کـلیـدهـای رفـتـاری بـا نـوجـوان

در فرآیند تعلیم و تربیت رشد، یکی از اثربخش‌ترین روشها، برقراری رابطة انسانی با نوجوان و حفظ عزت‌نفس و احساس خودارزشمندی اوست.
داشتن یک رابطه خوب و انسانی، مقدماتی‌ترین مرحله کار با نوجوان است. رعایت اصولی که می‌تواند چون قاعده و یا «سرنخی» والدین را هدایت کند تا بتوانند میان خود و فرزند رابطه مطلوب برقرار سازند، الزامی به نظر می‌رسد، بنابراین در این مقاله، اصول و روشهای برقراری رابطة انسانی والدین با فرزندان را به اختصار مطرح می‌کنیم.
● برخورد با واقعیت
والدین باید نوجوان را برای زندگی در دنیای واقعی آماده کنند.
گاهی اوقات، نوجوان تقاضایی از پدر و مادر می‌کند و بدون دلیل با مخالفت روبرو می‌شود این رفتار نادرست است. برای مثال نوجوانی دوچرخه، موتوسیکلت و یا رایانه می‌خواهد و پدر و مادر پاسخ می‌دهند: «صلاح نیست» و یا «نمی‌توانیم».
نوجوان دلیل می‌خواهد و می‌پرسد: «چرا صلاح نیست؟ چرا نمی‌توانید؟»
در این شرایط باید صمیمانه و مستدل با نوجوان صحبت کرد، درآمد واقعی و هزینه‌های واقعی خانواده را برای او تشریح کرد تا او متقاعد شود. نوجوان باید صبر کردن را یاد بگیرد، موانع را بشناسد، با ناملایمات و مشکلات دست و پنجه نرم کند و یاد بگیرد که چگونه با وضع موجود کنار بیاید.
● الگوپذیری و همانندسازی
نوجوان در گستردة رشد خویش با الگوهای اطراف خود همانندسازی می‌کند، این فرایند به او کمک می‌کند تا هنجارها، قواعد و ارزش‌های حاکم بر خانواده و جامعه را فراگیرد؛ بنابراین به والدین توصیه می‌شود سعی کنند در قدم اول با رفتار و اعمال خود، الگوهای شایسته‌ای برای فرزندانشان باشند. در قدم دوم سعی کنند فرزند نوجوان خود را با الگوهای شایسته دیگر مانند معلمان شایسته، نویسندگان، دانشمندان، هنرمندان به خصوص با سیرة ائمه معصومین آشنا و دربارة زندگی و خصلت‌های مردان و زنان بزرگ اسلام با آنها صحبت کنند.
● ایجاد امنیت روانی
توصیه می‌شود بین خود و فرزند نوجوانتان رابطه‌ای ایجاد کنید که او بتواند آزادانه احساسات، اضطراب‌ها و نگرانیهای خود را بدون احساس ترس یا طرد شدن با شما در میان گذارد. به طور معمول تحقیر کردن، سرزنش کردن، مقایسه کردن، داشتن انتظارات نابجا، دعواهای خانوادگی و تنبیه کردن موجب ناامنی درونی یا آشفتگی عاطفی نوجوان می‌شود.
● اندیشه مثبت
هنگام رویارویی با یک مشکل و یا مسئله رفتاری، همواره این نکته را در نظر داشته باشید که مسئله در یک طرف و شیوه برخورد با مسئله در طرف دیگر قرار دارد. چه بسا یک برخورد درست و مثبت با مسئله موردنظر در یک فضای صمیمانه و محرمانه به روشن و حل شدن مسئله منجر می‌شود. نکته مورد توجه این است که در بدترین انسانها، آنقدر خوبی وجود دارد و در بهترین انسانها، آن قدر بدی هست که از چشم ما و شما پنهان مانده‌اند. بنابراین شایسته نیست در جستجوی خطاها و نقاط ضعف فرزندتان باشید، بلکه موفقیت‌ها، نقاط مثبت و توانایی‌های او را ببینید و یادآور شوید.
