بررسی نسبت دور کمر به دور لگن (WHR) دانشجویان پسر و ارتباط آن با آزمون‌های آمادگی جسمانی

تحقیق حاضر به بررسی ارتباط شاخص پیکرسنجی نسبت دور کمر به دور لگن (WHR) با سن، قد، وزن و آزمون‌های پنج‌گانه بارفیکس، دراز و نشست، چابکی، پرش جفت طول و دوی ۱۶۰۰ متر پرداخته است. آزمودنی‌های پژوهش شامل ۸۰ نفر دانشجوی پسر ۱۸ تا ۲۲ سال دانشگاه شهر کرد بودند که واحد تربیت بدنی را انتخاب کرده بودند در این پژوهش از آمار توصیفی و ضریب همبستگی پیرسون استفاده شده است. نتایج پژوهش نشان داد بین نسبت دور کمر به لگن (WHR) و آزمون‌های پنج‌گانه اشاره شده ارتباط معناداری وجود ندارد. (P>۰.۰۵) ولی بین این نسبت (WHR) باسن و وزن ارتباط معناداری وجود دارد (P<۰.۰۵). همچنین بین دور کمر و دور لگن به طور جداگانه با آزمون بارفیکس ارتباط معناداری وجود دارد (P<۰.۰۵).
● مقدمه
امروز به واسطه توسعه امکانات و تسهیلات رفاهی، شاهد بسیاری از بیماری‌های ناشی از فقر حرکتی می‌باشیم. به‌گونه‌ای که تنبلی و تن‌پروری، موجب بسیاری از ناراحتی‌های عضلانی و استخوانی، بیماری‌های قلبی - تنفسی و کاهش رکوردهای به دست آمده حتی در تمرینات و آزمون‌های ساده آمادگی جسمانی شده است. از طرفی WHR زیاد که همان نسبت دور کمر به دور لگن می‌باشد نشان‌دهنده وزن بالا می‌باشد. از آنجائی که مشاهدات بسیاری شان داده‌اند که همبستگی بالائی بین WHR و وزن با بیماری‌های قلبی - تنفسی می‌باشد. لذا امروزه از WHR به‌عنوان یک پیش‌بینی کننده قوی، جهت بیماری‌های قلب و تنفس استفاده می‌شود. چنانچه زاها (Zha, Wh.etal) و همکارانش در سال ۲۰۰۰ نشان داده‌اند که میانگین سطح فشار خون و شیوع پرفشار خونی در مردان و زنان به طور معنی‌داری با افزایش BMI یا WHR و هم با افزایش هر دوی آنها افزایش یافت. یافته‌های قبل نشان داده‌اند که WHR بیشتر از ۸/۰ می‌تواند به‌عنوان یک نقطه خطر برای پیش‌گوئی پرفشار خونی و کاهش عملکرد در فعالیت‌های بدنی برای هر دو گروه مردان و زنان باشد. از طرفی همان‌طوری که قد و وزن در میزان رکوردهای ورزشی مؤثر واقع می‌شوند، WHR هم می‌تواند در این امر مؤثر باشد. لذا بسیاری از پژوهشگران اندازه‌گیری نسبت دور کمر به دور لگن را به‌عنوان شاخص پیکرسنجی مناسبی برای ارزیابی چاقی و تأثیر آن روی افزایش وزن و عمکلردهای ورزشی و حرکتی می‌دانند. برخی دیگر تنها اندازه‌گیری دور کمر یا لگن و همبستگی آنها با قد و یا وزن و سن را شاخص بهتری دانسته‌اند. از طرفی شاخص‌‌های پیکرسنجی تحت‌تأثیر جنس، سن، قوم و نژاد و نفرهنگ اجتماعی - اقتصادی و عومل دیگر می‌باشند.
