ره توشه‏هائی از عید فطر

فرا رسیدن روز مبارك عید فطر، نوید بخش تحوّلاتی سرنوشت ساز در زندگی اهل ایمان است. چرا كه عید فطر یكی از ایام اللّه، زمینه ساز وحدت كلمه برای مسلمانان و تقویت اتحاد و اراده آنان، تجدید حیات دوباره برای اسلام، دمیدن روح ایمان و سرور و نشاط برای بندگا ن الهی، روز نمایش عظمت دین و بازگشت دوباره به فطرت انسانی و بالاخره روز فتح و پیروزی در جهاد اكبر برای رهروان خداجوی می‏باشد.
در شب و روز عید فطر، اهل ایمان از سوئی به شب زنده داری و نماز و دعا می‏پردازند و از سوئی دیگر با زمزمه زیارت امام حسین(ع) با آن حضرت و مقاصد آسمانی‏اش پیمان مجدد امضاء كرده و روح حماسه و عرفان و فداكاری را در وجودشان احیاء می‏كنند. این اعمال معنوی آنان را برای پرواز در عالم ملكوت به همراه قدسیان آماده می‏كند و آنان بدین وسیله از قید و بند مادّیات و علاقه‏های بی‏ارزش رهائی یافته و با دلی سرشار از شوق ایمان و عشق به خدا زندگی نوینی را آغاز می‏كنند. چه زیباست كه تمام اقشار جامعه از این فرصت به دست آمده در راه اعتلای كلمه حق و توسعه و ترویج معارف حیاتبخش الهی بهره گرفته و خود را یك سال دیگر در پناه ایمان و مصونیت بیمه كنند. در آن روز مسلمانان با شوق وصف ناپذیری از عبادات و ریاضات شبهای ماه رمضان و شبهای قدر و زیباترین لحظات ارتباط با خداوند فارغ شده و در اجتماع روز فطر صف می‏كشند و اتّحاد و یگانگی و برادری و همدلی خود را به نمایش گذاشته و بار دیگر دست رد به سینه شیطان و شیطان صف تان می‏زنند و هم نوا با برادران دینی خود، پروردگار با عظمت را صدا كرده و توفیق در تمام كارهای خیر و دوری از تمام بدی‏ها رابه همراه حضرت محمّد و آلش - كه درود خدا بر آنان باد - از درگاه خداوند درخواست می‏كنند. در همین راستا به برخی از دستاوردهای این روز ب اشكوه اشاره كرده و روح و جان خویش را با آموختن درسهائی از آن صفا می‏بخشیم به امید اینكه ره توشه‏هائی را برای سلوك به سوی حق به دست آوریم.
در اجتماع بزرگ مسلمانان در روز فطر، می‏توان پیامهای مهم و حیاتبخش اسلام را به گوش حاضرین رساند چرا كه برخی افراد فقط در چنین روزی فرصت راه‏یابی به مجالس مذهبی را پیدا می‏كنند و در چنین فضائی آمادگی شنیدن مطالب معنوی و دستورات انسان ساز اسلامی را دارند.
به همین جهت امیرمؤمنان علی(ع) در یكی از خطبه‏های خویش در روز عید فطر بعد از حمد و ثنای الهی و فراهم نمودن زمینه پیامهای آسمانی به بیان مهمترین دستوارت الهی پرداخته و اهم احكام كلیدی را به نمازگزاران فطر می‏آموزد در فرازهائی از گزارشی كه شیخ صدوق از بیانا ت امیرمؤمنان علی(ع) در خطبه عید فطر آورده است چنین می‏خوانیم: «انّ هذا الیوم جعله اللّه لكم عیداً و جعلكم له اهلاً فاذكروا اللّه یذكركم و ادعوه یستجب لكم؛امروز را خداوند متعال برای شما عید قرار داده است و به شما شایستگی آنرا عنایت فرموده پس شما هم به شكر انه آن خدا را یاد كنید تا شما را یاد كند و او را بخوانید تا شما را اجابت كند به یكی از مهمترین اعمال روز عید فطر كه پرداخت زكات فطره است اشاره كرده و اهمّیت آنرا متذكر می‏شود، چرا كه اگر زكات فطره از صورت پرداخت فردی به سمت بُعد اجتماعی آن سوق داده شود پشتوانه و سرمایه مهم اقتصادی در حلّ مشكلات مردم خواهد بود. ایجاد مراكز درمانی، تأسیس كانون‏های علمی و صنعتی برای اشتغال‏زائی بیكاران جامعه، سرمایه گذاری برای مسائل بهداشتی و عمران محیط زیست، تقویت بنیه دفاعی مسلمانان و حراست از مرزهای اسلامی، توسعه فرهنگ عمومی و دینی و ایجاد مؤسسات پژوهشی و تحقیقاتی برخی از دستاوردهای پرداخت زكات فطره در روز عید است كه در صورت جمع آوری و مصرف صحیح این بودجه دینی به دست خواهد آمد.