● برقراری ارتباط عاطفی
گاهی اوقات، در طول روز با فرزند نوجوان خود خلوت کنید و چند ساعت را با او بگذرانید (برای مثال دیدن فیلم سینمایی، در پارک قدم زدن، خرید رفتن، ورزش کردن و مشاهده یک مسابقه ورزشی.) این وضعیت، فرصت خوبی است که فرزندتان با شما درددل کند. فعالانه به حرفهای او گوش کنید و واکنشهای مناسب نشان دهید. در ابتدای صحبت به او آزادی کامل بدهید تا از هر جا که دلش می‌خواهد صحبتش را شروع کند. لازم نیست هرچه را که او می‌گوید تفسیر یا حرفهای او را تصحیح کنید، بلکه او را تشویق کنید که حرف بزند و در صورت لزوم با او هم احساسی و هم‌دردی کنید.
● پرهیز از تحمیل کردن
متأسفانه گاهی اوقات والدین نظرها، رغبتها و علایق خود را به فرزندان تحمیل می‌کنند و حتی بدون توجه به سن و موقعیت آنان، رنگ و مدل لباس برای آنها انتخاب می‌کنند. در چنین موقعیتی، بروز رفتارهایی از قبیل لجبازی، مقاومت منفی و سرکشی قابل پیش‌بینی است. باید به نوجوان اعتماد کرد و به وی اجازه داد که به تدریج پس از کسب آگاهی‌های لازم، خود تصمیم بگیرد و تصمیم‌گیری در امور زندگی، تحصیلی و شغلی را تمرین کند.
● پرهیز از مقایسه کردن
اغلب اوقات هدف از مقایسه کردن ، طرح ناتوانایی‌های فرد و تحقیر و سرزنش کردن اوست. حتی به نوجوان باید تذکر داد که او اجازه ندارد خود را با فرد دیگری مقایسه کند و در صورت لزوم توصیه می‌شود هر فردی را با خودش و وضعیت او در گذشته و حال مقایسه کنید.
● توجه به کسب هویت نوجوان
دوره نوجوانی، زمان آن است که مشخص شود نوجوان واقعاً کیست و چه می‌خواهد باشد. در این شرایط والدین وظیفه دارند با رعایت اصول برقراری رابطة انسانی، با شکیبایی و بردباری با فرزند نوجوانشان رابطه برقرار و با ا و مدارا کنند تا نوجوان به سلامت این دوره را پشت سر گذارد و آن را طی کند، به نوجوان باید کمک کرد تا خویشتن خویش را همان طور که هست، ببیند و بپذیرد و به «خودشناسی» لازم برسد.
● توجه به نیازهای همه‌جانبه
پدر و مادر موظف هستند همان‌قدر که به نیازهای جسمانی فرزندشان اهمیت می‌دهند (مانند غذا و لباس) ، به نیازهای روانی آنها نیز توجه کنند. عدم توجه به نیازهای روانی فرزندان موجب عدم تعادل روانی می‌شود و در نتیجه احتمال بروز اختلالهای روانی و عاطفی وجود خواهد داشت.
● ثبات عاطفی والدین
نوجوان نیاز به آرامش دارد. نوجوان نیاز دارد که پدر و مادری با عواطف کم و بیش پایدار داشته باشد، هر قدر روابط والدین با یکدیگر و روابط آنها با نوجوان از ثبات و استحکام برخوردار باشد، نوجوان احساس آرامش بیشتری می‌کند.
● حفظ عزت نفس نوجوان
عزت‌نفس عبارت است از احساس ارزشمند بودن والدین که به فرزند نوجوان خود روحیه و امید می‌دهند، تواناییهای اورا تحسین و تمجید می‌کنند، این نیاز را به خوبی در او ارضاء می‌کنند و موجب می‌شوند که اعتمادبه نفس فرزند آنها تأمین شود تا فرزند یا فرزندانشان با اطمینان مسیر پرفراز و نشیب زندگی را طی کنند و با روحیه‌ای مقاوم با مسائل و مشکلات و مسئولیتها مواجه شوند.