● روش‌شناسی پژوهش
پژوهش حاضر از نوع همبستگی بوده و به شکل میدانی اجراء گردیده است. جامعه آماری پژوهش شامل کلیه دانشجویان پسری بود که واحد عمومی تربیت بدنی (۱) را در تیم سال اول سال ۸۲ - ۱۳۸۱ انخاب کرده بودند. حجم جامعه آمای شامل ۸۰ نفر بود که دارای دامنه سنی ۱۸ تا ۲۲ سال بودند. قبل از اجراء آزمون در رابطه با اهمیت این اندازه‌گیری مطالبی برای دانشجویان بیان شد و نحوه اندازه‌گیری و محل‌های دقیق آن برای آنها کاملاً توضیح داده شد پس از اندازه‌گیری دور کمر و دور لگن آزمودنی‌ها، سن، وزن و قد آنان توسط پژوهشگر ثبت می‌شد. سپس آزمون‌های بارفیکس در حالت ایستاده، دوی چابکی ۱۵٭۴ متر، دراز و نشست در یک دقیقه، پرش جفت، طول و در نهایت دویدن ۱۶۰۰ متر از آنها به‌عمل آمد و رکوردهای آنان ثبت می‌شد. در این پژوهش از آمار توصیفی شامل میانگین، میانه، انحراف استاندارد و در بخش آمار استنباطی از ضریب همبسگی پیرامون استفاده شده است.
● نتایج پژوهش
۱) بین وزن و قد دانشجویان ارتباط معناداری وجود دارد (r=۰/۴۵۷)، (P>۰/۰۱).
۲) بین سن و نسبت دور کمر به دور لگن دانشجویان ارتباط معناداری وجود دارد (r=۰/۲۳۷)، (P>۰/۰۵).
۳) بین وزن و نسبت دور کمر به دور لگن دانشجویان ارتباط معناداری وجود دارد (r=۰/۳۶۲)، (P>۰/۰۱).
۴) بین وزن و دور کمر دانشجویان ارتباط معناداری وجود دارد (r=۰/۸۲۶)، (P>۰/۰۱).
۵) بین قد و دور لگن دانشجویان ارتباط معناداری وجود دارد (r=۰/۳۴۵)، (P>۰/۰۱).
۶) بین دور لگن دانشجویان و تعداد اجراء بارفیکس آنان ارتباط معناداری وجود دارد (r=۰/۳۲۸)، (P>۰/۰۱).
۷) بین وزن دانشجویان و مسافت طی شده توسط آنان در دوی ۱۶۰۰ متر ارتباط معناداری وجود دارد (r=۰/۲۳۷)، (P>۰/۰۵).
۸) بین دور کمر دانشجویان و تعداد اجراء بارفیکس آنان ارتباط معناداری وجود دارد (r=۰/۲۶۴)، (P>۰/۰۵).
۹) بین دور لگن دانشجویان آزمون چابکی آنان ارتباط معناداری وجود دارد (r=۰/۲۶۲)، (P>۰/۰۵).
۱۰) بین وزن دانشجویان و دور لگن آنان ارتباط معناداری وجود دارد (r=۰/۹۲۷)، (P>۰/۰۱).
۱۱) بین نسبت دور کمر به دور لگن دانشجویان با آزمون‌های پنج‌گانه آمادگی جسمانی آنان ارتباط معناداری مشاهده نگردید (P<۰/۰۵)
● بحث و نتیجه‌گیری
براساس اولین یافته پژوهش حاضر بین قد و وزن دانشجویان ارتباط معناداری وجود داشته است. این نتیجه با توجه به اینکه با افزایش قد دانشجویان به طور طبیعی بر حجم و توده بدنی آنان نیز اضافه شده و در مجموع باعث افزایش وزن آنان خواهد شد منطقی به‌نظر می‌رسد و با نتیجه پژوهش سمندر ۱۳۶۹ هم‌خوانی دارد. براساس یافته شماره ۲ بین سن و نسبت دور کمر به دور لگن دانشجویان ارتباط معناداری وجود داشته است که این ارتباط در جهت مستقیم بوده یعنی با افزایش سن نسبت یعنی سن در مجموع باعث افزایش محیط کمر و لگن هر دو گردیده است که به‌نظر می‌رسد اصلی‌ترین عامل در این افزایش کمی تحرک و کاهش فعالیت بدنی باشد هر چند میزان ضریب همبستگی ضعیف است نتیجه شماره ۳ نشان‌دهنده ارتباط معنادار مستقیم بین وزن بدن دانشجویان و نسبت دور کمر به دور لگن آنان است یعنی با افزایش نسبت ذکر شده بر وزن دانشجویان اضافه شده است نتایج به‌دست آمده با تحقیقات ریناگا و همکارانش (۱۹۹۶) و دسپرس و پارادهوم و همکارانش (۱۹۹۱) مطابقت دارد. همچنین با نتیجه تحقیق میلارواستفنس (۱۹۸۷) که بیان می‌کند با افزایش سن معمولاً وزن و میزان دور کمر به دور لگن نیز افزایش می‌یابد همخوانی دارد.
