شیخ ابوالحسن شعرانی

علامهٔ بزرگ شیخ ابوالحسن شعرانی، از شخصیت‌های برجسته و دانشمندان كم‌نظیر اسلامی قرن چهاردهم هجری است. او بازماندهٔ خاندانی از خاندان‌های علم و دانش و تقوا و معنویت بود.
میرزا ابوالحسن شعرانی در سال ۱۳۲۰ ق. در تهران و در خانواده‌ای روحانی و دانش‌پرور، به دنیا آمد و پرورش یافت.
سواد قرآنی را نزد پدر عالمش، شیخ محمد تهرانی، آموخت و در حقیقت پدرش نخستین معلم او بود. بعدها وارد مدرسهٔ مروی تهران شد و به تحصیل پرداخت. ادبیات عرب، فارسی، منطق، فقه، اصول، فلسفه، ریاضی، و... را طی سال‌ها آموخت.
از معروف‌ترین استادان او در حوزهٔ علمیه تهران، می‌توان از آیهٔ‌الله حاج میرزا مهدی آشتیانی نام برد. همچنین حكیم محقق میرزا محمود قمی از استادان او بود كه مردی زاهد و دانشمند بود.
حبیب‌الله ذو الفنون نیز استاد ریاضی میرزا ابوالحسن شعرانی در حوزهٔ تهرانی بود.
میرزا ابوالحسن شعرانی، در دورهٔ جوانی كه حوزهٔ علمیهٔ قم تازه تأسیس شده بود، سفری به آن دیار كرد و در محضر استادانی مانند‌ آیهٔ‌الله حاج شیخ عبدالكریم حائری (مؤسس حوزه) و حاج شیخ عبدالنبی نوری به ادامهٔ تحصیل پرداخت.
شعرانی ۲۶ ساله بود كه پدر عالم و بزرگوارش را از دست داد. این حادثه برای او بسیار سنگین بود، ولی هرگز ارادهٔ او را در راه كسب دانش و سیر در آفاق و انفس برای تحصیل علم و سیر و سلوك، سست نكرد.
این بود كه پس از سال‌ها تحصیل در حوزهٔ تازه تأسیس قم، آهنگ حوزهٔ كهن و پر خاطرهٔ نجف اشرف كرد و مدت‌ها در آن جا موفق به بهره‌گیری از محضر استادان بزرگ شد. در بین استادان حوزهٔ علمیهٔ نجف، سید ابوتراب خوانساری (متوفای ۱۳۴۶ ق.) بیشتر از دیگران، شعرانی را مجذوب خود كرد. سید ابوتراب خوانساری در بین علما شخصیت برجسته‌ای داشت و علاوه بر فقه و معارف شیعه، با فقه اهل سنت نیز آشنا بود.
شیخ ابوالحسن شعرانی پس از تكمیل تحصیلات علمی و سیر و سلوك عرفانی و عملی، در اوج استبداد رضا خانی، به تهران بازگشت و شروع به تبلیغ و تدریس و تحقیق و ادامهٔ سیر و سلوك كرد. او خود در این باره می‌نویسد:«چون عهد شباب به تحصیل علوم و حف اصطلاحات و رسوم بگذشت... از هر عملی بهره بگرفتم و از خرمنی خوشه برداشتم. گاهی به مطالعه كتب ادب از عجم و عرب، و زمانی به دِراست (تدریس) اشارات (ابن سینا) و اسفارِ (ملاصدرا) و زمانی به تتبع تفاسیر و اخبار، وقتی به تفسیر و تحشیهٔ كتب فقه و اصول و گاهی به تعمق در مسائل ریاضی و معقول تا آن عهد به سر آمد...
سالیان دراز، شب بیدار و روز تكرار همیشه ملازم دفاتر و كراریس (همراه دفترها و جزوه‌ها) و پیوسته موافق اخلام و قراطیس (همدم قلم‌ها و كاغذها) ناگهان سروش غیب در گوش، این ندا داد كه علم برای معرفت است و معرفت بذر عمل و طاعت، و طاعت بی‌اخلاص نشود و این همه میسر نگردد مگر به توفیق خدا و توسل به اولیا، مشغولی تا چندها.
علم چندان كه بیشتر خوانی چون عمل در تو نیست نادانی
شتاب باید كرد و معاد را زادی فراهم ساخت، زود برخیز كه آفتاب برآمد و كاروان رفت، تا به قیمتی باقی است و نیرو تمام از دست نشده، توسلی جوی و خدمتی تقدیم كن.»
علامه شعرانی علاوه بر مهارت كافی در فقه و اصول و تفسیر و حدیث و فلسفه و ریاضی و عرفان و كلام و...، با چندین زبان ـ غیر از فارسی و عربی ـ آشنا بود:
▪ فرانسه: شعرانی به زبان فرانسه، كاملاً تسلط داشت و بسیاری از كتاب‌های علوم اسلامی ترجمه شده به زبان فرانسه را خود مطالعه می‌کرد و با متن اصلی تطبیق می‌كرد و صحت و سقم ترجمه را تعیین می‌نمود.
▪ تركی: زبان تركی را مثل زبان مادری می‌دانست و می‌خواند و می‌نوشت.
▪ انگلیسی: وی به زبان انگلیسی نیز به قدر متعارف و لازم آشنایی داشت.