ائمه جمعه و جماعات و مبلغان گرامی در صورت هدایت صحیح مردم و مخاطبین خویش در این زمینه توفیقات افزون‏تری را در امر تبلیغ خواهند داشت و در به وجود آوردن مراكز علمی، عمرانی و بهداشتی كه نوعی باقیات صالحات است شریك خواهند بود؛ چه بسیار از عالمان متعهد و مبل غان پر تلاشی كه از همین زاویه به توسعه و ترویج معارف عالی اسلام پرداخته‏اند. به همین جهت امیر مؤمنان مردم را به پرداخت دَینِ شرعی خویش تشویق نموده و با یاد آوری اهمّیت موضوع می‏فرماید: «و اَدّوا فِطرَتَكُم، فَاِنَّها سُنَّهُٔ نَبیِّكُم وَ فَریضَهٌٔ مِن رَب ِّكُم فَلیُؤدّها كُلُّ اِمرِءٍ مِنكُم عَنهُ وَ عَن عیالِهِ كُلِّهِم ذَكَرِهِم وَ اُنثاهُم، صَغیرِهِم و كَبیرِهِم وَ حُرِّهِم و مَملُوكِهِم عَن كُلِّ اِنسانٍ مِنهُم صاعاً مِن بُرٍّ اَوصاعاً مِن تَمرٍ اَو صاعاً مِن شَعیرٍ؛ زكات فطره خود را - كه سنت پیامبرت ان و فریضه واجبی از سوی پروردگارتان می‏باشد - هر یك از شما از سوی خود و افراد تحت تكفل خود از زن و مرد، كوچك و بزرگ، آزاد و مملوك یك صاع گندم یا خرما یا جو پرداخت نماید.»
علی(ع) در فراز دیگری از خطبه خویش به مهمترین دستورات الهی پرداخته و به مسلمانان یادآور می‏شود كه: «اطیعوا اللّه فیما فرض اللّه علیكم و امركم به من اقام الصّلوهٔ و ایتاء الزّكوهٔ و حجّ البیت و صوم شهر رمضان و الامر بالمعروف و النّهی عن المنكر و الاحسان الی نساء كم و ما ملكت ایمانكم؛ در مواردی كه خداوند بر شما واجب كرده و به انجام آن امر نموده است از فرمان خداوند اطاعت كنید، از بپا داشتن نماز، پرداخت زكوهٔ، زیارت خانه خدا، روزه ماه رمضان، امر به معروف و نهی از منكر و نیكی و احسان به همسران و زیردستان خود. مولای متقیان باتذكر زشتی برخی گناهان كبیره اضافه می‏كند كه: «و اطیعوا اللّه فیما نهاكم عنه من قذف المحصنهٔ و ایتان الفاحشهٔ و شرب الخمر و بخس المكثال و نقص المیزان و شهادهٔ الزّور و الفرار من الزّحف؛(۱) ای مردم! خدا را در مورد چیزهائی كه شما را نهی كرده اط اعت كنید و از انجام آن دوری گزینید كه از جمله نسبت ناروا به زنان شوهر دار و آبرومند، انجام اعمال زشت همچون فحشا و شرب خمر، كم فروشی در معاملات، گواهی باطل و دروغ و فرار از میدان نبرد از مقابل دشمن است.
