فناوری اطلاعات و ارتباطات،موج سوم تغییر بنیادی در جهان

فاصله دیجیتالی، نمادی از بی‌عدالتی در جهان را به رخ خواهد كشید وزمینه جنگهای ناخواسته‌ای را ممكن است تحمیل نماید. برای تشخیص فاصله دیجیتالی، ذكر فقط این نكته كافی است كه در حال حاضر، حجم اطلاعاتی كه بین اروپا و آمریكا جابجا می‌شود ، حدوداً ۱۶۲ گیگا بیت در ثانیه و مجموعه اطلاعات جابجا شده بین خاورمیانه و آمریكا ۷% گیگا بیت در ثانیه است. هیمن مثال به تنهایی، فاصله دیجیتالی بین اروپا و خاورمیانه را از نظر دسترسی به اطلاعات ۲۳۱ برابر نشان می‌دهد. به عنوان مثالی دیگر، تعداد كاربران اینترنت در كشورها ۷/۱ میلیون نفر و در كشور كره جنوبی ۲۷ میلیون نفر است. تغییرات اساسی در طول تاریخ بشر كه تحت عنوان “موج ” از آنها یاد می‌شود را می‌توان به ۴ دوره یا موج تقسیم بندی نمود.
● موج اول: عصر كشاورزی
اولین اختراع بشر آتش بوده است كه تقریباً چهار میلیون سال قبل از میلاد حضرت مسیح شناخته شد. ۲۵۰۰ سال بعد بشر موفق به اختراع دوم خود كه ابزار بود شده است. فاصله بین دو اختراع نشان از بدوی بودن بشر اولیه دارد بعدها اختراعات جدیدتری به تناوب رشد و تمدن بشر بوجود آمد تا اینكه زمینه تغییر اساسی یعنی موج اول فراهم شد و جامعه كشاورزی شكل گرفت. جمعیت جهان در سالهای قبل از میلاد حضرت مسیح بسیار كم بود و حتی هزار سال بعد از میلاد آن حضرت به ۳۰۰ میلیون نفر رسید اولین تغییر در جامعه انسانی كه به موج اول یا جامعه كشاورزی و یا عصر كشاورزی لقب یافته است، قبل از میلاد حضرت مسیح شروع شده و عمری ۲۹۵۰۰ ساله ای داشته است. هدف از ایجاد این موج حل مشكلات معیشتی و غذایی بشر آن زمان بوده است.
● موج دوم عصر صنعت:
اما بعد از ایجاد موج اول و گذشت تقریباً سه هزاره از آن، موج بعدی كه انقلاب صنعتی بود آغاز شد. هدف از موج دوم یعنی عصر صنعت یا انقلاب صنعتی تولید مواد و ابزار كار بوده است. در موج اول كه نیروی كار متكی بر بازوان افراد بود، بشر از پس مشكلات بزرگ برنمی‌آمد و نیاز جدیدی در جامعه بوجود آمد كه تغییرات اساسی را می‌طلبید عمر موج دوم هم كه دوران موفقی را سپری كرده است به ۵۰۰ سال می‌رسد و دوران آن از نظر تئوری سپری شده است. با این وجود متاسفانه بسیاری از كشورهای جهان كه نتوانسته‌اند توسعه موفقی را در طول انقلاب صنعتی بگذرانند هنوز در این عصر صنعتی بسر می‌برند و درگیر رفع مشكلات خود از طریق توسعه و بكارگیری صنعت هستند. در موج دوم بشر، موفقیتهای شگرفی بدست آورد و اختراعات مهمی در این عصر در خدمت بشر قرار گرفت و باعث شد تا وضعیت آموزش‌، بهداشت، اقتصاد و فرهنگ جوامع نسبت به جامعه كشاورزی شكل بهتری بگیرد و توسعه كمی و كیفی خوبی داشته باشد. یكی از تاثیرات مهم این موج افزایش جمعیت جهان همراه با رفاه بیشتر و جلوگیری از مرگ و میر زیاد مردم بوده است كه سابقاً در اثر وبا، بیماریهای فراگیر، بلاهای آسمانی و امثال آن جان خود را از دست می‌دادند.اختراعات درصدسال پایانی موج دوم و بخصوص از سال ۱۹۰۰ میلادی به بعد باعث تغییرات وسیعی در مشاغل كشاورزی كه تا آن زمان تقریباً ۹۰% كل مشاغل را شامل می‌شد را چنان تغییر داد كه بعضی از كشورها مانند ایران این تعداد مشاغل كشاورزی به ۱۷% و در كشورهای توسعه یافته به ۴ تا ۷% رسیده است.
