جامعه اطلا‌عاتی و نابرابری‌های اجتماعی

-در جامعه اطلا‌عاتی امروز، زمان به گونه‌ای فشرده شده که عنصر زمان و مکان به دلیل انفجار اطلا‌عات و انقلا‌ب در ارتباطات و حمل و نقل، موضوعیت خود را به معنا و مفهوم گذشته از دست داده است و فاصله‌هایی که در گذشته، خیلی دور به حساب می‌آمده‌اند، امروزه با پیشرفت‌های معجزه آسای فناوری‌های نوین ارتباطی و اطلا‌عاتی به حدی این فاصله‌ها نزدیک شده که حوادث و رویدادهایی که در دوردست‌ترین نقاط جهان اتفاق می‌افتد، در کوتاه ترین زمان ممکن می‌توان آن را در رسانه‌های مختلف اعم از ماهواره‌ای و... در داخل خانه‌ها رویت و مشاهده کرد و آن مکان‌های خیلی دوردست را در درون خانه و به مفهوم غیرمکانی آن به عالم ذهن و خیال منتقل نمود به‌طوری‌که برخوردار نبودن از چنین امکانی به منزله یک جنبه مهم از فقر و حذف از حضور در چنین جامعه‌ای است.
اما بر عکس برخورداری و حضور داشتن در چنین جامعه‌ای به منزله یک جنبه مهم از ثروت و برخورداری تلقی می‌گردد. به بیان دیگر محرومیت از دسترسی به رایانه، همچون یک مساله اجتماعی در جامعه اطلا‌عاتی امروز محسوب می‌گردد.
در واقع دسترسی داشتن به اینترنت تا حدود زیادی به میزان درآمد هم بستگی دارد و به همان مقدار که افراد جامعه از اینترنت و سایر رسانه‌ها بهره‌مند باشند و از توانایی دسترسی به اطلا‌عات در عرصه‌های مختلف برخوردار گردند، به همان میزان بر قابلیت‌ها و توانایی‌های خود در استفاده از فرصت‌های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، علمی و... افزوده‌اند.
تحقیقات انجام شده در کشور انگلستان نشان می‌دهد که <خانوارهای با درآمد هفتگی ۲۷۰ پوند یا کمتر که سومین رده فقیرترین خانوارها هستند، تنها سه تا شش درصد به شبکه‌های تارنمای ‌www اینترنت دسترسی دارند؛ حال آنکه تقریبا نیمی از خانوارهای با درآمد ۹۰۰ پوند و بالا‌تر، از امکان دسترسی به شبکه اینترنت برخوردارند. این رقم در ایرلند شمالی ۱۱ درصد و در ویلز و اسکاتلند حدود ۱۵ درصد است.
در آمریکای شمالی احتمال دسترسی ثروتمندان به شبکه‌های تارنما ۲۰ برابر امکان دسترسی فقیران است. از طرف دیگر احتمال اینکه ثروتمندان بیشتر به اینترنت‌های پرسرعت دسترسی داشته باشند را نمی‌توان از نظر دور داشت.
بنابراین طبیعی است که به دست آوردن اطلا‌عات برای ثروتمندان در مقایسه با قشرهای کم درآمد و فقیر، به مراتب ارزان‌تر و آسان یاب‌تر است( >!مک کی. هیو، ۱۵۲)
معذالک می‌توان گفت که بدون امکان دسترسی به اطلا‌عات و فناوری‌های نوین و نیز برخورداری از مهارت‌های لا‌زم برای استفاده از این فناوری‌ها، تعداد زیادی از افراد جامعه نه تنها از عرصه اقتصاد اینترنتی حذف می‌شوند بلکه تعداد قابل توجهی از آنان نیز نمی‌توانند در مشاغل جدید به کار گمارده شوند چراکه تخصص‌ها و مهارت‌های خاص جوامع غیراطلا‌عاتی و سنتی نمی‌توانند کارکرد مفیدی در نظام‌های جدید ارتباطی و اطلا‌عاتی داشته باشد.