برخی از مردم عید را به معنی نشاط و شادی ظاهری دانسته و با پوشیدن لباسهای نو و رنگارنگ و با تدارك غذاهای متنوع و شیرینی و شربت و گفتن و خندیدن و سیاحت و تفرج بی‏محتوا خود را سرگرم می‏كنند. در حالی كه عارفان با بصیرت و اولیاء خاص الهی با چشم دل به عید ن گریسته و زوایای معنوی آنرا جستجو می‏كنند.
بخشی از كوششهای مردان الهی در ایّام عید بعد اجتماعی دارد كه در حلّ مشكلات برادران دینی،رسیدگی به نیازمندان و محرومان و گرفتاران، شاد و مسرور ساختن برادران و خواهران دینی، كمك به مستضعفان فكری جامعه و اهتمام به مس ائل عمومی و مبتلا به مسلمانان جلوه می‏كند چرا كه آنها بر این باورند كه علی(ع) در مورد ویژگیهای مردان الهی فرموده است: «نفسه منه فی عناءٍ والنّاس منه فی راحهٍٔ اتعب نفسه لآخرته و اراح النّاس من نفسه؛(۲) نفس او از دستش در رنج و ناراحتی است امّا مردم(بخاطر خ دماتی كه او انجام می‏دهد) از او در آسایش‏اند. او برای (رسیدن به درجات عالی در روز) قیامت خود را به زحمت می‏افكند ولی مردم را به رفاه و آسایش می‏رساند».
و برخی دیگر از فعالیت‏های اهل ایمان مربوط به ارتباط خود و خدایشان است، آنان از آنجائی كه در طول ماه مبارك رمضان با زحمات شبانه روزی خود بر شیطان نفس تسلط یافته و در جهاد بزرگ به پیروزی نائل شده‏اند روز عید فطر را به شكرگزاری و ارتباط نزدیكتری با پروردگا رشان می‏گذرانند: حضرت امام خمینی در این مورد سخنان قابل توجهی ارائه كرده و می‏فرماید: البته عیدهائی كه اسلام تأسیس فرموده است به حسب نظرهای مختلفی كه اهل نظر دارند و بحسب قشرهای مختلفی كه برخورد می‏كنند برداشتهای مختلفی وجود دارد. آن برداشتی كه اهل معرفت از عید می‏كنند، با آن برداشتی كه دیگران می‏كنند بسیار متفاوت است. آنها بعد از اینكه در ماه مبارك رمضان آن ریاضتها را می‏كشند و كشیدند، روز عید روز لقای آنهاست لقاء اللّه است آن روز برای آنها.
«الغیرك من الظّهور ما لیس لك؛(۳) خدایا! برای غیر تو چه ظهوری هست كه برای تو نیست.؟!» آنها همه چیز را از او می‏دانند و آن روزرا عید می‏كنند برای اینكه بعد از ریاضات یوم ورود به حضرت است. و در عید قربان نیز بعد از اینكه تمام عزیزانشان را از دست دادند، مهیا برای ملاقات می‏شوند، بعد از اینكه نفس خودشان را كشتند و هرچ ه عزیز است در راه خدا از آن گذشتند آن وقت است كه روز لقاء است و جمعه هم در اثر اجتماعاتی كه مسلمین با هم دارند، اهل معرفت مهیا می‏شوند برای لقاء اللّه. پس برداشت آنها غیر از برداشت ماست و ما امیدواریم كه به تبع اولیاء خدا به جلوه‏ای از آن جلوه‏ها برسیم و ذره‏ای از آن معارف در قلب ما واقع بشود.(۴)» به همین جهت حضرت امام مجتبی(ع) هنگامی كه مشاهده كرد عدّه‏ای از مردم در روز عید فطر مشغول لهو و لعب و خنده هستند خطاب به یارانش فرمود: خداوند متعال ماه رمضان را معیار آزمایش مردم قرار داده است كه در آن مرد م برای كسب مقامات معنوی و بهشتی مسابقه می دهند عدّه‏ای در این مسابقه برنده شده و برخی دیگر از كسب این مقامات باز می‏مانند.
