۶میلیون دلار کمک به فقرای اطلاعاتی

عصر توسعه به عقیده بسیاری از ۲۰ ژانویه ۱۹۴۹ آغاز شد، زمانی كه ترومن (رئیس جمهور آمریكا) در نطق آغاز كار خود برای اولین بار نیم كره جنوبی را «نواحی كمتر توسعه یافته» خواند.۱آن زمان نه ترومن نه دیگرانی كه تا دهه ۹۰ در مورد توسعه نظریه پردازی كردند گمان نمی كردند روزی ارتباطات و فناوری اطلاعات (ICT) به عنوان موتور محركه توسعه جوامع، سران همه اعضای سازمان ملل متحد را به شمال آفریقا بكشاند تا راهی برای كاهش فاصله میان فقرا و اغنیای اطلاعاتی، انتخاب رئیس برای مهمترین ابزار جامعه اطلاعاتی (اینترنت) و چگونگی اجرای اهداف جامعه آینده بیابند.همان طور كه هیچ كس گمان نمی كرد سران دنیا در عصر اطلاعات بارها و بارها سوگند یاد كنند كه دموكراسی، توسعه پایدار، آزادی های بنیادین، و حق توسعه را محترم می شمارند. سران جهان هفته پیش در اجلاس جهانی جامعه اطلاعاتی (WSIS) مجموعه ای از اهداف آینده را تایید كردند كه قرار است در ۱۰ سال آینده نتایج آن را به سازمان ملل متحد گزارش كنند. اگرچه در زمینه كمك مالی نهایت دست و دل بازی اغنیای اطلاعاتی بیش از شش میلیون دلار نشد و اداره اینترنت نیز از حاكمیت ثروتمندترین ها خارج نشد، اما مردم دنیا رو به افق ۲۰۱۵ گام برمی دارند .
● فرصت دیجیتال، قلك توخالی
گزارش نهایی موسسه فرصت های دیجیتال نشان می دهد كه رابطه مستقیم میان سرانه تولید ناخالص ملی و ضریب نفوذ اینترنت وجود دارد. در كشورهای با سرانه درآمد یك هزار دلار، ضریب نفوذ اینترنت در حدود یك دهم درصد است. با افزایش سرانه تولید ناخالص ملی تا ده هزار دلار، ضریب نفوذ اینترنت به سوی ده درصد حركت می كند و با افزایش درآمد سرانه به سوی صدهزار دلار، ضریب نفوذ اینترنت به سمت ۱۰۰درصد میل می كند بنابراین شكاف دیجیتالی با عمق قابل تصور آن وجود دارد، اگرچه چهره ای به زشتی و عریانی فقر ناشی از گرسنگی و تشنگی ندارد. بنابراین بدیهی است: «نیاز به همبستگی دیجیتالی داریم كه می تواند مبتنی بر منشوری دیجیتالی باشد و بر اساس آن اقتصادهایی كه در محور فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی پیشرفت بیشتری دارند موظف به كمك به ضعیف ترها باشند.» (بخشی از سخنرانی عبدالله وادی رئیس جمهور سنگال) ملزم كردن ثروتمندان دنیا به كمك مالی برای ضعیف ترها در دور اول اجلاس ژنو صندوق كاهش شكاف دیجیتالی را به ارمغان آورد كه یك دستاورد عینی بود اما عزم نه چندان جزم «كشورهای پولدار» این صندوق را تا كنون به «قلكی توخالی» بدل كرده است. نامتوازن بودن تولید ناخالص ملی و توزیع آن در میان گروه های اجتماعی مهم ترین دلیل شكاف دیجیتالی است. درست است كه دو میلیارد نفر از جمعیت جهان هنوز به تلفن دست نزده اند در حالی كه ۴۰۰ میلیون نفر به طور ثابت به اینترنت دسترسی دارند. ده درصد از جمعیت جهان (۶۲۶ میلیون نفر) در كشورهای جنوب صحرای آفریقا زندگی می كنند در حالی كه فقط ۲/۰ درصد از خطوط تلفن جهان در این منطقه فعال است. ضریب نفوذ تلفن ثابت در این كشورها نسبت به كشورهای با درآمد متوسط هنوز یك پنجم است. بنابراین كمك كشورهای غنی به كشورهایی كه ضریب نفوذ ICT در آنها به طرز چشمگیری پایین است، توجیه دارد اما مثل همیشه قائم به تصمیم كسانی است كه در سمت اغنیای شكاف دیجیتالی ایستاده اند .