همانگونه که اساتید و معلمان مکتب خانه‌های قدیم با شکل‌گیری مدارس جدید از حضور در مدارس جدید حذف و رفع شدند.
به بیان دیگر ورود به بازی‌ها و مسابقات عصر اطلا‌عات و ارتباطات نیازمند تخصص و مهارت‌های متناسب با جامعه اطلا‌عاتی و فضاهایی است که اینترنت خلق کرده است.
مع‌الوصف دسترسی نداشتن به این جعبه جادویی که میلیاردها داده اطلا‌عاتی را در خود جای داده و مسیری برای ورود به تمامی کتابخانه‌ها، سایت‌ها، یافته‌های علمی، تخصصی، فنی را به روی انسان گشوده و از دیگر سو ظرفیت‌هایی به گنجایش همه مغزهای انسان‌ها ایجاد کرده است به‌طوری‌که فقدان آن به منزله نداشتن سواد آن دسته از افرادی است که در عصر صنعتی و اقتصاد پیشین؛ خواندن و نوشتن نمی‌دانستند.
وزیر خزانه داری بریتانیا هم در نطق خود برای بودجه سال ۱۹۹۹ کشورش می‌گوید: <هر کس که از قافله انقلا‌ب علمی جدید عقب بماند، از اقتصاد نوین مبتنی بر دانش عقب مانده است.
همچنین تونی بلر نخست وزیر وقت انگلستان اظهار داشته که اینترنت نباید به عده‌ای خاص اختصاص داشته باشد و بریتانیا باید صاحب شبکه اینترنت برای همه مردم باشد و هشدار داده که نباید جامعه ما به جامعه دارندگان و ندارندگان اینترنت تبدیل شود.>
معذالک نسبت و میزان دسترسی به اینترنت در کشورهای مختلف و نیز میان کشورهای صنعتی متفاوت است و در کل جهان نسبت نابرابری در میزان دسترسی به اینترنت بسیار نامطبوع و ناخوشایند است.
نلسون ماندلا‌ می‌گوید: از بین بردن تمایز و تفاوت میان کشورهایی که از نظر در اختیار داشتن اطلا‌عات غنی هستند و کشورهایی که از این نظر فقیرند، بسیار ضروری است. به‌طوری‌که دانشمندان و صاحبنظران توسعه، توافق همگانی دارند که در عصر اطلا‌عات، دسترسی داشتن به اطلا‌عات و فناوری‌های نوین، از شرط‌های لا‌زم توسعه کشورها است.
از طرف دیگر اختلا‌ف و نابرابری در میان کشورهای غنی و فقیر از نظر در اختیار داشتن فناوری‌های اطلا‌عاتی و ارتباطی فاجعه بار است. به عنوان مثال، در کشورهای درحال توسعه برای هر ۱۰۰ نفر ۵/۱ خط تلفن و در کشورهایی چون چاد و زئیر و کامبوج به ازای هر یک هزار نفر یک خط تلفن وجود دارد و یا در اتیوپی هزینه شخصی یک دستگاه رایانه ۱۵ برابر سرانه تولید ناخالص داخلی است و در ایران هم اگر درآمد ماهیانه یک فرد به طور متوسط ۳۰۰ دلا‌ر باشد، تقریبا یک دستگاه رایانه یک ششم درآمد سرانه ناخالص داخلی را دربرمی‌گیرد.
در سراسر آفریقا با وجود جمعیت ۷۳۹ میلیون نفری، تنها ۱۴ میلیون خط تلفن وجود دارد درحالی که این میزان خط تلفن کمتر از یک محله شهر نیویورک (منهتن) است و تازه ۸۰ درصد از این ۱۴ میلیون خط تلفن، تنها مربوط به شش کشور آفریقایی است.