كمال شگفتی است از كسی كه بی خبر از نتیجه این مسابقه به خندیدن و خوشگذرانی مشغول است به خدا سوگند! اگر پرده‏ها كنار رورد نیكوكاران به نتائج نیكو رفتاری خود مشغول بوده و بدكاران گرفتار اعمال بد خود هستند.(۵)
●شوق دیدار یار
از برجسته‏ترین و به یادماندنی‏ترین ساعات روز عید فطر لحظاتی است كه منتظران راستین ظهور حضرت ولی عصر(عج) آرزوی دیدار آن حضرت را كرده و در فراقش با دلی مملو از امید اشك حسرت می‏ریزند. آنان به یاد سخن حضرت باقر(ع) می‏افتند كه فرمود: «ما مِن یَومِ عَی دٍ لِلمُسلِمینَ اَضحَیً وَ لا فِطرٍ اِلّا و هُوَ یُجَدِّدُ اللّهُ لآلِ مُحَمَّدٍ (ع) فِیهِ حُزناً قالَ قُلتُ وَ لِمَ ذلِك قالَ اِنَّهُم یَرَونَ حَقَّهُم فی اَیدی غَیرِهِم؛(۶) هیچ عید فطر و قربان نیست كه با آمدن آن غم و اندوه آل محمد(ص) تجدید می‏شود راوی گفت: چرا در روز عید غمگین می‏شوند؟ امام فرمود: زیرا آنان حق خود را در دست دیگران می‏بینند و از اینكه افراد غیر شایسته بر جایگاه رهبری امت قرار دارد و امام راستین هنوز ظهور نكرده است كه حكومت عادلانه و سایه پر از عدل و داد خود را بر مردم بگستراند، غمگین و ناراحتند.
به همین جهت یكی از رایجترین اعمال این روز كه اولیاء خدا و عارفان واصل به آن اهتمام خاص دارند زمزمه دعای ندبه در روز فطر است كه دردمندانه و عاشقانه با امام زمان(ع) نجوا می‏كنند: «هل الیك یا بن احمد سبیلٌ فتلقی...متی ترانا و نراك و قد نشرت لواء النّصرتری. ..».
این ابیات مولوی تا حدودی بیانگر راز دل ندبه خوانان عید فطر است كه به مولای خویش عرضه می‏دارند:
در هوایت بی‏قرارم روز و شب‏
سر زپایت بر ندارم روز و شب‏
ای مهار عاشقان در دست تو
در میان این قطارم روز و شب‏
تا كه بگشایم به قندت روزه‏ام‏
تا قیامت روزه دارم روز و شب‏
چون زخوان فضل روزه بشكنم‏
عید باشد روزگارم روز و شب‏
جان روز و جان شب ای جان تو
انتظارم، انتظارم روز و شب‏
تا بسالی نیستم موقوف عید
بامه تو عید دارم روز و شب‏
زآن شبی كه وعده كردی روز وصل‏
روز و شب را می‏شمارم روز و شب‏
بس كه كشت مهر جانم تشنه است‏
زابر دیده اشك بارم روز و شب‏عارف وارسته حاج میرزا جواد آقا ملكی تبریزی در این مورد در كتاب ارزشمند المراقبات(۷) می‏نویسد: بر مؤمن راستین شایسته است امروزه غیبت آن حضرت و غصب حكومت آن حضرت توسط دشمنان، سختی حال شیعیان و رعایای او را در دست كافران و فاجران بنگرد و ببیند كه به آنان ا ز قتل نفوس و هتك آبرو و غصب اموال و بدی حال و مقام خواری و ابتذال چه می‏رسد بایستی خوشحالی او به اندوه زیاد و خنده او به گریه و عید او به ماتم مبدّل گردد و به