▪ عبری: شاید شگفت‌انگیز باشد كه عالمی دینی با آن همه وسعت اطلاعات و اشتغالات در علوم مختلف، به زبان عبری هم تسلط داشته باشد. ایشان این زبان را از یك روحانی یهودی فرا گرفته بود.
علامه میرزا ابوالحسن شعرانی در مدت عمر پر بركت خویش شاگردانی فرزانه و حكیم و فقیه تربیت كرد.
آثار قلمی علامه شعرانی، بهترین وسیلهٔ شناخت وسعت و عمق علم و دانش و تفكر اوست:
الف) تفسیر و علوم قرآنی:
▪ حاشیه بر مجمع‌البیان (در ده جلد)
▪ تصحیح كامل تفسیر صافی (در دو جلد
▪ حواشی و تعلیقات بر تفسیر منهج‌الصادقین (در ده جلد)مقدمه و حواشی و تصحیح كامل تفسیر ابوالفتوح رازی (در دوازده جلد)
▪ نثر طوبی، دائره‌المعارف اصطلاحات قرآن، از الف تا حرف صاد
▪ تجوید قرآن
▪ طبع و چاپ بیش از ۶۰ نسخهٔ قرآن در اندازه‌های مختلف.
ب) حدیث و روایت:
▪ جمع حواشی و تحقیق و تصحیح كتاب وافی، اثر مرحوم فیض كاشانی (در سه جلد
▪ تعلیقات بر شرح اصول كافی اثر ملا صالح مازندرانی، (در دوازده جلد)
▪ تعلیقات بر وسائل الشیعه (از جلد ۱۶ تا ۲۰)
▪ حاشیه بر ارشادالقلوب دیلمی
▪ ترجمه و شرح دعای عرفه سید الشهداء(ع)، ضمیمه كتاب فیض‌الدموع
▪ ترجمه و شرح مفصل صحیفهٔ كامل سجادیه
▪ تحقیق و تصحیح جامع‌الرواهٔ
▪ رساله در علم درایه.
ج) فقه و اصول
▪ المدخل الی عذاب المنهل، در اصول
▪ شرح كفایهٔ الاصول ـ آخوند خراسانی ـ
▪ شرح تبصره علامهٔ حلی
▪ حاشیه كبیره بر قواعد
▪ رساله در شرح شكوك صلاهٔ در عروهٔ‌الوثقی
▪ فقه فارسی و مختصر برای تدریس در مدارس
▪ مناسك حج با حواشی ۹ نفر از مراجع تقلید.
د) فلسفه و كلام:
▪ شرح تجرید در علم كلام
▪ حاشیه بر فصل‌الخطاب محدث نوری
▪ كتاب راه سعادت در اثبات نبوت و رد شبهات یهود و نصارا
▪ ترجمه كتاب «الامام علی صوت العدالهٔ الانسانیهٔ» با نقدِ لغزش‌های نویسنده (جرق جرداق)
▪ تعلیقاتی بر كتاب «محمد پیامبر و سیاستمدار» نوشتهٔ مونتگمری وات
▪ اصطلاحات فلسفی
▪ مقدمه و حواشی محققانه بر اسرارالحكم سبزواری
و) هیئت و نجوم:
▪ شرح عمل به زیج (جدولی كه از روی آن به حركات سیارات پی می‌برند) مبتنی بر هیئت جدید
▪ تعلیقه و مستدرك تشریح‌الافلاك با اشاره به هیئت جدید ۳. هیئت فلاماریون، ترجمه از زبان فرانسه
▪ تقاویم (تقویم‌های) شبانه‌روزی.
هـ) تاریخ:
▪ ترجمهٔ «نفس المهموم» اثر حاج شیخ عباس قمی
▪ مقدمه، تصحیح و تحقیق كشف الغمه
▪ مقدمه و تصحیح منتخب التواریخ
▪ مقدمه كتاب وقایع السنین خاتون آبادی
▪ مقدمه، تصحیح و تعلیقات بر كتاب «روضهٔ الشهداء».
ی) فنون دیگر:
▪ تصحیح كامل و مقدمه و حاشیه بر جلد اول و سوم كتاب «نفایس الفنون فی عرابس العیون» اثر محمود آملی از دانشمندان قرن هشتم.
● وفات
علامه میرزاابو الحسن شعرانی در اواخر عمر دچار ضعف و بیماری قلب و ریه شد و زیر نظر پزشك بود. وقتی بیماری‌اش شدت یافت، برای معالجه به آلمان برده شد و در بیمارستانی در شهر هامبورگ بستری گردید. اما معالجات سودی نبخشید و سرانجام این عالم عامل و دانشمند كم‌نظیر، پس از هفتاد و سه سال زندگی پر افتخار، در شبِ یك شنبه، هفتم شوال ۱۳۹۳ (۱۲/۸/۱۳۵۲) جان به جان آفرین تسلیم كرد و دعوت حق را لبیك گفت.
روز چهارشنبه، جنازه‌اش به تهران منتقل شد و قبل از ظهر روز پنج‌شنبه تشییع گردید و در جوار ملكوتی حضرت عبدالعظیم حسنی، روبه‌روی باغ طوطی، به خاك سپرده شد.

منبع : موسسه گفتگوی ادیان