خیال باغ بر بوم خاک

فریده تطهیری مقدم، متولد ۱۳۳۴ تهران، تحصیلات دانشگاهی اش را بین سال های ۱۳۵۳ تا ،۱۳۵۷ در دانشکده هنرهای زیبا، دانشگاه تهران گذراند. اما در نیمه دهه ۶۰ بود که زندگی هنری او متحول شد. خودش می گوید: «از سال ۱۳۶۶ قدم در راهی گذاشتم که قدم به قدم مسیرم روشن تر شد. همیشه آرزو داشتم هنر سرزمین ام را بهتر بشناسم، زمانی که نمی دانستم هنر ایران چیست، از نادانی خود خجالت می کشیدم. ولی امروز می دانم که گام در راهی گذاشته ام به قدمت تمدن بشر و به وسعتی بسیار فراخ تر از جغرافیای فلات ایران و این گنجی است که هرگز تمام نمی شود و هر ایرانی و غیرایرانی می تواند نیازی از آن برگیرد».این ویژگی فرهنگ های کهن است، چرا که دستاورد تجارب و خلاقیت بشر است. فریده مقدم اضافه می کند: «همواره می توانم سر به دامان هنر این مرز و بوم بگذارم و در دامانش ببالم و آثاری به وجود آورم که فقط تکرار گذشته نباشد، ولی هویتی عمیقاً ایرانی داشته باشد و ارمغانی باشد برای انسان امروز».
او در «سفالینه های حجمی» تجارب متنوعی را از سر گذرانده است:
۱) مجموعه «چهل حوض نقاشی».
۲) مجموعه «سرو آزاد».
۳) مجموعه «مرغ و ماهی».
۴) مرور بر آثار نقاشی ایرانی و نقش آفرینی بر «بوم خاک».
- اولین حوض نقاشی اش را در سال ۱۳۷۴ به تصویر کشید. با زمزمه این شعر آشنا: گنجشککه اشی مشی ‎/ روی بوم ما مشی ‎/ بارون میاد خیس می شی ‎/ برف میاد گوله می شی ‎/ می افتی تو حوض نقاشی ...
آب در حوض خانه های ما، نماد و تجلی پاکی، سرزندگی و آبادانی بوده است و پیرامون حوض، باغ و باغچه و بر فراز آن فیروزه لاجورد آسمان با پرندگانش، و دورترها، ابرها...
زندگی جاری در سایه درخت، کنار حوض پر ماهی، زیر فیروزه آسمان، حیاط خانه، تجلی حیات بهشتی...
حیات خانه، بهشت کوچک هر خانه، ... بهشت کوچک بچه های ما کجاست؟
- در مجموعه «سرو آزاد»، فریده مقدم به مفاهیم استعاری «سرو» توجه ویژه ای نشان می دهد. «سرو» به عنوان نماد و تجلی روح آزاد و جاودانه، مورد ستایش و احترام و تقدس بوده است و در زبان شعر برای بیان و رساندن حس زیبایی، راست قامتی و استواری به کار رفته است.
- در مجموعه «مرغ و ماهی»، فریده مقدم با این اندیشه که در آب پاک ماهی می تواند زندگی کند و در آسمان پاک مرغ می تواند زندگی کند... می گوید: «خواب نرم مرغ و ماهی را بر هم نزنیم تا کودکانمان آسوده تر بخوابند».
نقاشی ایرانی که در غرب اصطلاحاً «مینیاتور» خوانده می شود با خصوصیاتی چون «پرداز»، «تزئین» و «دقت در جزئیات» شناخته می شود.
ولی هیچ گاه فقط به واسطه این خصوصیات نمی توان همه ابعاد این هنر را توضیح داد. آنچه بیش از هر چیز، این هنر را متمایز می کند، «قدرت روایت» آن است که بی تردید یکی از بهترین شیوه های روایت در نقاشی جهان به حساب می آید.
تلفیق چند فضای مختلف در یک صفحه به گونه ای که ضمن جداسازی بصری تصاویر، تلفیق و ترکیبی ایده آل به وجود می آورد. ترکیبی که هم به زیبایی ظاهر تأکید دارد و هم به تقویت عنصر روایت یاری می رساند.
هنرهای سنتی ایران، هنرهایی اصیل و مردمی هستند که از فطرت پاک مردم نشأت گرفته و از دیرباز در تمام شؤون زندگی مردم رسوخ کرده و با فرهنگ مردم عجین شده است. این هنرها در طول تاریخ، همپای تحولات جامعه ایرانی متحول شده اند.