خواندن دعای ندبه بسان زن بچه مرده‏ای بگرید و فرج او را از خدا بخواهد... باری چون خواستی برای نم از عید بیرون روی كه با امامی نمازگزاری یا خودت امام جماعت شوی برتست كه از مصیبتی كه برای غیبت امام خودت بر تو وارد شده است غافل نباشی، زیرا نماز عید حق خاص اوست و آن از مقامات معروفه اوست. پس بنگر حال به چه منوال گشته است كه نماز با امام به نماز تو و ام ثال تو مبدّل شده است و به زمان حضور آن حضرت و اجتماع مؤمنان به نماز او و نمازشان با او تفكر نمای و در پیش خویش میزان بگیر كه چون برای مؤمن خطیب، امام او باشد و سخنش را بشنود و از علومش فرا گیرد حال او چگونه خواهد بود؟! و به آنچه از بركات و انوار زمان حضو ر آن بزرگوار و نشر عدالت و محوجور و ضلالت و عزت اسلام و حرمت قرآن و رواج ایمان و تكمیل عقول و تزكیه قلوب و تحسین اخلاق و رفع شقاق و دفع نفاق ونظر كن و با صدای بلند خود او را ندا ده و به زبان شوق خویش به ساحت مقدس عرضه بدار: ای زاده احمد! آیا راهی به سوی تو هست كه ملاقات شوی؟...ای آقای من:
و تلافی ان كان فیه أتلافی‏
بك عجّل به جعلت فداكا
اگر تلف شدن من در رسیدن به تو باشد، در آن شتاب كن فدای تو شوم.
و بما شئت فی هواك اختبرنی‏
فاختیاری ماكان فیه رضاكا
و به هرچه بخواهی در راه عشق خودت مرا آزمایش كن كه آنچه را كه رضای تو در آن است انتخاب می‏كنم.
بجمال حجبته بجلالٍ‏
هام واستعذب العذاب هناكا
قسم به جمال خودت كه از او پوشیده‏ای و جلال خودت كه او را سرگردان ساخته‏ای و در كوی تو عذاب را شربت گوارا می داند.
ذات قلبی فأذن له یتمنّا
ك فیه بقیّهٔ لرجاكا
دل من آب شد پس به او اجازه بده كه ترا آرزو كند، در این قلب نیم رمقی برای امید و تمنای تو هست.
بنابراین درخواست برقراری دولت كریمه حضرت مهدی(عج) بهترین پاداش و عیدی است كه می‏توان در روز عید فطر از خداوند متعال آن را درخواست نمود.
سیدبن طاووس در ضمن اعمال روز عید از امام باقر(ع) نقل می‏كند: هنگامی كه از منزل خارج شده و به سوی نماز عید می‏روی دعای اللّهم من تهیّأ را می‏خوانی و هنگامی كه به نام مبارك حضرت صاحب الزمان(ع) رسیدی با آرزوی تحقق وعده الهی و استقرار حكومت عدل مهدوی (ع) می ‏گویی: «اللّهم افتح لنا فتحاً یسیراً و انصره نصراً عزیزاً...اللّهم انّا نرغب الیك فی دولهٍٔ كریمهٍٔ تعزّ بها الاسلام و اهله و تذّلّ بها النّفاق و اهله...؛(۸) خداوندا برای ما فتح آسان عنایت فرما و آن حضرت را با نصرتی عزتبخش یاری نما، پروردگارا! ما خواهان ا یجاد دولت كریمه‏ای هستیم كه با آن به اسلام و مسلمانان عزت بخشیده و جبهه نفاق و اهلش را به خاك مذلّت بنشانی ...