در هر صورت اختراعات مهمی مانند ماشین بخار،‌راه آهن، هواپیما، تلفن، برق، رادیو، تلویزیون، پلاستیك، ترانزیستور و دهها اختراع دیگر به همراه ایجاد سازمانها و تشكیلات مدنی و موسسات آموزشی بستری فراهم نمود تا انسان بتواند به اهداف موج دوم كه تهیه ابزار كارر بود دست پیدا كند و مشكلات موج اول را برطرف نماید. در موج دوم نیازهای جدیدی دیده شد كه دیگر امكان حل آن با دیدگاه قبلی امكانپذیر نبود.
● موج سوم؛ عصر اطلاعات:
بعد از اختراع رایانه و سرعت توسعه مخابرات و ارتباطات بشر نیاز به تغییر جدیدی را درك نمود و آن چیزی جز دسترسی به اطلاعات و دانش نبود. هدف از موج سوم، دسترسی به اطلاعات و دانش با استفاده از ابزار فناوری اطلاعات مانند رایانه، شبكه‌های متنوع محلی و جهانی و اینترنت به همراه توسعه نرم‌افزارها و سخت‌افزارهای مورد نیاز عصر اطلاعات بوده است. عمر موج سوم كه آنرا عصر دانش و بعضاً جامعه اطلاعاتی نیز می‌گویند، نزدیك به ۵۰ سال می‌باشد. همانطور كه ملاحظه می‌شود، نیاز به تغییرات از مقطعی به مقطع بعدی و از موجی به موج بعدی با هدف بوده است و طول عمر ماندگاری آن بستگی به سرعت رسیدن به اهداف آن موج داشته است. به عنوان مثال موج سوم برای آن بوجود آمد كه با توسعه صنعت در موج دوم، نیاز بود اطلاعات بیشتری از نقطه‌ای به نقطه‌ دیگر منتقل شود و بشر نیاز بیشتری به دانش داشت و لذا تولید، توزیع و استفاده از اطلاعات محور این تغییر قرار گرفته و اینترنت و رایانه برای این خدمت بكار گرفته شدند كه توسعه آنها همچنان به جلو می‌رود. با توجه به اهمیت و سرعت زیاد توسعه موج سوم، بعضی از دانشمندان فكر می‌كردند كه این تغییر اساسی برای سالیانه درازی دوام خواهد داشت. اما رشد فوق‌العاده فناوری و حضور فناوریهای جدیدی مانند اینفوتكنولوژی (فناوری اطلاعات)، نانوتكنولوژی، بیوتكنولوژی، و توانایی بشر در تسلط مطلق براتم باعث شد تا این مرحله با شتاب بیشتری به جلو برود و انتظار جدیدی در حال شكل‌گیری شود. البته برای گذر از موج سوم و رسیدن به موج چهارم مشكلات زیادی وجود دارد كه یكی دیگر از آنها پدیده جدید فاصله دیجیتالی بین كشورهای می‌باشد. این مشكل در جای خود مهم می‌باشد و درصورت عدم توجه به آن مشكلات بزرگی را برای جهان بوجود خواهد آورد و احتمالاً از شتاب فوق‌العاده توسعه فناوری اطلاعات خواهد كاست. ورشكستگی شركتهای عظیم رایانه‌ای – مخابراتی مانند دات كام (.COM) یكی از این نشانه‌ها می‌باشد.
