بر لایه نازک یخ

نابودی لایه منجمد روی آب در اثر تغییر اقلیم شاید برای خرس‌های قطبی و سایر پستانداران ساکن قطب شمال خیلی گران تمام شود. لایه یخی سطح دریا زیستگاه مشترکی است که ساکنان منحصر به فرد و متنوع قطب شمال را به هم پیوند می‌دهد. یخ روی آب به منزله سکویی برای استراحت و جایی برای تولیدمثل است، بر پراکنش منابع غذایی تاثیر می‌گذارد و پناهگاهی امن برای فرار از دست شکارچیان فراهم می‌آورد. نابودی لایه یخی سطح آب تهدیدی بسیار جدی برای گونه‌های ساکن قطب شمال مانند فک ابلق به شمار می‌آید که تاریخ طبیعی آن با لایه یخی گره خورده و سخت بدان وابسته است. قطب شمال هر سال دستخوش تغییر فصلی چشمگیری می‌شود.
به نظر می‌رسد که پستانداران دریایی قطب شمال به خوبی با افراط‌کاری و تغییرپذیری این محیط سازش یافته‌اند و با پشت سرگذاشتن دوره‌های طولانی‌مدت گرما و سرما به حیات خویش ادامه می‌دهند.. سو مور (S.Moore) از مرکز علوم شیلات نوآ/ آلاسکا، می‌گوید «انتظار می‌رود که نرخ و گستردگی تغییرات اقلیمی کنونی، باعث شود تا شرایط موجود از آنچه در چندین هزار سال گذشته حاکم بوده، کاملا متمایز باشد. این شرایط جدید، پستانداران دریایی به خوبی سازش‌یافته قطب شمال را با چالش‌های بی‌سابقه‌ای مواجه می‌کند.» ژورنال Ecological Application در ویژه‌نامه آوریل خود می‌کوشد تا تاثیرات بالقوه چنین تغییری را مورد بررسی قرار دهد، آنها را در بستری تاریخی تبیین کند و در ضمن شرح می‌دهد که چگونه می‌توان اثرات مخرب آنها را به حداقل رساند. آنچه در این شماره آورده شده در واقع آخرین اندیشه‌های کارشناسانی را بازگو می‌کند که نمایندگان رشته‌های مختلف علمی‌اند.
تغییرات اقلیمی، پستانداران دریایی را با انواع تهدیدها مواجه می‌کند. برای برخی از آنها مانند خرس‌های قطبی، این تغییرات به معنی دسترسی کمتر به شکاری است که قبلا به وفور در اختیار داشتند و اکنون مجبورند سراغ منابع غذایی دیگری بروند. بودیل بلوم (B.Bluhm) و رالف گرادینجر (R.Gradinger) که از نویسندگان این ویژه‌نامه‌اند، می‌گویند بعضی از گونه‌های پستانداران دریایی شاید بتوانند خودشان را با تغییر موجودی منابع غذایی وفق دهند اما سایرین ممکن است به خاطر تخصصی بودن منابع غذایی و روش‌های شکار کردن‌شان از قافله عقب بمانند. گونه‌هایی مانند والروس و خرس قطبی از جمله بازندگان این بازی‌اند اما نهنگ سفید و فک ریشدار از جمله گونه‌هایی هستند که عادات غذایی فرصت‌طلبانه‌تری دارند و از این‌رو، دست کم در این یک مورد، به نظر می‌رسد که از آسیب‌پذیری کمتری برخوردار باشند.
کریستین لیدره (K.Laidre) از دانشگاه واشنگتن و همکارانش با استفاده از ایندکس کمّی گونه‌های حساس به تغییرات اقلیمی، دریافتند که فک ابلق، خرس قطبی و نهنگ‌عاجدار عمدتا به خاطر وابستگی زیاد به سطح یخ و تغذیه تخصصی‌شان، ظاهرا آسیب‌پذیرترین پستانداران دریایی قطب شمال محسوب می‌شوند.
کتی بارک (K.Burek) از مرکز خدمات آسیب‌شناسی دامپزشکی آلاسکا معتقد است که تغییر در اصول شکار پستانداران دریایی قطب شمال احتمالا به بروز تغییراتی در شرایط جسمانی آنها منجر می‌شود که این خود می‌تواند بر سیستم ایمنی آنها تاثیر بگذارد. بارک و پژوهشگرانی که با او کار می‌کنند یادآور می‌شوند که تغییرات اقلیمی ممکن است با تاثیر مخربی که بر سلامتی پستانداران دریایی می‌گذارد باعث تغییر در انتقال عوامل بیماری‌زا شده و این پستانداران را در معرض ابتلا به بیماری‌های عفونی قرار دهد و در بدترین حالت حتی می‌تواند بقای گونه آنها را نیز به خطر بیندازد. تغییر شرایط محیطی مانند دوره‌های متناوب آب و هوایی نامساعد و بالا رفتن دمای آب و هوا می‌تواند بر تندرستی پستانداران دریایی قطب شمال تاثیر ویرانگری بگذارد. تاثیرات تغییرات اقلیمی در اثر عوامل ثانویه دیگری تشدید می‌شود. آب شدن لایه یخی باعث گشوده شدن درهای قطب شمال روی کشتی‌ها، صیادان، شکارچیان جهانگردان و کاوشگرانی می‌شود که به دنبال نفت و گاز و توسعه نواحی ساحلی‌اند. اینها خود تهدیدهای تازه‌ای مانند تصادف با کشتی‌ها، انواع آلاینده‌ها و رقابت بر سر شکار را متوجه جمعیت پستانداران دریایی می‌کنند.
تیموتی رگن T.Ragen)) از کمیته پستانداران دریایی آمریکا و همکارانش توضیح می‌دهند که چطور می‌توان از طریق اقدامات حفاظتی دست‌کم تاثیرات ثانویه تغییرات اقلیمی را تعدیل کرد اما معتقدند تنها راه‌حلی که بتوان در درازمدت اکوسیستم‌های قطب شمال و پستانداران دریایی وابسته به آن را نجات داد کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای است.

Science Daily, Apr. ۲۶, ۲۰۰۸
طاهره رنجبر

منبع : روزنامه کارگزاران