●درسی از امام صادق(ع)
از آموزنده‏ترین فرازهای زندگی امام صادق(ع) حادثه‏ای شنیدنی است كه در عید فطر اتّفاق افتاد ماجرا از این قرار بود كه ابوالعباس سفاح، اولین خلیفه عباسی در هنگام خلافت خویش در بغداد، روزی امام صادق(ع) را به مركز خلافت خود احضار كرد. او به دنبال فرصتی م ی‏گشت تا آن حضرت را به شهادت برساند تا اینكه وی آخرین روز ماه مبارك رمضان را عید فطر اعلام كرد. آن روز هنگامی كه حضرت صادق(ع) در منطقه حیره بر او وارد شد خلیفه از او پرسید: ای اباعبداللّه! نظر تو راجع به روزه امروز چیست؟ امام صادق با بهره‏گیری از آیه تقی ه كه می‏فرماید: «لایتّخذ المؤمنون الكافرین اولیاء من دون المؤمنین و من یفعل ذلك فلیس من اللّه فی شی‏ءٍ الّا ان تتّقوا منهم تقیهً و یحذّركم اللّه نفسه و الی اللّه المصیر؛(۹) افراد با ایمان نباید به جای مؤمنان، كافران را به دوستی بگیرند و هر كس چنین كند، ه یچ رابطه‏ای با خدا ندارد مگر اینكه از آنان به نوعی تقیه كنید و خداوند شما را از عقوبت خود بر حذر می‏دارد و بازگشت همه به سوی خداست. و با پیروی از اجداد طاهرین خویش تقیه نموده، و به سفاح فرمود: این مربوط به پیشوای مردم است، تو اگر روزه بگیری، من هم روزه م ی‏گیرم و اگر افطار كنی من هم افطار خواهم كرد. در این هنگام سفاح به غلام خود دستور داد تا سفره غذا را بچیند و امام صادق(ع) به همراه او غذا خورده و روزه‏اش را شكست با اینكه مطمئنّاً می‏دانست آن روز از ماه رمضان است و عید فطر نیست. آن حضرت در توضیح عمل خو یش به یاران نزدیكش فرمود: «و اللّه انّه یومٌ من شهر رمضان فكان افطاری یوماً و قضاؤه ایسر علیّ من ان یضرب عنقی ولایعبد اللّه ؛(۱۰) به خدا سوگند آن روز از ماه رمضان بود و یك روز شكستن روزه ماه رمضان (بخاطر تقیه و حفظ دین) و ادای قضای آن برای من آسانتر از ا ین است كه كشته شوم و خدا عبادت نشود.»
حضرت صادق(ع) با این تدبیر الهی توطئه خلیفه ستمگر را خنثی نموده و به شیعیان درسی دیگر آموخت. آن حضرت در این روایت ضمن تأكید بر اصل قرآنی تقیه، به فلسفه آن نیز اشاره می‏فرماید كه تقیه برای حفظ دین است نه برای حفظ زندگی افراد.
و اضافه می‏كند كه اگر من بخاطر حادثه‏ای كوچك كشته شوم دین الهی از میان رفته و عبادت و اطاعت از خداوند متعال به فراموشی سپرده خواهد شد.
● سیره تربیتی امام سجاد(ع) در عید فطر
با مروری كوتاه به سیره تربیتی ائمه اطهار(ع) در می‏یابیم كه آن بزرگواران از ماه مبارك رمضان به عنوان یك دانشگاه تربیتی بهره گرفته و با پرورش شاگردان و انسانهای با استعداد در روز عید فطر هدایا و جوائز مادّی و معنوی به آنان عطا می‏كردند و به این ترتیب این ماه را به یك آموزشگاه و كلاس پرورش روح و جسم و اخلاق تبدیل نموده و به پرورش یافته‏گان این مكتب در محدوده وسع و اختیاراتش نسبت به شایستگی افراد، عطایائی در نظر گرفته و آنان را تشویق می‏كردند. در اینجا گوشه‏ای از سیره تربیتی و آموزنده امام سجاد(ع) ر ا به روایت سیدبن طاووس می‏خوانیم:
امام صادق(ع) فرمود: شیوه حضرت علی بن الحسین (ع) در ماه رمضان چنان بود كه هرگاه غلامان یا كنیزان آن حضرت خطائی را مرتكب می‏شدند آنان را تنبیه نمی‏كرد. آن حضرت فقط خطاها و گناهان آنان را در دفتری ثبت كرده و تخلّفات هر كس را با نام و موضوع مشخص می‏نمود. در آخر ماه همه غلامان و كنیزان را جمع كرده و در میان آنان می‏ایستاد. آنگاه از روی نوشته تمام كارهای خلاف آنان را كه در طول ماه رمضان مرتكب شده بودند برایشان گوشزد می‏كرد و به تك تك آنان می‏فرمود: فلانی تو در فلان روز و فلان ساعت تخلفی كردی و من ترا تنبیه ن كردم!آیا به یاد می‏آوری؟ می‏گفت: بلی ای پسر رسول خدا! و تا آخرین نفر این مطالب را متذكر می‏شد و آنان به اشتباهات و خطاهای خود اعتراف می‏كردند. آنگاه به آنان می‏فرمود: «ارفعوا اصواتكم و قولوا یا علی بن الحسین! انّ ربّك قد احصی علیك كلّما عملت كما احصیت عل ینا كلّما قد عملنا و لدیه كتابٌ ینطق علیك بالحقّ لایغادر صغیرهًٔ و لا كبیرهٌٔ ممّا اتیت الّا احصاها و تجد كلما عملت لدیه حاضراً...؛با صدای بلند بگوئید: ای علی بن الحسین! پروردگارت تمام اعمال و رفتار تو را نوشته است چنانكه تو اعمال ما را نوشته‏ای نزد خداون د نامه اعمالی هست كه با تو به حق سخن می‏گوید و هیچ عمل ریز و درشتی را فروگزاری نمی‏كند و هرچه انجام داده‏ای به حساب آورده و تمام آنچه را كه انجام داده‏ای نزد او حاضر و آماده خواهی یافت، چنانكه ما اعمال خود را در نزد تو آماده و ثبت شده دیدیم. پس ما را ببخ ش همچنانكه دوست داری خدا تو را ببخشد. ای علی بن الحسین! به یاد آر آن حقارت و ذلّتی را كه فردای قیامت در پیشگاه خدای حكیم و عادل خواهی داشت. آن پروردگار عادل و حكیمی كه ذرّه‏ای و كمتر از ذرّه‏ای به كسی ظلم و ستم روا نمی‏دارد و اعمال بندگان را همچنانكه انج ام داده‏اند به آنان عرضه خواهد كرد و حساب و گواهی خدا كافی است ...
ببخش و عفو كن تا پادشاه روز قیامت از تو عفو كرده و درگذرد چنانكه خودش در قرآن می‏فرماید: «ولیعفوا و لیصفحوا الا تحبّون ان یغفر اللّه لكم واللّه غفورٌ رحیمٌ؛(۱۱) باید ببخشند و درگذرند. آیا دوست ندارید خداوند شما را بیامرزد؟ او خداوند آمرزنده و مهربان است .
امام سجاد(ع) این كلمات را برای خویش و غلامان و كنیزانش تلقین می‏كرد و آنان با هم تكرار می‏كردند و خود امام(ع) كه در میان آنان ایستاده بود و می‏گریست و با لحنی ملتمسانه می‏گفت: «ربّ انّك امرتنا ان نعفوا عمّن ظلمنا فقد ظلمنا انفسنا فنحن قدعفونا عمّن ظلمنا كما امرت فاعف عنّا فانّك اولی بذلك منّا و من المأمورین...؛ پروردگارا، تو به ما فرمودی از ستمكاران خویش درگذریم و ما براستی بر خود ستم كرده‏ایم. همان طور كه فرمودی، ما از كسانی كه ستم كرده‏اند درگذشتیم، تو هم از ما درگذر كه تو در عفو كردن از ما و از مام وران برتری. تو به ما فرمودی سائلی را از درگاه خود محروم نكنیم و هم اكنون ما سائلان و گدایان در آستانه در خانه‏ات زانو زده و احسان و عطای تو را می‏طلبیم، بر ما منّت بگذار و محروممان نگردان، كه تو در این كار شایسته‏تر از ما و از مأموران هستی. خدایا! من اكر ام كردم تو هم به من اكرام كن و با اهل نعمت و مغفرت محشور نما ای صاحب احسان و كرامت.
