کودکانی که تیروییدشان کم‌کار است

کم کاری مادرزادی تیرویید یکی از علل مهم و قابل پیشگیری عقب افتادگی ذهنی در نوزادان است. میزان بروز این بیماری در دنیا ? در هر ???? تا???? تولّد زنده است و در مطالعات انجام شده در ایران این نسبت بسیار بیشتر بوده است. در ایران از سال ۱۳۸۴، برنامه کشوری غربالگری نوزادان، با هدف شناسایی زودهنگام بیماری کم‌کاری مادرزادی تیرویید نوزادان، پس از طی مراحل علمی لازم و اجرای موفق آزمایشی، در نظام سلامت کشور ادغام شد. از آن پس در تمام کشور و در سیستم دولتی، غربالگری نوزادان با نمونه‌گیری از پاشنه پا و انجام آزمایش مخصوص، فراخوان والدین نوزادان مشکوک به ابتلا به بیماری، انجام آزمایش‌های تایید تشخیص و شروع درمان و مراقبت‌های پزشکی لازم، در حال اجراست. به این بهانه به سراغ دکتر شهین یاراحمدی، متخصص بیماری‌های غدد و متابولیسم و مدیر اجرایی برنامه کشوری غربالگری نوزادان رفتیم تا درباره این بیماری بیشتر بدانیم...
▪ خانم دکتر! چه عاملی سبب ایجاد بیماری کم‌کاری مادرزادی تیرویید می‌شود؟
ـ تیرویید نقش بسیار مهمی در رشد و تکامل مغز در جریان زندگی جنینی و نیز برای چند سال اول زندگی بعد از تولد دارد. اگر به هر علتی هورمون تیروکسین در بدن نوزاد کم‌ترشح شود و یا عملکرد طبیعی نداشته باشد، بیماری کم‌کاری مادرزادی تیرویید به وجود می‌آید، در نتیجه مغز و سیستم عصبی به درستی رشد و نمو نکرده و کودک دچار عقب‌ماندگی ذهنی می‌شود.
▪ این علتی که گفتید چه چیزی می‌تواند باشد؟
ـ علت اصلی بروز این بیماری ناشناخته است اما کمبود ید مصرفی روزانه، ازدواج‌های فامیلی، مصرف موضعی مواد ضدعفونی کننده حاوی ید مانند بتادین روی پوست یا مخاط در دوران بارداری و یا زایمان و یا در روی ناف نوزادان، استفاده از بعضی از داروها مانند آمیودارون، شربت‌های اکسپکتورانت و... از عوامل خطر بروز بیماری کم‌کاری تیرویید در نوزادان هستند.
▪ آیا از همان ابتدا علایم بیماری مشخص است؟
ـ علایم در روزهای اول تولد کم‌ و نادر هستند و فقط ۵ درصد نوزادان مبتلا، در هفته‌های اول تولد، بر اساس علایم بالینی قابل تشخیص هستند و ۹۵ درصد بیماران بدون انجام غربالگری نوزادان بسیار دیر تشخیص داده می‌شوند که متاسفانه تشخیص دیررس به بروز عقب ماندگی ذهنی منجر خواهد شد. این علایم معمولا عبارتند از: تولد بعد از هفته ۴۲ بارداری، یرقان یا زردی طولانی مدت، ادم یا ورم در نوزادان، مک زدن ضعیف، شیر نخوردن به مقدار کافی، کاهش حرارت بدن، اتساع شکم و فتق نافی، کبودی و سردی انگشتان دست و پا، پوست خشک و رنگ پریده، زبان بزرگ و صدای گریه خشن، مشکلات تنفسی، وزن نگرفتن، یبوست، کاهش فعالیت‌های نوزاد یا نوزاد بیش از حد آرام.
▪ درمان نکردن به ‌موقع بیماری کم‌کاری مادرزادی تیرویید چه عوارضی به دنبال دارد؟
ـ از آنجا که رشد و تکامل مغز تا حدود ۳ سالگی ادامه دارد و وجود مقدار کافی هورمون تیروکسین در این خصوص بسیار ضروری است، کم‌کاری مادرزادی تیرویید عوارض جبران‌ناپذیری بر رشد و تکامل مغز و اعصاب مرکزی باقی می‌گذارد. رشد طولی و قدی نوزاد هم تحت تاثیر این بیماری قرار می‌گیرد و کند می‌شود، در نتیجه، این بیماری با عوارضی همچون عقب ماندگی ذهنی، کوتاهی قد و کاهش شنوایی همراه است. این عوارض در صورت عدم تشخیص زودرس و شروع نشدن به موقع درمان به‌ وجود آمده و جبران‌ناپذیر هستند بنابراین، غربالگری نوزادان در روزهای ۳ تا ۵ پس از تولد اهمیت بسیار زیادی دارد و درمان به موقع و صحیح، از بروز عوارض بیماری جلوگیری می‌کند.
▪ برای پیشگیری از بروز عوارض بیماری کم‌کاری مادرزادی تیرویید در نوزادان چه باید کرد؟