موج سوم با آمدن رایانه مطرح شد وبخصوص وقتی رایانه‌های شخصی توانستند درخدمت مردم قرار گیرند، فضای تولید وانتشار اطلاعات وتولیددانش توسعه یافت و شكل جدیدی به خود گرفت. بكارگیری رایانه وهمراهی آن بااینترنت ، تغییرات مهمی درجهان بوجودآورد. كامپیوتردرسال ۱۹۴۸ میلادی‌ اختراع شد و اینترنت در سال ۱۹۶۸ مطرح و در سال ۱۹۷۰ ارتباط ۵ نقطه را برقرار كرد. در سال ۱۹۷۴ پروتكل (TCP) معرفی شد و در سال ۱۹۸۴ هزار پایگاه در روی آن ایجاد گردید. در سال ۱۹۸۹ نر‌م‌افزار وب بوجود آمد و ۴ سال بعد نرم‌افزار (Mosaic) پا به عرصه تحولات نوین گذاشت. در سال ۱۹۹۵، بحث تجارت الكترونیكی مطرح شد و بعد از آن شاهد سرعت رشد فوق‌العاده این صنعت هستیم. رشد اینترنت بیشتر از تخیل بشر بوده است. زیرا به عنوان مثال در حالی كه در سال ۱۹۷۷ فقط ۱۱۱ پایگاه در اینترنت وجود داشت در سال ۱۹۸۷ این تعداد به ۱۰ هزار پایگاه رسید. این افزایش بصورت نمایی ادامه پیدا كرد بطوریكه در سپتامبر سال ۲۰۰۲ میلادی این تعداد به بیش از ۲۰۰ میلیون پایگاه رسیده است.
تعداد كاربران اینترنت نیز به شدت در حال افزایش می‌باشد، بطوریكه از سپتامبر ۲۰۰۱ كه تعداد كاربران ۴۰۷ میلیون بوده تا سپتامبر ۲۰۰۲ این رقم به ۸۴۰ میلیون نفر در ۲۱۸ كشور رسیده است. پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۰۵، این رقم به حدود ۲ میلیارد نفر برسد و تا سال ۲۰۲۰ بیش از ۸۰% افراد روی كره زمین، دسترسی به اینترنت داشته باشند. با بررسی آمارهای فوق نتیجه می‌شود كه سرعت گذر موج سوم بسیار زیاد است و تاخیر در همراه شدن با این پدیده عواقب خطرناكی خواهد داشت. لذا اگر مردم كشورما قادر به تهیه رایانه نیستند و یا امكان دسترسی برایشان فراهم نیست، این مشكل مشكلی ملی می‌باشد كه باید مسئولین به فكر چاره كار باشند. بقیه كشورهای جهان منتظر ما نخواهند ماند و به جلو می‌روند. و هر روز فاصله دیجیتالی ما با كشورهای پیشرو بیشتر می‌شود. بنابراین باید هرچه زودتر با اطلاع رسانی مناسب، برای جبران عقب ماندگی موجود، در این زمینه گامهای بلندی برداشت.
فاصله دیجیتالی، نمادی از بی‌عدالتی در جهان را به رخ خواهد كشید وزمینه جنگهای ناخواسته‌ای را ممكن است تحمیل نماید. برای تشخیص فاصله دیجیتالی، ذكر فقط این نكته كافی است كه در حال حاضر، حجم اطلاعاتی كه بین اروپا و آمریكا جابجا می‌شود ، حدوداً ۱۶۲ گیگا بیت در ثانیه و مجموعه اطلاعات جابجا شده بین خاورمیانه و آمریكا ۷% گیگا بیت در ثانیه است. هیمن مثال به تنهایی، فاصله دیجیتالی بین اروپا و خاورمیانه را از نظر دسترسی به اطلاعات ۲۳۱ برابر نشان می‌دهد. به عنوان مثالی دیگر، تعداد كاربران اینترنت در كشورها ۷/۱ میلیون نفر و در كشور كره جنوبی ۲۷ میلیون نفر است. با احتساب جمعیت و درنظر گرفتن ضریب نفوذ اینترنت در كره جنوبی كه نزدیك به ۴۲ درصد و در كشور ما ۵/۲ درصد است، حداقل فاصله دیجیتالی ما با آنها حدود ۳۰ برابر می‌باشد. در چنین شرایطی، قطعاً مشخص می‌شود كه برای رسیدن به جامعه مجازی ایده‌ال هنوز راه طولانی در پیش داریم، و معلوم می‌شود كه تغییر اساسی، بدون توجه به تاخیر بخشی از جهان بوجود خواهد آمد و تا دو دهه دیگر برای قسمتهایی از جهان توسعه یافته، عصر مجازی یا جامعه مجازی قابل لمس خواهد بود. مشكلات سرراه رسیدن به تغییرات اساسی، عموماً انسانی هستند و اگر بدون توجه به ظرفیت تغییر در انسان این فناوریها به جلو برود، ممكن است خسارات ناشناخته‌ای داشته باشد و بشریت را تهدید كند و لذا با دقت و آگاهی از فضای موجود گام به جلو گذاشت.● موج چهارم؛ عصر مجازی:
پیش‌بینی می‌شود كه تا ۲۰ سال آینده بشر در “عصر مجازی” یا در چهارمین مقطع اساسی تحول تاریخ خود كه موج چهارم نیز نامیده می‌شود، قرار خواهد گرفت. موج چهارم در حقیقت فرم توسعه یافته عصر اطلاعات و دانش است كه دیگر مشكل عمده بشر در زمینه تامین معاش، تهیه ابزار و دسترسی به دانش و اطلاعات حل شده است و نیاز به تغییر و تحول بزرگتری در جامعه بوجود آمده است. با شروع موج چهارم، بشر جامعه جدید و عصر نوینی را آغاز خواهد كرد كه اكثر امور در آن جامعه بصورت مجازی خواهند بود،‌ این عصر جدید بنام عصر مجازی شناخته خواهدشد.