در سند اجرایی تونس نیز بار دیگر بر وجود صندوق شكاف دیجیتالی تاكید شده و از كشورها درخواست شده كمك های داوطلبانه خود را برای تبدیل شكاف دیجیتالی به فرصت دیجیتالی به این صندوق اهدا كنند .
● ابزار آمریكایی ابزار جهانی
اینترنت در آمریكا متولد شد، رشد كرد و ادامه حیات داد تا روزی كه به بستر توسعه تبدیل شد. هنوز هم فاصله فناوری میان ایالات متحده آمریكا و سایر كشورهای جهان در هیچ زمینه ای عمیق تر از كامپیوتر و ارتباطات نیست. «در ژانویه ،۱۹۹۷ چند هفته قبل از آنكه بیل كلینتون اولین سخنرانی كنگره ایالات متحده آمریكا را به طور زنده و از طریق شبكه رادیویی اینترنت ارائه دهد، رئیس جمهوری فرانسه ژاك شیراك كتابخانه ملی كشورش را افتتاح می كرد و متحیر به كامپیوتر و «موس» كه به او نشان می دادند چشم می دوخت.» ۲
هنوز هم نیمی از كاربران اینترنت دنیا در آمریكا زندگی می كنند. اكنون نزدیك به ۵۰ درصد از كاربران اینترنت در آمریكا و كانادا زندگی می كنند، در حالی كه ۲۷ درصد در اروپا، ۲۳ درصد در آسیا، ۵/۳ درصد در آمریكای لاتین و تنها ۵/۱ درصد از كاربران اینترنت در كشورهای آفریقایی و خاورمیانه زندگی می كنند. در ایران ۵/۱ درصد از جمعیت كاربر اینترنت هستند، در حالی كه در آمریكا ۱۵/۵۰ درصد مردم در سال ۲۰۰۱ به عنوان كاربر اینترنت تعریف شده اند .
با این حساب عجیب نیست كشوری كه مخترع اینترنت بوده و بیشترین كاربران را دارد، امروز رئیس این شبكه جهانی باشد، اما به عقیده اكثر مردم دنیا اینترنت دیگر ابزاری آمریكایی نیست، بلكه ابزاری جهانی است كه باید به صورت جهانی اداره شود. به همین دلیل در آخرین گردهمایی جهانی درباره جامعه اطلاعاتی تقریباً یكصدا تاكید شد كه اداره اینترنت باید شفاف، دموكراتیك و فراگیر باشد و این كلمه آخر عزم مردم دنیا در مشاركت برای اداره اینترنت را می ر ساند. براساس بند ۷۲ سند اجرایی تونس (Tunis Agenda) از دبیركل سازمان ملل متحد درخواست شده تا در نیمه دوم سال آینده فورم راهبری اینترنت (IGF) را برگزار كند. این فورم بنابر اصرار گروه همفكر (ایران، پاكستان، عربستان، برزیل، چین، هند، آفریقای جنوبی، كوبا و ونزوئلا) و كشورهای ساكت به تصویب رسید.این فورم تنها نقش مشورتی دارد و اجازه سیاستگزاری در مدیریت موسسه آیكان را ندارد. آیكان مسئولیت ثبت دامنه و آدرس دهی به تمام كاربران اینترنت در دنیا را برعهده دارد. مدیریت ارشد در این موسسه از سوی ایانا وابسته به وزارت بازرگانی آمریكا انجام می شود. به عقیده برخی كارشناسان تشكیل فورم مشورتی راهگشای اداره مشاركتی تر اینترنت در آینده خواهد بود، اما گروه بدبین نیز معتقد است بیانیه «پاتون رو بیرون بكشید» به كرسی نشسته به طوری كه با تشكیل این فورم مشورتی عملاً فرصت دخالت در مدیریت آیكان از دست رفته است .
