دولت نهم و سرمایه‌گذاری خارجی در بخش انرژی ایران

با وجود برخی محدودیت‌های خارجی بر ضد ایران، سال ۸۵ یکی از بهترین سال‌ها برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی در بخش نفت و گاز ایران بود؛ به طوری که این میزان نسبت به سال ۸۴ بیش از ۹ درصد افزایش نشان می‌دهد.
در شرایط نوین اقتصاد جهانی، سرمایه‌گذاری خارجی نقش بسیار مهمی را در توسعه و رشد اقتصادی یک کشور ایفا می‌کند؛ امروزه بسیاری از کشورهای جهان به دلیل تکافو نداشتن منابع داخلی، برای سرمایه‌گذاری، تمایل زیادی به جذب سرمایه‌گذاری خارجی پیدا کرده‌اند. افزون بر این، سرمایه‌گذاران خارجی برای ارتقای سطح رقابت‌پذیری و کسب سود بیشتر، به سرمایه‌گذاری در مناطق مساعد جهان علاقه‌مند شده‌اند.
سرمایه‌گذاری خارجی چه از نوع پورتفوی خارجی (اف.پی.آی) از طریق اوراق بهادار، چه از نوع سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی (اف.دی.آی)، می تواند بر رشد و توسعه اقتصادی، اجتماعی، سیاسی کشورهای میزبان به طرق مختلف و در ابعاد گوناگون از جمله اشتغال، تجارت، ساختار صنعتی موثر باشد و باعث تحرک اجتماعی و سیاسی شود که این مسئله از نظر دولت ها در ایران نیز دور نمانده است. از دهه ۱۹۷۰ به بعد رشد سرمایه‌گذاری خارجی در جهان بسیار شدید شده و از رشد تجارت پیشی گرفته؛ به طوری که بیش از دو برابر رشد صادرات کالا و خدمات شده است و این نشان دهنده اقبال خوب کشورهای دنیا به این نوع سرمایه‌های خارجی بوده است.
● سرمایه‌گذاری خارجی در ایران (پیش از انقلاب)
تا سال ۱۳۱۰خورشیدی سرمایه‌گذاری خارجی در کشور صورت نمی گرفت و بیشتر قراردادها به صورت اعطای امتیازات بود. کشورهای روسیه و انگلیس از جمله سرمایه‌گذاران عمده بودند و امتیاز ایجاد شرکت نفت ایران و انگلیس و تاسیس بانک شاهی از جمله سرمایه‌گذاری های آنها بود. از سال ۱۳۱۰ به بعد (همزمان با تصویب قانون ثبت کشور) و سال ۱۳۱۱ (تصویب قانون تجارت) نوع دیگری از سرمایه‌گذاری خارجی به صورت خصوصی در ایران آغاز شد.
بعد از سال ۱۳۳۰ (ملی شدن صنعت نفت) تا سال ۱۳۳۴ قانون جلب و حمایت از سرمایه‌های خارجی برای تشویق و ایجاد ضمانت برای سرمایه‌گذاران خارجی به تصویب رسید و در همین سال ۳۱ شرکت خارجی به ثبت رسیدند. آمار و ارقام بیانگر این موضوع هستند که در سال‌های اجرای برنامه دوم قبل از انقلاب که همراه با دوره آرامش سیاسی در کشور بود، سرمایه‌های خارجی قابل توجهی وارد کشور شد که معادل ۲۵ درصد پس اندازهای داخلی بود. سال های آغاز برنامه عمرانی سوم (۴۶-۱۳۴۲) مصادف با ادامه رکود ناشی از بحران ۱۳۳۹ در بیشتر فعالیت های کشور بود که سبب شد در دو سال اول اجرای این برنامه سرمایه‌های عمده ای وارد کشور نشود.
آمارهای رسمی نشان می دهد که در ادامه برنامه عمرانی سوم طرح‌های مهمی از جمله تاسیس کارخانه پتروشیمی، کارخانه ذوب‌آهن و تولید آلومینیوم از طریق جلب و مشارکت سرمایه‌های خارجی ایجاد شد. در طول اجرای برنامه پنجم توسعه بیش از ۲۵ میلیون و ۴۵۰ هزار ریال سرمایه‌های خارجی وارد کشور شده است که ژاپن با سهم ۲/۴۲ درصد بیشترین و پس از آن آمریکا با ۷/۱۹ درصد و آلمان با ۸/۱۱ درصد بودند.
ارقام منتشر شده از سوی منابع رسمی نشان می دهد که از سال ۱۳۳۵ تا ۱۳۵۷ در مجموع ۲۷۶ مورد سرمایه‌گذاری به منظور انتقال فناوری به کشور انجام شده که حدود ۹/۶۵ درصد در فاصله سال های ۵۷-۱۳۴۹ بوده و بیش از۳۰ درصد آن در فاصله سال های ۵۶-۱۳۵۳ یعنی پس ازافزایش اول قیمت نفت صورت گرفته است. نکته مهم این که قبل از دهه ۱۳۵۰ بیش از ۹۰ درصد سرمایه‌گذاری خارجی در بخش نفت انجام گرفت، اما بعد از دهه ۵۰ سایر بخش‌های اقتصادی نیز سهم بیشتری در جذب سرمایه‌گذاری خارجی یافتند.