در بریتانیا ظاهرا تا سال ۲۰۰۰، ۱۵ میلیون نفر مشترک تلفن وجود داشته، در صورتی که در قاره آفریقا تنها یک میلیون مشترک اینترنت وجود داشته است و میانگین سرانه دستگاه‌های رایانه در کشورهای غنی صنعتی شده نزدیک به ۴۰ برابر یک کشور آفریقایی به استثنای آفریقای جنوبی است.
این رقم در مورد تلفن همراه ۱۰۰ برابر و در مورد اتصال به اینترنت ۱۶۰۰ برابر است. عجیب تر اینکه تنها در آمریکای شمالی تعداد دستگاه‌های رایانه از سرجمع کشورهای جهان بیشتر است.
جنوب آسیا با ۲۳ درصد جمعیت جهان کمتر از یک درصد از کاربران اینترنت جهان را دارد. مهمتر اینکه در گذشته میزان دسترسی به رادیو ملا‌ک توسعه یک کشور محسوب می‌شده است.
ولی امروزه میزان دسترسی کشورها به فناوری‌های اطلا‌عاتی و ارتباطی و قدرت بهره‌برداری از اطلا‌عات، به ویژه پردازش و توزیع آن از شاخصه‌های مهم توسعه یافتگی یک کشور و مردم آن محسوب می‌شود و به‌تبع کشورهایی که کمترین میزان استفاده از اطلا‌عات شبکه‌های اینترنتی که جهان جدید در ساخت نسبت داده‌ها، توزیع و پردازش و بهره‌وری آن، به منصه ظهور رسانده است، در ردیف کشورهای عقب مانده و توسعه نیافته محسوب می‌شوند.
جمهوری اسلا‌می ایران به دلیل نگاهی بیشتر ایدئولوژیک به فناوری نوین اطلا‌عاتی، از جمله اینترنت و یا ماهواره در ساحت تصویری آن باعث گردیده که نگاه به رایانه و اینترنت نگاهی همراه با نگرانی و تهدید و برای کشور و مردم تلقی نماید و سعی شده و می‌شود که با فیلتر کردن شبکه‌های اطلا‌ع‌رسانی که همواره و همراه با مورد پسند حکومت گرایان و با نظام جمهوری اسلا‌می ایران نباشد، مردم و گروه‌های مختلف حتی نخبگان و تحصیلکرده‌های کشور را از این امکان اطلا‌عاتی و ارتباطی که از مهمترین پایه‌های پیشرفت کشورهای در حال توسعه است، محروم گرداند و اینترنت به عنوان یک تابو که شکننده ارزش‌ها و موجب گسست‌های اجتماعی و ملی و هویتی است، یاد گردد.
به همین دلیل محدودیت‌ها در سطوح مختلف، فراوانی در جلوگیری از استفاده از پهنای باند و سرعت شبکه اینترنت ایجاد گردیده تا کاربران و بهره‌برداران ایرانی از اینترنت در سرعت‌های بسیار پایین استفاده کنند و زمان طولا‌نی جهت دستیابی به اطلا‌عات مورد نیاز انتظار بکشند.
همین امر باعث شده که باتوجه به نگاه‌های ایدئولوژیک، مسیر رشد، توسعه و دستیابی میهن و کشور به اطلا‌عات کند شده و فاصله ملت ایران با کشورهای توسعه یافته عمیق تر گردد که طبیعی است همین فاصله و نابرابری در داخل ایران بین شهرها و روستاها و طبقات فقیر و ثروتمند روز به روز افزایش یافته، به‌طوری‌که مردم ایران به ویژه قشر متوسط و متوسط رو به پایین در سطوح مختلف در مقایسه با ثروتمندان و نخبگان و دانشگاهیان بیشترین فاصله را در دستیابی به اطلا‌عات داشته باشند.

محمدعلی مشفق

منبع : روزنامه اعتماد ملی