای دائمی توصیه می شوند.( تابش مستقیم نور خورشید و خشكی برای مدت طولانی میتواند قدرت بقای باكتری را زودتر از بین ببرد.)
۱۰) جداسازی گاوهای نحیف از گله و جا كردن شیر این دسته از دامها در صورت امكان
۱۱ ) باز گرداندن گاوهای مشكوك به بیماری یون به گله فقط بعد از اینكه تایید شد كه این دامها عاری از بیماری هستند انجام گیرد.
▪ بر طبق یك طرح پیشنهادی ، زمانی گله های انفرادی معین را پاك از مایكوباكتریوم پاراتوبركولوزیس میدانیم كه شرایط زیر موجود باشد:
الف ) عاری بودن از موارد بالینی به مدت ۳ سال
ب ) در همه گاوهای ۶ ماهه و یا با سن بیشتر با انجام دو تستی كه در فاصله هر ۶ ماه انجام می شود، تست یونین بین جلدی منفی باشد.
ج ) در همه گاوهای بالای ۲ سال ، كشت مدفوع منفی بوده و در عین حال تست جلدی نیز منفی باشد.
د ) عدم آلودگی مستمر وابسته به این است كه كشت مدفوع به فاصله هر ۶ ماه منفی باشد.
۱۲ ) توصیه می شود كه هر دامی با اسهال عود كننده از گله حذف شود.
۱۳) مدفوع همه دامهای بالغ در یك گله آلوده به بیماری یون بطور سالانه كشت داده شده و همه دامهای با كشت مثبت فوراً باید از گله حذف شوند. آزمایشگاه نباید تنها كشت مثبت یا منفی را گزارش نماید بلكه تعداد كلنی ها را نیز باید اعلام نماید. زیرا گاوهای با تعداد كلنی های بیشتر بزرگترین تهدید برای سایر گاوهای گله محسوب شده و باید در ابتدا حذف شوند. نمونه های مدفوع گاوهایی كه فقط تعداد كمی كلنی در گرم مدفوع آنهاست ، احتمالاً به تدریج در طی ۶ تا ۳۰ ماه بر تعداشان افزوده گشته و این گاوها سر انجام علائم بالینی بیماری را نشان خواهند داد.
۱۴ ) خریداری دامها فقط از گله های بدون سابقه بیماری یون صورت گیرد.
۱۵) در موارد اصلاح نژاد و تلقیح مصنوعی یا استفاده از گاو نر صرفاً از منی غیر آلوده یا گاوهای نر عاری از مایكوباكتریوم پاراتوبركولوزیس استفاده نمود.
۱۶ ) واكسیناسیون نیز به منظور پیشگیری از بیماری یون مورد استفاده قرار می گیرد كه مهمترین اثرات واكسن شامل موارد زیر است :
الف ) كاهش میزان آلودگی در دامهای در معرض
ب) كاهش تعداد باكتری دفع شده بوسیله دامهایی كه آلوده می شوند.
ج) كاهش مشخص تعداد دامهای آلوده ای كه علائم بالینی بیماری را نشان می دهند.
بدیهی است كه با انجام واكسناسیون ، اعمال مدیریت صحیح و رعایت كامل اصول بهداشتی نیز لازم است.

منبع : نشریه الکترونیک فارم