در عصر مجازی بیشتر امور بشر بصورت غیر فیزیكی قابل انجام است، مثلاً برای خرید از فروشگاهی دوردست و حتی در كشوری دیگر نیاز به حضور فیزیكی خریدار و فروشنده در یك مكان ثابت نیست، برای آموختن دانش، نیاز به رفتن مدارس سنتی و یا دانشگاهایی مانند دانشگاه‌های فعلی نخواهد بود، یك استاد در آن واحد می‌تواند در منزل دانشجو در دهها كشور و مكان دیگر آموزش مجازی دهد این حضور بقدری طبیعی خواهد بود كه دانشجو حضور استاد را در منزلش درك می‌كند و احساس تخیلی حقیقی در دانشجو بوجود می‌آید. پول فیزیكی وجود نخواهد داشت،‌ دوربینهای مخصوصی كه به سیستم فتومتریك مجهز هستند،‌ از روی قرنیه چشم افراد را شناسائی می‌كنند و لذا نیاز به داشتن كارت شناسائی و كارت اعتباری نیز نخواهد بود و بصورت خودكار بسیاری از مسائل روزمره امروزین بشر انجام می‌شود. بازرگانی مجازی رونق زیادی خواهد یافت و امكان عرضه كالا در هر زمان و در هر كجا،‌ در اولین فرصت ممكن امكانپذیر خواهد شد. تولید انبوه محدود می‌شود و تولید كالاهای غیرفیزیكی افزایش چشم‌گیری خواهند یافت.
از جمله كالاهای غیر فیزیكی فروش اطلاعات،‌ موسیقی و فیلم هستند كه هم اكنون بخش بزرگی از درآمد دولت آمریكا از همین كالاهای غیر فیزیكی می‌باشد. در عصر مجازی، تمام اموری كه این روزها با پیشوند (e) مطرح می‌شوند دارای پیشوند مجازی (Cyber) خواهند شد. مثلاً‌بانكداری مجازی جایگزین بانكداری الكترونیكی، پول مجازی جایگزین پول الكترونیكی، بازرگانی مجازی جایگزین بازرگانی الكترونیكی،‌ آموزش مجازی جایگزین آموزش الكترونیكی و نهایتاً دولت مجازی جایگزین دولت الكترونیكی كه در موج سوم مطرح شده‌اند، خواهد شد. هزاران شغل جدید مجازی جایگزین شغلهای سنتی و الكترونیكی امروزه خواهند شد و تعداد مشاغل مورد نیاز بیشتر از جمعیت روی كره زمین خواهد شد. نتیجه ابتدایی این تحول آن است كه فردگرائی و دیكتاتوری از جوامع حذف و كار گروهی و تفكر جمعی كه از طریق رسانه‌ای مانند وب [۱] سازماندهی خواهدشد، جایگزین می‌شود. دانش محوری، اساس اداره جوامع مجازی خواهد شد. و آموزش در طول عمر به عنوان اولین نیاز اولیه بشر مطرح خواهد شد و تقریباً تمام امور اداره جوامع امروزی تغییر خواهد كرد و جهان جدیدی جایگزین جهان فعلی می‌شود كه در آن امكان انجام عدالت و داشتن رفاه بیشتر برای همه فراهم می‌باشد.
