بیماریهای ژنتیکی شبکیه

● درمان بیماریهای ژنتیکی شبکیه:
اگر چنانچه‌ وسیله‌یی داشته باشید و قطعه‌یی از آن خراب شود آیا آن قطعه از دستگاه خود را تعویض می‌کنید؟
آیا راهی برای ثبات جریان آب وجود دارد؟
در ۲۵ سال گذشته ژنتیک دانها تلاش کرده‌اند تا جواب اینگونه پرسش‌ها را بدهند.
در واقع جواب بستگی به یافتن ژنها و بررسی‌ آنها دارد. باید آنها را رمزگشایی نمود‌ و نقش آنها را در دستگاه بینایی روشن نمود. در ۱۵ سال گذشته بیش از ۵۰۰ نوع ژن مسوول بیماریهای چشمی مشخص گردیده است.
به علاوه درمان خصوصاً براساس پاتوفیزیولوژی بیماریهای ژنتیک در دوران کودکی و تستهای مربوطه استوار است. تأیید تشخیص در سطح ملکولی با جداسازی ژنهای مسوول از سایر ژنها که بیماری مشابه‌ ایجاد می‌کنند، توانایی تست هم‌نژادی و تسکین هیجانات فامیلی و شناسایی حاملان ژن که بدون تعصب بوده مورد مشاوره قرارگیرد.
● انتقال ژن:
ابتدا سگ، حالا انسان، چندین سال قبل انتقال ژن در سگ گله به صورت آزمایشی انجام شد و این جهش ژنی را با نام (RPE۶۵) Retinal Pioment Epithelium ۶۵ که یکی از علل بیماری مادرزادی Leber (LCA) در انسان است مشخص گردید.
LCA گروه نادری از بیماریهای ارثی است که همراه با کاهش دید از بدو تولد و تغییرات گوناگون شبکیه که گاهی همراه با نیستاگموس ،ترس نور، آب مروارید و یا سایر مشکلات است تظاهر می‌کند.
RPE۶۵ یکی از ژنهای ۱۲۱ CA مشخص شده بود که در ۷۰% موارد LCA دیده می‌شود و مسوول ۲۰% از LCA فامیلی CEP ۲۹۰ می‌باشد.
با استفاده از بُردار آدنو ویروسی تغییر شکل یافته، محققان RPE۶S چندین میلیون الگو از ژنهای طبیعی در چشمان توله سگ استخراج کردند. یک سری بیماریهای چشمی مشابه در انسان و پستانداران وجود دارد که البته در انسان به شکل نابینایی بروز می‌کند. در حال حاضر دربیمارستان مورفیلد لندن و دانشگاه پنسیلوانیا در حال انتقال ژن روی چندین بیمار هستند و این اولین اقدام ژن درمانی انسانی در بیماریهای توارثی چشم می‌باشد.
انتقال ژن در چشم مزایای فراوانی دارد و نه تنها در درمان RPE در LCA بلکه حتی در درمان فتورسپتورها مؤثر است قرار دادن آن بین شبکیه و RPE سبب قرار گرفتن ویروس به راحتی در RPE می‌شود. ایزولاسیون شبکیه مزایای خاص خود را دارد. جریان خون شبکیه محیط حفاظتی امنی را فراهم کرده که حامل به سرعت نمی‌تواند آن را خنثی سازد به علاوه چشم توسط لایه‌ی اسکلرا به خوبی ایزوله می‌شود.
● غلیظ سازی:
به حجم کوچک چشم سبب تغلیظ شدید ویروس در محل تزریق می‌شود و در مقایسه با خون، مغز استخوان، کبد و مغز یا مایع مغزی نخاعی که مقادیر زیادی ویروس نیاز داشته و خطر انتشار به سایر ارگانها را دارد زیاد دلخواه نیست.
▪ شرح حال:
استفاده از روشهای معتبر ابزرواسیون مانند الکترو رتینوگرافی، برای ارزیابی اثرات درمانی در طول مدت درمان روشی نسبتاً آسان است.
چالش در جابجایی ژن در بیشتر بیماریهای چشمی وجود دارد برای مثال غالب دیستروفی‌های شبکیه در ناحیه‌یی غیر از اپی تلیوم پیگمانته شبکیه بوده یا به عبارتی دیگر رساندن پیام به طرف سلولها به مراتب مشکل‌تر است. گاهی بعضی بیماریهای چشمی ناشی از ژنهای بزرگ بوده مانند بیماری استارگارد.