● پیگیری اهداف
توافق های جهانی بر دستوركارهای بین المللی تاكنون كم نبوده است. آخرین آنها اجلاس هزاره سازمان ملل متحد در سال ۲۰۰۰ بوده كه اهداف آن كاهش فقر، ارتقای سطح آموزشی، بهبود استانداردهای بهداشت، افزایش توانمندی و مشاركت شهروندان و جلوگیری از كاهش منابع طبیعی بود، اما مهمترین تفاوت اجلاس جهانی جامعه اطلاعاتی تصویب سازوكاری برای پیگیری اجرایی اهداف WSIS است. در سند اعلامیه اصول و برنامه عمل WSIS كه در ژنو تصویب شد به همراه دو سند اجرایی و سیاسی تونس مجموعه ای است مورد توافق دنیا در ساختن جامعه اطلاعاتی آینده. راهكاری اجرایی و پیگیری اهداف WSIS ( ژنو ۲۰۰۳ و تونس ۲۰۰۵) در ماده ۸۳ سند اجرایی تونس مورد تاكید قرار گرفته است .
بر این اساس دو نهاد بین المللی از این پس پیگیری اجرای تعهدات wsis را در دو سطح دولت ها و مابین دولت ها برعهده خواهند داشت. كمیته دانش و تكنولوژی برای توسعه (CSTD) كه یكی از زیرمجموعه های شورای اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل (ECO- SOC) است، وظیفه دارد گزارش سالانه اهداف wsis در مورد اقدامات بین دولت ها را از طریق این شورا به دبیركل سازمان ملل ارائه كند. اولین گزارش این گروه اواخر سال ۲۰۰۶ ارائه می شود. روسای اجرایی سازمان ملل (CEB) هم مسئولیت دارند كه نحوه اجرای مصوبات wsis و تعهدات كشورها را پیگیری كنند و به سازمان ملل گزارش بدهند. اولین گزارش این گروه نیز در نیمه دوم سال ۲۰۰۶ ارائه می شود .
سه آژانس سازمان ملل، یعنی اتحادیه بین المللی ارتباطات دوربرد (ITU)، سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل (UNESCO) و برنامه توسعه سازمان ملل (UNDP) نیز برای اجرای مصوبات wsis مسئولیت ویژه خواهند داشت. به این ترتیب با تصویب دو سند سیاسی و اجرایی در اجلاس تونس و بیانیه اصول و برنامه عمل اجلاس ژنو جامعه اطلاعاتی مجموعه ای از اهداف و راهكارها را برای دستیابی به دنیایی مردم محور، توسعه مدار و فراگیر در اختیار دارد كه قرار است تا سال ۲۰۱۵ به بسیاری از اهداف مبتنی بر فناوری ارتباطات و اطلاعات (ICT) دست یابد .
● نگاه از بیرون به WSIS
گردهم آمدن نمایندگان كشورهای دنیا برای دومین بار در تونس طی سه سال به خودی خود اهمیت دستور كار را نشان می دهد و دستیابی به اجماع در تمام موارد حتی مواردی كه در آینده هم ادامه می یابد نیز نشانه درك در مجموع نزدیك به واقعیت سران دنیا است. در این بستر جهانی، نتیجه اجماع در مورد مفهوم جامعه اطلاعاتی گذشته از الزامات فنی در به كارگیری ICT، جامعه ای مردم محور، توسعه مدار و فراگیر است كه در هر سه مفهوم تاكید تلویحی بر دموكراسی وجود دارد .