نوجوانی که از عزت‌نفس بالایی برخوردار است:
مستقل عمل می‌کند، احساس مسئولیت می‌کند و خود تصمیم می‌گیرد، به دیگران در صورت لزوم کمک می‌کند، به پیشرفتهایش افتخار می‌کند و گاهی از خود تعریف می‌کند، از تغییر مثبت و نوآوری استقبال می‌کند، عواطف و هیجانهای خود را نشان می‌دهد و ابراز می‌کند، مسائل و مشکلات و ناکامی‌ها را با شکیبایی تحمل می‌کند.
● صداقت
بیایید میان آنچه می‌گوییدو آنچه عمل می‌کنید و آنچه واقعاً هستید، هماهنگی ایجاد کنید. جوهرة یک رابطه سالم و انسانی، جلب اعتماد و زمینه اساسی جلب اعتماد، رعایت اصل صداقت در گفتار و رفتار است.
● قاطع و جدی بودن
قاطع و جدی بودن شما به رفتار و شیوة برخورد شما، اصول‌گرایی در امر تعلیم و تربیت و رعایت هنجارها و ارزشها در زندگی فردی و خانوادگی مربوط می‌شود. بر طبق آیات شریفة قرآن ، بیان متین را باید با زبان قاطع و صریح، به نیکوترین وجه و قابل فهم‌ترین روش به کار برد. زمانی که توصیه می‌شود با فرزند یا فرزندان خود دوست شوید، این توصیه به این معنا نیست که با آنها جدی نباشید و اجازه دهید آنها هر کاری خواستند بکنند، هر جایی خواستند بروند و از دوستی شما سوءاستفاده کنند.
● محبت
به نوجوان خود اطمینان بدهید که وجود او را با تمام ویژگیهایش دوست دارید چه نمره بدست بیاورد چه نیاورد، چه در تحصیل موفق باشد، چه نباشد، محبت کردن باید بدون قید و شرط باشد تا موجب رشد کودک باشد و در درون او امنیت روانی ایجاد کند. ویژگیهای نوجوانی که به قدر کافی از محبت بهره‌مند بوده است:
ـ قدرت سازگاری خوبی دارد.
ـ احساس امنیت روانی و آرامش می‌کند.
ـ بانشاط و روحیه است و از زندگی لذت می‌برد.
ـ فردی واقع‌بین است و به خود اعتماد و اطمینان دارد.
ـ بر دیگران اعتماد می‌کند و تمایل به همکاری با دیگران دارد.
ـ از استقلال اندیشه برخوردار است و به کسی متکی نیست.
ـ فردی خلاق، مبتکر و فعال است.
● مسئولیت دادن به نوجوان
به نوجوان گوشزد کنید که هر کس در مقابل آنچه انجام می‌دهد، مسئول و پاسخگوست. با دادن مسئولیت به نوجوان، به او فرصت می‌دهید تا او خود را به طریق درست نشان دهد و شخصیتش رشد کند. برای مثال، ‌نوجوان شما می‌تواند در لوله‌کشی، تعمیر شیرهای آب، سیم‌کشی و تعمیر وسایل برقی به شما کمک کند. در دادن مسئولیت به نوجوان باید دقت کرد که امور محوله آنقدر دشوار نباشد که نوجوان از عهدة انجام دادن آن برنیاید و در نتیجه دچار ناامیدی و سرخوردگی شود.
● مشورت کردن
اکنون زمان آن رسیده است که با نوجوان به عنوان فردی بزرگسال رابطه برقرار کنید، با او مشورت کنید، در انجام امور از او نظرخواهی کنید و برخی از مسایل خانوادگی را با وی در میان گذارید (مانند زمان تماشای تلویزیون، مهمانی رفتن، مسافرت رفتن، تعمیر خانه و نظایر آن.)
موقعیت‌هایی ایجاد کنید تا فرزند شما با مشکل روبرو شود و ملزم به تصمیم‌گیری شود. در این زمینه شرایط، او را به طور غیرمستقیم همراهی کنید و راههای متفاوت را نشان دهید؛ امّا اجازه دهید که او خود تصمیم بگیرد و به حل مشکلش بپردازد.
