پیامد‌های جنگ در گرجستان بر روابط ایران و روسیه

همه کشورها برای دستیابی به منافع خود تلا‌ش می‌کنند از ابزارهای گوناگونی که واقعیت‌های پیرامونی در اختیار آنها قرار می‌دهد، بهره‌برداری کافی و مناسب به عمل آورند. روسیه نیز از این قاعده مستثنی نیست. رهبری فدراسیون روسیه در سال‌های پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، که از نگاه خوش‌بینانه بسیار افراطی نسبت به غرب نتیجه مورد انتظار خود را نگرفت، در نخستین سال‌های بعد از فروپاشی ضرورت تغییر این نگرش را به تدریج پذیرفت. به این ترتیب شاهد شکل‌گیری روندی از رقابت و همکاری بین روسیه و غرب به‌ویژه آمریکا و به دنبال آن اروپا هستیم.
در حمله این کشور به گرجستان، که تجربه نخستین سال‌های بعد از فروپاشی در روابط مسکو- تفلیس تکرار شد، روسیه نشان داد نسبت به جمهوری‌های پیشین اتحاد جماهیر شوروی، حساسیت ویژه‌ای دارد و برخلا‌ف دوران اولیه پس از فروپاشی، استقلا‌ل عمل این کشور‌ها را از جمله در نزدیک شدن به آمریکا و اروپا تحمل نمی‌کند. بر همین اساس حمله نیروهای نظامی روسیه به گرجستان پاسخی در برابر تلا‌ش دولت گرجستان برای دفاع از تمامیت ارضی آن بود که از نظر روس‌ها در منطقه <خارج نزدیک( >اعضای سابق اتحاد) معنا و مفهومی ندارد.
‌ این اقدام نظامی کوبنده پاسخی به تلا‌ش آمریکا و اروپا در جدا کردن کوزوو از صربستان بود، که با وجود مخالفت‌های روسیه شکل گرفت. برخلا‌ف سال‌های سیطره خوش‌بینی غرب‌گرایانه بر مسکو، رهبران این کشور این بار ضرورت انجام اقدام متناسب با آن را مورد توجه قرار دادند.
در همان زمان که مساله استقلا‌ل کوزوو مطرح می‌شد، مقام‌های سیاسی روسیه تهدید کردند، اگر این موضوع واقعیت یابد، مقابله به مثل آن در گرجستان، که دولت همگرا با آمریکا و اروپا برآن حاکم است، شکل خواهد گرفت. البته منظور آنها کاملا‌ مشخص بود و آن هم شناسایی استقلا‌ل جدایی‌طلبان اوستیای جنوبی و آبخازیا بود.
‌ به این ترتیب حوادث گرجستان، نمایشگر تلا‌ش روسیه برای تحت کنترل نگه داشتن گرجستان از پیشروی و همگرایی با آمریکا و اروپا تعبیر می‌شود. در همان حال رهبران روسیه، چه در دوران پوتین و چه پس از آن در دوره مدودف، به خوبی از نیازهای این کشور به همکاری و ارتباط سازنده با آمریکا و اروپا آگاهی دارند. آنها در پی احیای رویارویی‌های دوران جنگ سرد نیستند. پوتین بر این مساله تاکید کرده است. رهبران روسیه سیاست <رقابت و همکاری> را هدف قرار داده‌اند. بر این اساس می‌کوشند در روابط خود با غرب، دست خود را پر کنند و اهرم‌های بیشتری برای خود فراهم آورند، از جمله اعمال فشار بر دولت تفلیس از طریق شناسایی جدایی‌طلبان آبخازیا و اوستیای جنوبی.
‌ اما اینکه در اجرای این سیاست، تصور شود حمایت از اقدام نظامی روسیه در گرجستان می‌تواند تغییر نگرش این کشور را در مساله هسته‌ای ایران به همراه آورد، با واقعیت‌های جاری در روسیه سازگاری ندارد. از آغاز همکاری هسته‌ای روسیه با ایران مخالفت‌های بسیاری با این مساله در روسیه وجود داشت و موافقان همواره در پاسخ خود به تحت کنترل و پاسخگو بودن ایران و پایبندی آن به مقررات بین‌المللی استناد کرده‌اند.
در شرایط کنونی نیز با در نظر گرفتن روند ارتباط میان روسیه با اروپا و آمریکا، هر چند این کشورها در خصوص صدور قطعنامه درباره جنگ گرجستان به توافق نمی‌رسند، اما موضوع برنامه هسته‌ای جمهوری اسلا‌می ایران مساله متفاوتی است. روس‌ها در روابط خود با همه کشورها و ازجمله ایران، نشان دادند تنها در چارچوب منافع خود به آنها می‌نگرند.
همان‌گونه که بارها در روابط ایران و روسیه نیز نشان داده شده، برای رهبران این کشورها تنها یک معیار در تنظیم روابط با همه کشورها دخیل بوده؛ آن هم تامین منافع خالص روسیه در همه شرایط است.
بستن شیرهای گاز روی اوکراین و روسیه سفید در این زمینه بسیار عبرت‌آموز است. بنابراین با در نظر گرفتن جایگاه ایران در سیاست خارجی روسیه و ترتیب اولویت‌های آن، به نظر نمی‌رسد برای روسیه انگیزه کافی در این حمایت به گونه‌ای که بر روابط آن با اروپا و آمریکا تاثیر منفی داشته باشد، اساسا مطرح باشد. برای روسیه، جمهوری اسلا‌می ایران به عنوان کشوری که در حوزه آسیای مرکزی و قفقاز و در عرصه تولید و انتقال انرژی می‌تواند جنبه‌های مشخصی از رقابت و همکاری را عرضه کند، تنها به عنوان بازیگری است که در تنظیم روابط این کشور با غرب می‌تواند به اشکال گوناگون مورد بهره‌برداری قرار گیرد.
آیین جدید سیاست خارجی روسیه به خوبی نشان می‌دهد جایگاه ایران در اولویت‌های سیاست خارجی این کشور آنچنان نیست که رهبران روسیه بخواهند در تنظیم روابط خود با غرب هزینه‌ای بابت حمایت از آن بپردازند. این رویکرد بارها پیش از این نیز به نمایش گذاشته شده است.

الهه کولا‌یی
عضو هیات علمی دانشگاه ‌

منبع : روزنامه اعتماد ملی