چگونه پزشک را در تشخیص بهتر بیماری خود یاری دهیم؟

هر نوبت ویزیت پزشک از سه بخش تشکیل شده است:
۱. شرح حال گرفتن از بیمار
۲. معاینه بیمار
۳. توضیح مشکل بیمار برای بیمار.
از بین سه مورد بالا، مورد شماره ۱ مهمترین جزء برای پزشک است. زیرا بدون گرفتن شرح حال کامل که در برگیرنده علت مراجعه بیمار به پزشک است، پزشک هیچ نگرشی نسبت به علت مراجعه پیدا نمی‌کند و بنابراین پایه و اساس سایر برنامه‌ها و مراحل بعدی ویزیت اشتباه خواهد بود؛ بنابراین همکاری بیمار با پزشک در این مرحله، نقشی اساسی در فرآیند بهبودی خود بیمار خواهد داشت. مهمترین علت مراجعه به پزشک وجود ”درد“ است. ”درد“ در کلیه اعضائی که پایانه‌های عصبی حس درد در آنها وجود دارد احساس می‌شود و در واقع نعمتی الهی است که خداوند به ما داده تا به‌وسیله آن از مشکلات و حوادثی که در درون بدن ما در حال روی دادن است آگاه باشیم. واژهٔ ”درد“ در نگاه اول به‌نظر بسیار ساده است اما همین ”درد“ دارای ویژگی‌هائی است که وجود هر یک از آنها سبب می‌شود پزشک به گروه خاصی از بیماری‌ها مشکوک شود. بنابراین، توانائی بیمار در توصیف خصوصیات ”درد“ نقشی بسیار اساسی در تشخیص علت زمینه‌ای پیدایش درد دارد. در این مقاله سعی می‌کنیم تا خصوصیات اصلی ”درد“ و آنچه را از نظر پزشکان در توصیف شکل درد مهم است بیان کنیم تا بیماران بتوانند با آگاهی و ارائه اطلاعات هدفمند در درمان خود نقشی مهم برعهده داشته باشند. موارد مهم در توصیف ”درد“ به شرح زیر است:
۱. محل درد: بیمار باید بتواند به‌خوبی موضع درد را برای پزشک خود مشخص کند. در برخی ”دردها“ که آنها را با عنوان ”درد احشائی“ طبقه‌بندی کرده‌اند یک موضع خاص را نمی‌توان به‌عنوان محل ”درد“ مشخص کرد، بلکه ”درد“ در یک منطقه احساس می‌شود. برای نمونه دردهائی که به‌دنبال مسمومیت غذائی ایجاد می‌شود در این گروه طبقه‌بندی می‌شوند.
۲. درد ارجاعی: برخی اوقات درد در یک موضع اصلی وجود دارد و در اصطلاح به موضع دیگر ”تیر می‌کشد“. توصیف این حالت برای پزشک بسیار مهم است و ارزش تشخیصی دارد. برای نمونه دردی که در سر دل بیمار احساس می‌شود، در بیشتر اوقات نشان‌دهنده یک زخم معده ساده است، ولی اگر همین درد، به پشت بیمار تیر بکشد می‌تواند مطرح کننده مشکلات اساسی دستگاه گوارش باشد.
۳. شکل درد:
شکل ”درد“ را می‌توان بیان کرد اما بهترین کمک برای پزشک این است که بیمار شکل درد را با کلمات خودش بیان کند. به‌طور کلی، برخی کلمات که بیماران برای توصیف درد خود به‌کار می‌برند، از این قرار است: درد سوزشی، درد خنجری، درد همراه با حالت سوزن سوزن شدن و...
۴. شدت درد: شدت درد با کلماتی چون شدید، خفیف، قابل تحمل، غیرقابل تحمل و... توصیف می‌شود. بیمار باید با دقت و حفظ امانت و راستگوئی شدت درد را برای پزشک توصیف کند. به یاد داشته باشید که همیشه بیش از حد نشان دادن درد دلیلی برای توجه بیشتر و رسیدگی سریع‌تر شما نخواهد بود. بنابراین، باز هم توصیه می‌کنیم تا راستگوئی و توصیف دقیق شدت درد را در نظر داشته باشید.