تعبیر دبیركل سازمان ملل متحد از جامعه اطلاعاتی «جامعه ای است كه در آن ظرفیت های انسانی و دموكراسی با دسترسی به ابزارها و فناوری های مورد نیاز گسترش یابد و در كنار آن آموزش برای كاربرد این فناوری ها مورد توجه قرار گیرد.»به عقیده كوفی عنان مانع اصلی در راه دستیابی به جامعه اطلاعاتی مورد توافق مردم دنیا بیشتر سیاسی است تا اقتصادی چون هزینه برقراری اتصال به كامپیوتر، تلفن همراه و ICT را می توان تامین كرد. نماینده مردم دنیا در سازمان ملل متحد می گوید وقت آن رسیده كه از صحبت درباره شكاف دیجیتالی به راه حل اجرایی درباره آن بپردازیم چون ما مشكلات را می شناسیم و باید به گسترش و پرورش فرصت های دیجیتالی مشغول شویم.عنان وابستگی جامعه جدید به اینترنت را در نظر دارد: «اینترنت، نتیجه یك همكاری بی بدیل و عظیم جهانی است. اگر می خواهیم مزایا و فواید اینترنت در سراسر جهان گسترده شود، باید همین روح همكاری و مشاركت را میان دولت ها، بخش خصوصی، جامعه مدنی و سازمان های بین المللی رواج بدهیم .
و البته خون حیات بخش جامعه اطلاعات «آزادی» است. این آزادی است كه به مردم امكان بهره گیری از دانش را در هر كجا فراهم می سازد، روزنامه نگاران را در انجام وظایف اساسی شان یاری می دهد و به شهروندان كمك می كند كه دولت های خود را پاسخگو نگه دارند. بدون فضای باز، بدون حق جست وجو، دریافت و افشای اطلاعات و ایده ها از طریق هر نوع رسانه و بدون توجه به رمزها، انقلاب اطلاعات از حركت خواهد ایستاد و چنین جامعه اطلاعاتی كه به ایجاد آن امید بسته ایم، زنده نخواهد ماند .»
او بار دیگر در آخرین گردهمایی ملل درباره جامعه اطلاعاتی تاكید می كند كه سازمان ملل متحد قصد كنترل اینترنت را ندارد اما می خواهد مطمئن شود كه اینترنت امن و حق همه مردم دنیا باشد و به جای سیاستمداران به دست موسسات فنی اداره شود.دبیركل اتحادیه بین المللی ارتباطات دوربرد (ITU) هم اگرچه به عنوان نهادی در زیر چتر سازمان ملل متحد، همصدا با كوفی عنان است اما بحث و گفت وگو درباره چگونگی حاكمیت اینترنت را «بندباز» و ادامه دار اجلاس می داند. او راهكار كارا برای كاهش شكاف دیجیتالی را ایجاد نهاد قانونی موثر برای اطمینان از اجرای كامل بازار رقابتی می داند. محیط رقابتی طراحی شده برای جذب سرمایه و اطمینان از تامین نیازهای مشتریان ضروری است. توجه به دسترسی جهانی به عنوان یك فرصت، یك فرصت تجاری، شاید موثرترین راهكار برای كمك مالی به توسعه ICT در آفریقا است.در بستر جهانی اگرچه وفاقی چشمگیر با مواضع ایران در مورد حاكمیت اینترنت و مفهوم جامعه اطلاعاتی وجود دارد اما یك نقطه سیاه همواره ایران را در جایگاه مشكوك اگر نه متهم قرار می دهد:
«به رسمیت شناختن حق دسترسی آزادانه به اطلاعات .»
● نگاه از درون به WSIS
شاید فعالیت پیگیرانه گروه مذاكرات ایران (وزارت خارجه، شورای عالی اطلاع رسانی و دانشگاه) در چانه زنی های بین المللی جامعه اطلاعاتی بود كه موجب شد سالن اصلی اجلاس حتی در سومین روز هنگام سخنرانی وزیر ارتباطات ایران سراپا گوش باشد. همه منتظر بودند نظر عضو ارشد گروهی كه در تدوین نهایی سند راهبری اینترنت دخیل بوده، را بدانند. «ما بر این باوریم كه تعاملات گسترده و تبادلات فرهنگی میان ملل به افزایش آگاهی ها و درك بهتر از برابری واقعی حقوق بشر و آزادی بیان خواهد انجامید. كشورهای مدعی حقوق بشر و آزادی بیان بی پروا و به صورت غیرقانونی از پخش صدا و تصویر ملل مظلوم جلوگیری می كنند. در حالی كه دست طرفداران خود را برای انتشار هرگونه دروغ باز می گذرانند.» محمد سلیمانی در حاشیه اجلاس به خبرنگاران ایرانی نیز می گوید: «دستاورد ما در حاكمیت اینترنت خوب بوده و با چند حركت دیگر می توانیم اینترنت را از حاكمیت آمریكا خارج كنیم .»