پس از این برنامه عرفانی حضرت سجاد(ع) خطاب به غلامان و كنیزان خویش می‏فرمود: من شما را عفو كردم، آیا شما هم من و بدرفتاریهای مرا كه فرمانروای بدی برای شما و بنده فرومایه‏ای برای فرمانروای بخشاینده عادل و نیكوكار بودم، بخشیدید؟! همگی یكصدا می‏گفتند: با ای نكه ما از تو جز خوبی ندیده‏ایم ترا بخشیدیم. آنگاه به آنان می‏فرمود: بگوئید خداوندا! از علی بن الحسین درگذر! همان طور كه او از ما در گذشت، او را از آتش جهنم آزاد كن همان طور كه او ما را از بردگی آزاد كرد. آنان دعا می‏كردند و امام سجاد(ع) هم آمین می‏گفت. و در پایان می فرمود: بروید، من از شما در گذشتم و آزادتان كردم به امید اینكه خدا نیز از من درگذرد و آزادم كند. در روز عید فطر چندان به آنها جایزه و هدایا می‏بخشید كه از دیگران بی‏نیاز می‏شدند. هر سال در شب آخر ماه مبارك رمضان در هنگام افطار حدود بیست بند ه آزاد می‏كرد و می‏گفت: «انّ للّه تعالی فی كلّ لیلهٍٔ من شهر رمضان عند الافطار سبعین الف عتیقٌ من النّار كلّاً قد استوجبوا النّار؛ خداوند متعال در هر شب ماه مبارك رمضان هفتاد هزار كس را از آتش جهنم آزاد می‏كند كه همگی مستحق عذاب بوده‏اند آن حضرت هیچ بنده ‏ای را بیش از یك سال به بندگی نمی‏گرفت. هرگاه كسی را در اول سال و یا در وسط آن مالك می‏شد در شب عید فطر آزاد می‏كرد. این عمل روش هر ساله او بود. بندگان سیاه را كه هیچگونه نیازی به آنان نداشت می‏خرید و در عرفات بعد از مراسم عرفه همه را آزاد ساخته و هدایای قابل توجهی را به آنان عطاء می‏كرد.(۱۲)
با توجّه به این روایت نسبتاً طولانی در می‏یابیم كه رهبران الهی و پیشوایان معصوم ما چقدر در ترویج فرهنگ اسلامی و آموختن آن به انسانهای تشنه معرفت تلاش نموده و نه تنها در ماه رمضان و عید فطر در آزادی جسم آنان می‏كوشیدند بلكه افكار و اندیشه‏های آنان را نیز از بند جهل و غفلت و خرافه پرستی رها می‏ساختند و به‏دین گونه بود كه تربیت یافتگان مكتب اهل بیت(ع) از پستی ذلّت به اوج عزت می‏رسیدند و بردگان گرفتار به رهبران جامعه و عارفان خدا جوی مبدل می‏گشتند. كه فهرست مفصلی از اینان را می‏توان در كتابهای رجالی، تاری خی و سیره مطالعه نمود.

نویسنده: عبدالكریم پاك‏نیا
پی‏نوشت‏ها: ۱۳. من لا یحضره الفقیه، ج ۱، ص ۵۱۶.
۱۴. نهج البلاغه صبحی صالح، خطبه ۱۹۳.
۱۵. فرازی از دعای عرفه.
۱۶. صحیفه امام، ج ۱۸، ص ۳۹۵.
۱۷. وسائل الشیعه، ج ۷، ص ۶۸۱.
۱۸. تهذیب الاحكام، ج ۳، ص ۲۸۹.
۱۹. المراقبات، ص ۳۴۳.
۲۰. اقبال الاعمال، ج ۱، ص ۴۷۶.
۲۱. سوره آل عمران، آیه ۲۸.
۲۲. الكافی، ج ۴، ص ۸۲.
۲۳. سوره نور، آیه ۲۲.
۲۴. اقبال الاعمال، ص ۲۶۰.
۲۵. رهبر آزادگان، ص ۴۳۰.
منبع:ماهنامه پاسدار اسلام ،‌شماره

منبع : خبرگزاری فارس