۵. شروع درد: سرعت شروع ”درد“ یعنی این درد با سرعت زیاد شروع شده و یا به آهستگی و با شدت کم آغاز شده است. دردهائی که به سرعت و پر سروصدا شروع می‌شوند معمولاً به‌دنبال یک مشکل حاد ایجاد می‌شوند، اما همیشه باید این موضوع را به خاطر بسپارید که ”دردهای“ طولانی‌مدت و کم‌شدت که به‌ویژه در ناحیه سر ایجاد می‌شوند می‌توانند علت زمینه‌ای خطرناک داشته باشند. پس هر دردی را به پزشک خود گزارش کنید.
۶. دوره درد: بعضی دردها ثابت و پایدار است یا مدتی وجود دارد و سپس از بین می‌رود که اگر چنین باشد باید به دقت فواصل شروع درد و طول دوره بهبودی که همراه با درد نباشد را به پزشک گزارش کرد. همچنین درد ممکن است پایه ثابتی داشته باشد و کم و زیاد شود که در این‌جا نیز فواصل تشدید درد بسیار مهم است و باید به پزشک گزارش شود.
۷. الگوی درد: برخی بیماری‌ها سبب ایجاد دردهای دوره‌ای می‌شوند، برای نمونه بعضی دردها تنها در طول شب وجود دارد و یا برعکس، در طول روز بیمار را درگیر می‌کند یا مثلاً هر چند دقیقه یا هر چند ماه تکرار می‌شوند؛ مانند دردهائی که در زنان با دوره قاعدگی آنها ارتباط دارد که بیمار باید با توجه کامل الگوی درد را به پزشک خود گزارش کند.
۸. علائم همراه با درد: در بسیاری از مواقع علائم همراه ”درد“ در تشخیص بیماری بسیار مهم هستند و بیمار باید به دقت آنها را به پزشک خود گزارش کند. از جمله این علائم می‌توان به تهوع و استفراغ، تعریق، ضعف و خستگی و بی‌حالی، اسهال و یبوست، افزایش یا کاهش حجم ادرار، سوزش ادراری، تکرر ادرار، شب ادراری و اختلالات خواب اشاره کرد.
۹. موارد افزاینده درد: در برخی حالات ممکن است درد بنا بر عللی افزایش پیدا کند. برای نمونه، درد با غذا خوردن تشدید شود یا با فعالیت‌های خاص یا طرز نشستن و خوابیدن افزایش پیدا کند. بنابراین، این مورد نیز باید به دقت توسط بیمار به پزشک گفته شود.
۱۰. موارد کاهنده درد: برعکس مورد قبلی گاهی برخی کارها یا برخی وضعیت‌های خاص نشستن یا ایستادن یا استفاده از داروهای خاصی که بیمار پیش از این استفاده کرده است و همچنین تجربه‌های شخصی بیمار در استفاده از روش‌های پزشکی جایگزین (alternative medicine) و طب سنتی سبب کاهش درد می‌شود.
اهمیت دو مورد ذکر شده پایانی بسیار زیاد است. تنها لازم است اشاره کرد که در بیمارانی که برای آنها تشخیص زخم معده داده شده است، تنها با یک پرسش ساده که درد سر دل این بیماران با غذا خوردن افزایش و یا کاهش می‌یابد می‌توان محل زخم را تشخیص داد. اگر این درد با غذا خوردن افزایش یابد محل زخم در خود معده است و اگر کاهش یابد محل زخم در قسمت ابتدائی روده باریک که دوازدهه (اثنی‌عشر) نامیده می‌شود قرار دارد.
همان‌طور که در آغاز نوشتار بیان شد، ”درد“ به تنهائی عامل بیش از نیمی از مراجعات به پزشکان است. بنابراین بیماران با توصیف چگونگی درد به‌صورت آنچه در بالا توضیح داده شد می‌توانند نقشی کارساز در تعیین راهبرد و برنامه درمانی خود ایفا نمایند.

منبع : نشریه پزشکی طبیب مردم