سفال سازان ایرانی از دیرباز، به انواع روش های تزئین ظروف سفالی آشنایی داشته و مقدار زیاد ظروف سفالی که در تمام نقاط ایران پیدا شده، تنوع طرح و رنگ این هنرمندان را به فراخور موقعیت اقلیمی و فرهنگی نشان می دهد. مرسوم چنین بوده که ظروف سفالی عالی برای ثروتمندان و درباریان و بقیه انواع سفال برای طبقات معمولی و روستاییان ساخته می شده است.
ولی حتی سفال های متعلق به روستاییان و طبقات معمولی جامعه نیز دارای خواص تزئینی زیادی بوده است.
لعاب کاری و میناکاری برای اجناس عالی به کار می رفت و هرجا که چنین سفال هایی پیدا شده، در واقع محل سکونت اشراف و درباریان را مشخص می سازد.
ارزش هنری و صنعتی سفال به دو عامل بستگی دارد: برخی از ظروف سفال براساس «طرح» نقش شده بر روی آن ارزش گذاری می شوند و برخی دیگر بر مبنای «رنگ آمیزی» به کار رفته بر روی ظرف سنجیده می شوند.
اغلب قطعاتی که دارای زیباترین طرح های تزئینی هستند، بسیار ساده ساخته شده اند و این هنری بود که سفال سازان ایران به نحو احسن از آن بهره می گرفتند. گاهی تزئین یک ظرف فقط عبارت بود از کتیبه ای به خط کوفی که دور یا وسط ظرف نقش می شد.
تزئین ممکن است بر روی ظرف «افزوده» شود و یا «کنده» شود. گاه نقش را جداگانه «قالب زده»، سپس بر سفال موردنظر قرار می دهند. اما اغلب روی بدنه ظرف «نقاشی» می شود. نقاشی با یک یا چند رنگ به دو صورت:
الف) روی لعاب، ب) زیر لعاب.
به طور کلی می توان گفت، ظروف سفالی دارای لعاب جلادار در ایران به دو دسته تقسیم می شده اند:
۱) آنهایی که اسلوب کاملاً ایرانی دارند.
۲) آنهایی که عناصر ایرانی و عراقی در آنها مشترک است.
دسته ای که اسلوب کاملاً ایرانی دارند، دارای تزئیناتی مثل: اشکال انسان و حیوان و پرنده و اشکال نباتی و نوشته به خط کوفی هستند. (سفال هایی با تصویر خرگوش دونده یا نقش غزال و کتیبه ای به خط کوفی، مربوط به «ری» که هم اکنون در موزه متروپولیتن نگهداری می شود).
از آنجا که این نوع سفال منقوش به اشکال انسانی یا حیوانی در سامره و سایر نقاط عراق و یا ممالک عربی پیدا نشده است، می توان گفت این نوع ظروف سفالی منحصراً به ایران مربوط می شوند.
فریده مقدم (با امضای فریدم) که در کار با سفال دو دهه تجربه اندوزی کرده است، واژگان تصویری خود را از گنج گسترده نیاکانمان بر این خاک برمی گزیند، او ممکن است نقشمایه دلخواهش را از کتاب نگاری، معماری، آجرکاری، گلیم، دیوار نگاره ها، ... برگزیند. اما این اصل را باور دارد که نقشمایه باید با ماده ای که با آن شکل می گیرد، همخوان شود.
شاید وجه تمایز فریده تطهیری مقدم با بسیاری از هنرمندانی که دل در گرو هنر ملی و نگارگری ایرانی دارند، در این نکته باشد که او همه آنچه را که از هنرهای ایرانی به عنوان نقشمایه به کار می گیرد، به زبان خاک برمی گرداند.
فریده مقدم، هنگامی که قلم مو و رنگ و کاغذ در دست دارد، با زبان قلم مو بر سطح دو بعدی کاغذ به کار می پردازد. اما کار بر «بوم خاک» و در قالب اشیای کاربردی که سه بعدی هستند، قواعد خاص خود را می طلبد که او طی دو دهه کار و مطالعه به تدوین این قواعد در دو مؤلفه: تحقیق نظری و کار عملی مشغول بوده است.
فریده تطهیری مقدم، در این نمایشگاه ۴۰ بشقاب را که در واقع «بوم نقاشی» او محسوب می شوند، در معرض تماشای عموم گذاشته است. نقشمایه های به کار رفته در این ۴۰ اثر، متأثر از آثار پیش از تاریخ تا قبل از قاجاریه است. او در این نمایشگاه، گوشه چشمی به سفال سلجوقی (مکتب بغداد)، سفالینه های نیشابور و سفال سلطان آباد نیز داشته است.

احمدرضا دالوند

منبع : روزنامه ایران