نتایج چهارم و دهم پژوهش در مورد ارتباط وزن دانشجویان با محیط دور کمر و محیط دور لگن آنان به‌صورت مجزا می‌باشد. این دو نتیجه نشان‌دهنده ارتباط مستقیم و معنادار وزن با این دو متغیر اندازه‌گیری شده است به‌طوری که ضریب همبستگی وزن با دور کمر و لگن به ترتیب برابر با ۸۲۶/۰ و ۹۲۷/۰ می‌باشد که ضریب همبستگی بالائی محسوب می‌گردد و نشان‌دهنده ارتباط تنگاتنگ وزن دانشجویان با دور لگن آنان در اولویت اول و در اولویت بعد با دور کمر آنان می‌باشد این مطلب تأییدی بر این موضوع است که در مردان بیشترین مقدار بافت چربی در این دو محل ذخیره می‌شود نتیجه ۵ نشان‌دهنده ارتباط مستقیم و معنادار بین قد و دور لگن می‌باشد که به‌نظر می‌رسد با توجه به معنادار بودن این رابطه افراد بلندقدتر دارای لگن‌هائی با محیط بزرگتر می‌باشند. این موضوع تا حدودی طبیعی به‌نظر می‌رسد از این جهت که هر چقدر استخوان‌بندی و ساختار بدنی درشت‌تر باشد به تبع آن محیط اندام‌ها نیز بیشتر خواهد بود و از طرف دیگر تا حدودی می‌تواند نشان‌دهنده تناسب اندام دانشجویان پسر مورد پژوهش باشد. نتایج ۶ و ۸ پژوهش حاضر به بررسی ارتباط دور لگن و دور کمر دانشجویان و تعداد حرکت بارفیکسی که انجام داده‌اند پرداخته است که نتایج حاصل نشان داد بین دور لگن و دور کمر با تعداد بارفیکس ارتباط معکوس و نسبتاً ضعیفی وجود دارد یعنی هر چقدر دور لگن یا دور کمر بزرگتر بوده است به همان سبنت تعداد انجام حرکت بارفیکس کمتر شده است که طبق نتایج چهارم و دهم پژوهش که قبلاً مورد بحث قرار گرفت هر دو متغیر دور لگن و دور کمر همبستگی بسیار بالائی با وزن داشتند عامل اصلی ارتباط معکوس اضافه شدن وزن بدن دانشجویان بوده که در نهایت به اجراء کمتر حرکت منجر شده است. نتایج به دست آمده یا یافته‌های پژوهش حاج هادی (۱۳۵۹)، نیکبخت (۱۳۶۹) و آفرینش (۱۳۷۰) همخوانی دارد.
همچنین با نتیجه پژوهش نایت و همکارانش (۱۹۹۹) که بیان می‌کند افراد با دور لگن و دور کمر بزرگتر قادر به انجام تعداد بارفیکس کمتری می‌باشند که این امر ناشی از افزایش وزن و افزایش شاخص توده بدن و در نتیجه باعث کاهش عملکرد ورزشی خواهد شد. نتیجه شماره ۷ نشان دهنده ارتباط معنادار بین وزن دانشجویان و مسافت طی شده توسط آنان در آزمون ۱۶۰۰ متر می‌باشد که نشان‌دهنده ارتباط معکوس است یعنی هر چقدر بر وزن دانشجویان اضافه شده توانائی آنان برای طی مسافت بیشتری از ۱۶۰۰ متر کاهش پیدا کرده است که این موضوع کاملاً تأیید شده است چرا که وزن بالاتر نشان از بافت چربی بیشتر و توانائی قلبی و عروقی پائین‌تر برای طی مسافت بوده است که با نتیجه پژوهش شیری (۱۳۷۹) همخوانی دارد. نتیجه شماره ۹ ارتباط بین دور لگن و آزمون چابکی را معنادار نشان می‌دهدو این ارتباط معکوس است یعنی هر چقدر بر محیط دور لگن دانشجویان افزوده شده زمان لازم برای آزمون رفت و برگشت ۱۵٭۴ متر آنان نیز افزایش یافتهاست که در نهایت توانائی آنان در این آزمون کمتر بوده است. نتتایج حاضر با تحقیقات آفرینش و نامجو همخوانی دارد و در نهایت نتیجه ۱۱ ارتباط معناداری بین نسبت دور کمر به دور لگن (WHR) دانشجویان با آزمون‌های پنج‌گانه آمادگی جسمانی آنان نشان نداد که این نتیجه با نتیجه پژوهش احسانی (۱۳۶۵) همخوانی دارد.