او البته بر فرآیند طولانی مشاركتی شدن مدیریت در اینترنت آگاه شده:
«حداقل پروسه برای اصلاح شیوه مدیریت اینترنت ۱۰سال است .»
درست همزمان با برگزاری اجلاس WSIS در تونس و بحث های داغ حاكمیت اینترنت ایسنا خبری را مخابره كرد كه بر مبنای آن شركت آمریكایی IC هاست تمامی سرورهای یك شركت ایرانی را مسدود كرد، این خبر همزمان به دست وزیر نرسید، اما عكس العمل معاون فناوری وزارت اطلاعات را برانگیخت: «سرویس دهندگان خارجی در حالی برای هاست كردن سایت ها از ما پول می گیرند كه اگر در شرایطی منافع خود را در خطر ببینند، نسبت به انجام چنین اعمالی اقدام می كنند.»عبدالمجید ریاضی با اشاره به صحبت های وزیر ارتباطات در اجلاس تونس مبنی بر اینكه بحث های حقوقی در مواردی كه رقابت های سخت سیاسی، اقتصادی پیش آید، از بین می رود، به ایسنا می گوید:
«در حال حاضر در دنیا رقابت فرهنگی وجود دارد و از آنجا كه فرهنگ اصیل اسلامی با فرهنگ مورد نظر غرب همخوانی ندارد و در صورت ادامه یافتن این رقابت قطعاً فرهنگ اصیل اسلامی تفوق خواهد یافت، بنابراین آنها نگران بوده و نسبت به مسدود كردن سایت ها اقدام می كنند.»او معتقد است: «بحث سانسور در مسائل اقتصادی نیز به همین شكل است. به طوری كه تنها سایت های اسلامی و فرهنگی بسته نشده و سایت های تجاری و اقتصادی هم خیلی راحت مسدود شده اند. این بحث در حاكمیت اینترنت هم به همین صورت است، تمام هستی كشورها در مسائل مختلف بر روی شبكه جهانی قرار می گیرد، در حالی كه حاكمیت آن در دست یك كشور متمركز شده است .»
به همین دلیل پیشنهاد ریاضی ایجاد دیتا سنتر یا مراكز داده داخلی است. چون اطلاعاتی كه از كشور خارج می شود، بسیار ذی قیمت است. به طوری كه شاید كشورها برای به دست آوردن چنین مجموعه ای از اطلاعات باید سال ها تلاش می كردند .
شاید اطلاعات مذكور محرمانه نباشند، اما حجم عظیمی از اطلاعات به روز و دقیق، امكان سوءاستفاده خواهد داشت و در نتیجه از نظر امنیتی همچنین از بعد اقتصادی هزینه هایی برای ما دارد .
در همین حال عضو ارشد گروه مذاكرات ایران ICT را بستر توسعه می خواند. نصرالله جهانگرد در حالی كه رئیس جمهوری اخیراً تاكید كرده كه باید برای وب سایت های اینترنتی چاره ای اندیشید، می گوید:
«اینترنت به «پلت فورم» توسعه تبدیل شده است.» او به درستی اشاره می كند كه برنامه چهارم توسعه ایران دانایی محور است. براساس برنامه چهارم توسعه باید ۲۶هزار میلیارد تومان در بخش مخابرات و ICT هزینه شود تا ضریب نفوذ اینترنت به ۳۵درصد و تلفن همراه به ۵۰درصد برسد .

۱ ) نگاهی نو به مفاهیم توسعه، ولفگانگ زاگس، فریده فرهی، وحید بزرگی، نشر مركز، ۱۳۷۷ .
۲ ) زوال فاصله ها، فرانس كارنكراس، نصرالله جهانگرد و همكاران، دبیرخانه شورای عالی اطلاع رسانی، ۱۳۸۴
نویسنده: لیلا خدابخشی

منبع : پایگاه اطلاع رسانی علوم ارتباطات ایران