● سرمایه‌گذاری خارجی در ایران پس از انقلاب اسلامی
سرمایه‌گذاری در این دوران را می‌توان در دو دوره به ۷۲-۱۳۵۷ و ۱۳۷۲ به بعد بررسی کرد؛ دوره اول با تغییرات روی داده در جریانات قانونی، سیاسی و اجتماعی کشور، به زیان سرمایه‌گذاری خارجی تغییر کرد و قانون اساسی نیز موضع نامشخصی در قبال سرمایه‌گذاری خارجی گرفت.
عوامل فوق سبب شد که جریان سرمایه‌گذاری خارجی که بیش از ۶ میلیارد ریال در سال ۱۳۵۷ بود، به ۴ میلیارد ریال در سال ۱۳۵۸ و ۲ میلیارد ریال در سال ۱۳۶۰ برسد و به تدریج این رقم کاهش یابد و حتی منفی شود؛ به طوری که کشور با خروج سرمایه در آن سال‌ها رو‌به‌رو شد.
دوره دوم نقطه عطف سرمایه‌گذاری خارجی در ایران است بعد از سال ۱۳۷۲ که با تصویب قانون چگونگی اداره مناطق آزاد تجاری-صنعتی در سال ۱۳۷۲، اوضاع برای سرمایه‌گذاری مساعد شد، شرکت ها و کشورهای مختلف تمایل به سرمایه‌گذاری در ایران پیدا کردند. به این ترتیب در سال ۱۳۸۴رتبه اول حجم سرمایه‌گذاری متعلق به بخش صنعت با ۱۵۳ طرح به مبلغ کل ۲ میلیارد و ۸۰۴ میلیون و ۸۴۹ هزار دلار است که تقریبا ۳۳ درصد از کل سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی را شامل می‌شد.
در بخش صنعت نیز رتبه اول متعلق به صنایع شیمیایی، فرآورده‌های نفتی با ۴۴ طرح به مبلغ یک میلیارد و ۴۶۴ میلیون و ۹۹۰ هزار دلار که تقریبا ۵۲ درصد از کل این سرمایه‌گذاری در بخش صنعت را شامل می‌شود. رتبه اول سرمایه‌گذاری استانی نیز به استان هرمزگان با ۳ طرح به مبلغ ۲ میلیارد و ۲۹ میلیون دلار که تقریبا ۲۴ درصد از سرمایه‌گذاری را به خود اختصاص داده است. در همین دوره عمده سرمایه‌گذاری خارجی در ایران به ترتیب متعلق به قاره‌های اروپا، آسیا و آمریکاست. رتبه اول حجم سرمایه‌گذاری متعلق به اروپا با ۱۳۰ طرح و حجم سرمایه‌گذاری به مبلغ کل ۵ میلیارد و ۲۷۳ میلیون و ۳۰۵ هزار دلار است که تقریبا ۶۱ درصد کل سرمایه‌گذاری خارجی در ایران را شامل می‌شود. در میان کشورهای اروپایی سرمایه‌گذار در ایران به ترتیب آلمان، هلند و فرانسه مقام اول تا سوم را به خود اختصاص داده اند.
رتبه دوم متعلق به آسیا با ۵۲ طرح و حجم سرمایه‌گذاری یک میلیارد و ۸۵۵ میلیون و ۴۱۶ هزار دلار است که تقریبا ۲۷ درصد کل سرمایه‌گذاری را در ایران شامل می شود. در میان کشورهای آسیایی سرمایه‌گذار در ایران سنگاپور رتبه نخست را در اختیار دارد و کشورهای امارات عربی متحده و کره‌جنوبی به ترتیب در مکان‌های بعدی قرار دارند. رتبه سوم هم متعلق به قاره آمریکا با ۷ طرح به ارزش یک میلیارد و ۲۸ میلیون و ۹۶۱ هزار دلار است که تقریبا ۱۲ درصد کل سرمایه‌گذاری خارجی را در اختیار دارد. در میان این کشورها کانادا بیشترین سرمایه‌گذاری را در ایران داشته است.
● دولت نهم و سرمایه‌گذاری خارجی
بنابر آخرین آمار منتشر شده، ۳ میلیارد و ۶۰۰ میلیون دلار سرمایه‌گذاری قطعی در حوزه گاز در سال ۸۵ صورت گرفته و این در حالی است که ارزش مجموع طرح‌های در دست اقدام در حوزه گاز بیش از ۲۰ میلیارد دلار است. از سوی دیگر، تا به حال ۱۳ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در حوزه پارس جنوبی انجام شده و این در حالی است که در سال ۸۵ حدود ۳ میلیارد دلار جذب سرمایه صورت گرفته که از تمام سال‌های مشابه در دولت های گذشته بیشتر است.
علاوه بر این تفاهمنامه ۵ میلیارد دلاری صادرات گاز مایع به اروپا هم از جمله دستاوردهای دولت نهم است که با کشور اتریش به امضا رسید. در مجموع تا کنون در دولت نهم ۳۸ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در قالب قراردادهای خارجی در بخش نفت و گاز جذب شده که بالاترین میزان در مقایسه با سال های قبل از آن است.
به نظر می‌رسد برخلاف روند اعمال تحریم ها بر ضد ایران، سال ۸۵ یکی از بهترین سال ها برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی در ایران است؛ به طوری که این میزان نسبت به سال ۸۴ بیش از ۹ درصد افزایش داشته که نشان‌دهنده تصمیم دولت بر مناسب‌سازی فضای اقتصادی به منظور جذب هر چه بیشتر سرمایه‌گذاری خارجی در کشور است.

منبع : هفته نامه دانش نفت