علی شفیع‌زاده
منابع و مأخذ
۱) احسانی، محمد، ”تأثیر و رابطه وزن در فعالیت‌های غیرهوازی (پرش جفت، دوی ۵۰ متر سرعت)“، دانشگاه علوم تربیتی دانشگاه تهران، ۱۳۶۵.
۲) آفرینش، اکبر، ”بررسی قابلیت‌های جسمانی داوطلبان ورود به دانشکده‌های تربیت بدنی“، دانشگاه تربیت معلم، دی ماه ۱۳۷۰.
۳) حاج هادی، بهرام، ”رابطه قد و وزن پسران ۱۱ ساله با موفقیت‌های حرکتی و ورزشی آنان“، دانشگاه تهران. ۱۳۵۹.
۴) سمندر، غلامرضا، ”بررسی رابطه قد و وزن دانشآ‌موزان پسر دبستان‌های چهار منطقه، منتخب از شهر تهران در سال ۱۳۶۸“، دانشگاه تربیت معلم. ۱۳۶۹.
۵) شاکر حسینی و همکاران، بررسی WHR,BMI در بیماران قلبی - عروقی“، انستیتو تحقیقات عروقی تغذیه‌ای و صنایع غذائی کشور، دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، ۱۳۷۹.
۶) شیری، یوسف. ”تعیین وضعیت آمادگی جسمانی دانش‌آموزان پسر مقطع راهنمائی تحصیلی شهر کرمانشاه“، دانشگاه رازی کرمانشاه، ۱۳۷۹.
۷) گائینی، عباسعلی و همکاران. ”بررسی میزان درصد چربی (BF%) شاخص توده بدن (BMI) و (WHR) و ارتباط بین آنها در دانشجویان دختر دانشگاه‌های تهران، طرح پژوهشی سازمان تربیت بدنی جمهوری اسلامی ایران، حوزه معاونت ورزش بانوان ۱۳۷۹.
۸) نیکبخت، مسعود، ”بررسی ارتباط تیپ بدنی و عوامل آمادگی جسمانی و حرکتی در میان یک گروه منتخب از دانشجویان“، دانشگاه تهران، ۱۳۶۹.
۹) نامجو، مرجان، ”ارتباط تیپ بدنی و ویژگی‌های آنتروپومتری با منتخبی از عوامل آمادگی جسمانی - حرکتی دانشجویان“، مؤسسه آموزش علوم انسانی و تربیت بدنی تهران، ۱۳۷۵.
۱۰)Despres.J.P, Paradhomme, D.etal. Estimation of deep abdominal adipose tissue antropometric measurements in men American Jornal of clinical nutrition. ۵۴:۴۷۱-۴۴۷.۱۹۹۱
۱۱) Millar, W.J. stephens. J, the prevalence of overweight and obesity in Britain, Canad a and united states, American Journal of Public health. ۱۱:۳۸-۴۱.۱۹۸۷.
۱۲) Knights, etal, Regular non vigorous physical activity and cholesterol levels in the elderly. Gerontology, A:۲۱۳-۲۱۹.۱۹۹۹.
۱۳) Reynega O.M.G, etal. Interactions of the body composition - nourishment, serum lipids and maximal aerobic capacity in sport recreational athltes. Rev. mev. patol. Clin. ۴۳(۱): ۲۷-۳۴.۱۹۹۶.
۱۴) zha, WH,etal, the association of BMI and WHR on Blood presser levels and prevalence of hypertention in middle aged and elderly Peapole in rural china Bimedical Environmental science (BES), ۱۳(۳), ۱۸۹-۱۹۸,۲۰۰۰

منبع : ماهنامه علمی تحلیلی و آموزشی ورزش