در عصر مجازی، تغییرات اساسی در رفتار بشر بوجو خواهد آمد و بعضی از صفتهای بد مانند دروغگویی، كلاه برداری،‌قتل و غارت و تجاوز به حقوق دیگران و امثال آن به دلیل علنی بودن همه امور بشر قابل رویت و پیگیری خواهد بود. مردم در جهان مجازی، فرصت شناخت بهتری از جهان و فلسفه وجودی انسان خواهند داشت و به نحو بهتری تربیت خواهند شد و چون از نظر تئوری در عصر مجازی مشكلات معیشتی و تهیه ابزار كار و دانش و اطلاعات وجود ندارد، توجه به مسائل معنوی و مذهب افزایش خواهد یافت.
یكی از مشكلات موجود برای رسیدن به عصر مجازی، مشكل روانی بشر است كه در مقابل تغییر، عموماً واكنش منفی نشان می‌دهد. این واكنش، همین حالا هم مشكلاتی را در جهان بوجود آورده است و مربوط به یك كشور خاص هم نیست. مثلاً در كشور امریكا، فناوری بسیار جلوتر از سواد عمومی جامعه به جلو می‌رود، یعنی مردم آمریكا با وجودی كه ابزارهای مناسبی در اختیار دارند، از آنها استفاده مناسب نمی‌كنند. در حقیقت سیستم آمریكا عقب‌تر از تحولات تكنولوژیكی حركت می‌كند. لذا، ‌آنها برنامه آموزشهای عمومی در معرفی حتی تكنولوژیهای موجود را هم ندارند. برای همین در حالی كه ۷۰ درصد مردم آمریكا امكان دسترسی به شبكه‌های با پهنای باند زیاد را هم اكنون دارند و تا پایان سال ۲۰۰۲ این امكانات برای ۹۰ درصد آنها فراهم است فقط ۹ درصد مردم آن هم با ضریب پایین‌تر از این شبكه استفاده می‌كنند.
لذا، مشخص می‌شود كه آموزش و ایجاد فرهنگ یكی از مسائل مهم در توسعه فناوری اطلاعات می‌باشد كه باید مشكلات مرتبط با آن شناخته و حل شود. مشكل بعدی حتی در كشورهای توسعه یافته، مربوط به افراد سالخورده و مسوولین سابقه‌دار كه تجربیات سنتی را با خود دارند و تسلیم فناوری‌های نوین نمی‌شوند و در مقابل تغییر می‌ایستند و مراحل توسعه را با تاخیر مواجه می‌سازند، می‌باشد. در جوامع سنتی و عقب افتاده، این وضع به مراتب بدتر است و عدم اطلاع حاكمان دولتها از مزایای این پدیده‌ها سبب تاخیر در توسعه دانش و رشد اقتصادی در آن جوامع می‌شود. از اینگونه اشكالات و مسایل، در طول تاریخ بشر فراوان دیده شده و این مشكلات ادامه هم خواهد داشت. وظیفه دانشمندان و محققین است كه اینگونه مسایل را در جامعه مطرح و در حد توان از مسئولین بخواهند تا استفاده از آنها را در جامعه عملی سازند.
برای كشوری مانند ایران كه هنوز در وسطهای موج دوم قرار دارد و موج سوم را هم جذب و درك نكرده است، اطلاع از وضعیت جهان در عصر مجازی بسیار با اهمیت می‌باشد. شاید مسؤلین اداره كشور با اطلاع از اتفاق عصر مجازی به بحرانی بودن وضعیت كشورمان در این زمینه پی‌ببرند و با حركت پرشتاب، توسعه فناوری اطلاعات و انداختن اندیشه موج چهارم،‌ برنامه‌ای پرشی برای عبور سریع از موج سوم و رسیدن به موج چهارم را تدارك دید. در صورت موفقیت در چنین برنامه‌ای، می‌توان بخشی از عقب ماندگی را جبران و حتی از بسیاری از كشورهایی كه هنوز با این مفاهیم آشنایی ندارند جلو افتاد.

منبع : پایگاه اطلاع رسانی ITanalyze