● همکاری عاملان تربیتی
در خانواده‌هایی که بین پدر و مادر هماهنگی‌های ضروری در امر تربیت و تعلیم فرزندان وجود ندارد، برای مثال مادر، پدر را تحقیر می‌کند و یا پدر با مادر مخالفت می‌کند، درون فرزندان سرشار از تعارضهای روانی است. در چنین شرایطی نوجوان نمی‌تواند به حیات سالم خود ادامه دهد و دچار اضطراب و ناامنی می‌شود.
بدین ترتیب اگر بین خانه و مدرسه، خانه و جامعه، مدرسه و جامعه، هماهنگی لازم برقرار نباشد، نوجوان دچار سردرگمی و تناقض می‌شود. به منظور تربیت درست نوجوان باید بین عاملان تربیتی‌ هماهنگی و همکاری باشد.
● همدلی و همفکری
همزبانی با نوجوان به معنای شناخت زبان و منطق او و برقراری ارتباط براساس ویژگیهای شناختی و عاطفی است.
سعی کنید شرایط اجتماعی و زمانی فرزند نوجوانتان را درک کنید و به علل رفتار او پی ببرید. به نوجوان فرصت دهید تا حرف دلش را با شما در میان گذارد. از رفتار و گفتار شما انتقاد کند و شما واکنش مناسب نشان دهید. بدیهی است که عصبانی شدن واکنش مناسبی نیست، بلکه پذیرش منصفانه اشتباهات، واکنش درست به شمار می‌آید.
● نتیجه‌گیری
در این مقاله سعی کردیم روش‌های آشنایی والدین به اصول و روشهای برقراری رابطة انسانی با فرزندان را مطرح کنیم. هر یک از این تکنیک‌ها خود می‌تواند راهگشای قسمتی از مشکلات بین والدین و نوجوانان باشد. برای تکمیل بحث، چند نکته را به والدین پیشنهاد می‌کنیم:
۱) سعی کنید برای فرزند یا فرزندان خود، پرونده‌ای تشکیل دهید که در آن بسیاری از خصوصیات آنان نظیر وضعیت جسمانی، تحصیلی و رفتاری به تدریج درج شود، به گونه‌ای که از طریق این اطلاعات، شناخت بهتر فرزندان شما ممکن شود.
۲) سعی کنید با استفاده از فنون و روشهای مختلف کسب اطلاع نظیر مشاهده ، مصاحبه، پرسشنامه، بررسی کارنامه تحصیلی و ... نسبت به توانایی‌ها، محدودیت‌‌ها و موقعیت تحصیلی و رفتاری فرزند خودآگاهی بیشتری به دست آورید.
۳) سعی کنید از مشکلات فرزند یا فرزندان خود، نظیر مشکلات جسمانی، بهداشتی، اخلاقی ، تحصیلی، عاطفی ، ذهنی و اجتماعی آگاه شوید و برای کاهش آنها به سرعت اقدام و در حد ممکن از تشدید مشکل و حاد شدن آن جلوگیری کنید.
۴) سعی کنید از طریق مشورت با یکدیگر و تماس با کارکنان مدرسه، به تناسب نوع و درجه مشکل از افراد صالح و عالم و با تجربه در داخل و خارج از مدرسه کمک بگیرید.
۵) با مذاکره راهنمایی و مشاوره و نوع خدماتی که ارائه می‌دهند، آشنا شوید.
نشانی شماره تلفن و سایر مشخصات این مراکز را تهیه و به موقع و به تناسب نیاز از آنها استفاده کنید.
۶) در کلاسهای آموزش خانواده مدارس فرزندتان شرکت کنید و با فنون شناخت فرزندان، راههای کمک به آنان و منابعی که در این زمینه وجود دارد آشنا شوید.

حمیدرضا کاظم‌زاده
کارشناس تعلیم و تربیت

منبع : روزنامه اطلاعات