دربیماری استارگارد یک ژن عظیم الجثه‌ در کار بوده و هیچکدام از حامل‌های ویروس معمولی قادر به نگهداری آن نیستند و گوی پرتاب کننده قادر به ورود در تمام ژن نمی‌باشند. بیماری استارگارد ناشی از جهش بیهوده‌ی ژنی نبوده که بتوان با جابجایی ژن کارآمد جانشین شود. در عوض ژن بیماری استارگارد پروتئین غیرطبیعی تولید می‌نماید که هدف درمان قرار می‌گیرد: یکی از مراکز ژن درمانی، تولید Star Gene و جابجایی و درمان بیماری استارگارد و همچنین سایر بیماریهای مخرب شبکیه را مورد مطالعه قرار داده است.
● نظری به سایر پیشرفت‌ها:
از هنگام وعده‌های درمانی بن یاخته‌ها (سلولهای بنیادین) که همراه با افتراق در سلولهای فتورسپتور و RPE بود تا پتانسیل درمانی داروهای گلوکوم (دورزولامید) در تغییر شکل برخی از زنجیره‌ی X، رتینوسکیزیس جوانان و ترجمان آزمایشگاهی آن به شکل بالینی، هیجان انگیز و پر زحمت است.
کشف اخیر مجموعه‌ی پلی مرفیسم چند ژنتیکی همراه با AMD، محققان را به مسیر تازه‌یی راهنمایی کرد که روی سیستم ایمنی تمرکز داشت تا بر ژنهای موثر بر زوال شبکیه توجه کنند. درک گونه‌های ژنتیک که کدامیک از بیماران به طرف نوع پیشرفته‌ی AMD سیر می‌نمایند، امکان غربالگری هدف و نظارت دقیق‌تر بر افرادی فراهم آورد‌که تغییر عادت داده‌اند مانند عادات سیگار کشیدن، کنترل وزن و محدودیت دریافت چربی‌های اشباع شده. شناسایی ژن از نظر کمک در پیشگیری هم مفید است. شناسایی ژن در استرابیسم ممکن است ما را به هم نژاد نژادهای اولیه راهنمایی کرده و با تجویز عینک و تحت نظر قرار دادن آنها می‌توان از پیشرفت تنبلی و اختلال دید دو چشمی جلوگیری کرد.
هر چقدر پیشرفتهای درمانی ژنتیکی بیشتر شود، نقش چشم پزشکان در تشخیص بیماریها مهمتر می‌شود.
در واقع ظرف زباله استحاله‌های شبکیه تحت عنوان دژنرسانس شبکیه بوده و جواب چشم پزشک هم: « متأسفم کاری نمی‌توان کرد» می‌باشد.
● پیام امید:
حالا می‌توان گفت که «پسر شما موتاسیون CRX داشته که تیپ ۱ تا۱۲ از LCA است امیدواریم در سالهای آینده، درمانی برای موتاسیون CRX پیدا کرده و بتوانیم شدت اختلال بینایی را در پسر شما کم کنیم؛ صادقانه صحبت کردن راجع به درمان، خود تشخیص دقیقی است.
یا مانند عدم تشخیص یا بد تشخیص دادن RP (شب کوری) LCA، سندرم Usher و باروت بیدل سندرم همچنین بیماریهای متابولیک مانند Refsum را به عنوان R.P تشخیص می‌دهند.
بیمار با RPE۶S شاید توسط چشم پزشک عمومی تشخیص LCA داده شود چرا که تصویر یک کودک کاملاً نابینا است ضرورت دارد که مشخص شود آیا با یک مشکل چشمی و یا یک بیماری عمومی که تظاهرات چشمی دارد روبرو هستیم.
مخصوصاً در سندرمهایی مانند باروت بیدل که علائم متعددی مانند چاقی، عقب ماندگی ذهنی، بیماری کلیه، آتاکسی، پلی داکتیلی،آسم و مشکلات گفتاری همراه است باید به کل بدن بیمار نگاه کرد و نه فقط چشم او مثلاً در همین سندرم باروت‌بیدل، اختلال گفتاری آنقدر مشخص است که تشخیص را آسان می‌کند.
تکنولوژی پیشرفته DNA که جهش‌های ژنی را بررسی می‌نماید بسیار آسان در دسترس می‌باشد.
این تست‌ها در ۲۴ مورد بیماری ژنتیکی چشمی کاربرد دارند که در حال افزایش است.

دکتر محمدحسین کوچک زاده
چشم

منبع : هفته نامه پزشکی امروز