ـ این بیماری شایع‌ترین علت قابل پیشگیری عقب ماندگی ذهنی است و برای پیشگیری از بروز عوارض بیماری در نوزادان، باید در همان روزهای اول زندگی غربالگری نوزادان انجام شده و در صورت بیمار بودن، تشخیص داده شده و درمان با قرص لووتیروکسین به موقع آغاز ‌شود.
▪ پس با تشخیص و درمان به ‌موقع می‌توان از بروز عقب ماندگی ذهنی در نوزادان مبتلا جلوگیری کرد؟
ـ بله، شروع درمان مناسب و به موقع یعنی قبل از ۲۸ روزگی، از بروز عقب ماندگی ذهنی در نوزادان مبتلا به کم‌کاری مادرزادی تیرویید جلوگیری می‌کند.
▪ آیا انجام آزمایش‌های مکرر هورمون‌های تیرویید ضروری است؟
ـ بله، کودک مبتلا به بیماری کم‌کاری تیرویید باید به‌طور مستمر مورد آزمایش هورمونی تیرویید و ویزیت توسط پزشک معالج قرار گیرد. انجام آزمایش‌ها برای اطلاع از کافی بودن مقدار قرص لووتیروکسین تجویز شده لازم است و با توجه به نتایج آزمایش‌ها، مقدار مصرف قرص توسط پزشک تنظیم می‌شود.
▪ در صورت ابتلای یکی از فرزندان به بیماری، آیا امکان ابتلای فرزندان بعدی نیز وجود دارد؟
ـ از آنجایی که این بیماری در مواردی زمینه ژنتیکی و ارثی دارد، احتمال ابتلای فرزند بعدی نیز وجود دارد و در این خصوص باید با پزشک مشورت شود.
▪ نیازی هست که والدین آموزش ببینند؟
ـ بله، آموزش والدین نوزاد مبتلا به بیماری کم‌کاری مادرزادی تیرویید از نظر اهمیت درمان، نحوه مصرف دارو، انجام ویزیت‌های مستمر و رعایت توصیه‌های پزشک معالج، مهم‌ترین عامل موفقیت در پیشگیری از بروز عقب‌ماندگی ذهنی نوزادان مبتلا است.
▪ در مورد نحوه مصرف داروی لووتیروکسین توضیح می‌دهید؟
ـ این دارو به صورت قرص است و مقدار مصرف آن را پزشک معالج تعیین می‌کند. مقدار قرص تجویز شده باید ضمن رعایت دقیق دستورات مصرف شود. دارو باید هر روز در یک وقت معین به کودک خورانده شود. عدم مصرف کافی و درست دارو می‌تواند در کیفیت درمان اختلال ایجاد کند. هیچ‌گاه نباید خودسرانه دوز دارو تغییر یابد و یا مصرف آن قطع شود.
▪ مصرف این قرص در نوزادان تا چه زمانی ادامه دارد؟
ـ مصرف قرص باید تا ۳ سالگی کودک ادامه یابد. سپس پزشک دارو را قطع می‌کند و پس از ۴ هفته آزمایش هورمونی تیرویید انجام می‌شود. با توجه به جواب آزمایش، پزشک تشخیص می‌دهد که کودک مورد نظر نیاز به مصرف دارو دارد یا خیر. در صورت نیاز به دارو، کودک باید تا پایان عمر قرص لووتیروکسین مصرف کند. البته در بعضی از موارد، بیماری کم‌کاری مادرزادی تیرویید گذرا و خفیف است و درمان دارویی قبل از ۳ سالگی قطع می‌شود.
● توصیه‌های پزشکی برای استفاده کودکان از لووتیروکسین
▪ مقدار قرص تجویز شده را در ۲ تا ۳ سی‌سی شیر مادر و یا آب حل کرده و با قطره‌چکان و یا قاشق به نوزاد بخورانید.
▪ هیچ‌گاه قرص را در تمام شیشه شیر یا غذای کودک حل نکنید چون ممکن است کودک تمام آن شیر یا غذا را نخورد و در نتیجه مقدار لازم دارو به بدن وی نرسد و کنترل بیماری به خوبی انجام نشده و کودک به عوارض بیماری دچار گردد.
▪ قطره آهن و مولتی‌ویتامین نباید هم زمان با قرص لووتیروکسین مصرف شوند. حداقل باید بین مصرف این داروها و قرص لووتیروکسین ۱۲ ساعت فاصله باشد.
▪ ممکن است مصرف هم‌زمان شیرهایی با ترکیبات سویا مانند ایزومیل با قرص لوتیروکسین، جذب لووتیروکسین را مختل کند. به همین دلیل، حداقل فاصله یک ساعت قبل و بعد از مصرف را باید رعایت کرد.
▪ درمان بیش از حد با قرص لووتیروکسین، می‌تواند علایمی مانند اسهال، بی‌قراری، افزایش ضربان قلب، عصبی بودن بیش از حد، اختلال در خواب و وزن نگرفتن نوزاد را به‌وجود آورد. در صورت بروز چنین علایمی، باید به پزشک معالج اطلاع داده شود.

مریم منصوری

منبع : روزنامه سلامت