ایران پس از ۲۷ خرداد

۱-نگاه ایرانیان: مردم ایران در ۲۵ سال گذشته در وضع غیرعادی و نامستقر زندگی كرده اند. در سالهای ۱۳۵۷ تا ۱۳۶۰ كه نظام سیاسی در حال سركوب گروه های مخالف بود، مردم با دلهره تحولات را پیگیری می كردند و نگران جنگ داخلی بودند. در گرماگرم همین فضای پردلهره، ارتش رژیم بعثی عراق به ایران حمله كرد و كیان ملی به خطر افتاد. در سالهای ۱۳۵۹ تا ۱۳۶۷ مردم ایران در جنگی ناخواسته و تحمیلی متحمل هزاران شهید، مفقود و جانباز شدند. پس از جنگ كه قرار بود در دوران بازسازی، ملت نفسی تازه كند، فشارهای اقتصادی ناشی از هزینه های بازسازی و كاهش بهای نفت، این مجال را از دولت و ملت گرفت. در دوران اصلاحات سیاسی نیز جدال های كسالت آور بین جناح های چپ و راست بر فرسودگی ها و افسردگی ها افزود. اكنون ایرانیان با پشت سر گذاشتن این دوره ها، امیدوارند با انتخاب رئیس جمهور دوره نهم، فصلی از «كار و آسایش» را آغاز كنند. به همین علت شعارهای انتخابات امسال با انتخابات پیشین تفاوت شكلی و ماهوی عمده ای دارد. اكنون به جای شعارهای آرمانگرایانه و ایدئولوژیك سابق، همه نامزدها از لزوم ایجاد فضایی برای زندگی بهتر سخن می گویند. البته هنوز هیچ یك از نامزدها نگفته اند با میانگین درآمد سرانه ۱۶۰۰ دلار به قیمت های واقعی (۵۸۰۰ دلار بر حسب قدرت خرید)، چگونه می خواهند همزمان سرمایه گذاری عمرانی و افزایش قدرت خرید مردم را محقق سازند، اما نفس طرح شعارهایی در جهت بهبود وضع زندگی مردم، نشان می دهد كه مقام ها و جناح های كشور دریافته اند دیگر مردم با آنها معامله نسیه نمی كنند و نقداً می خواهند بدانند از قبل رأی خود چه چیزی به دست می آورند. این رابطه جدید بین نامزدهای ریاست جمهوری و رأی دهندگان باعث شده است با وجود سردی مشهود در فضای انتخاباتی، همگان امیدوار باشند كه در روزهای باقی مانده فضا ناگهان تغییر كند و مردم وارد كارزار انتخاباتی شوند تا بتوانند طوق تعهد را بر گردن یكی از نامزدها بیندازند.
۲- منظر بیگانگان: كشورهای جهان بویژه آمریكا و اروپا هر تحولی در ایران را از دریچه سیاست خارجی بویژه مسائل هسته ای و روابط ایران و آمریكا نگاه می كنند. از منظر بیگانگان، ایران در همه سالهای پس از انقلاب -به جز دوره هایی كوتاه- خارج از منظومه جهانی بوده است و این كناره گیری باعث از دست رفتن بسیاری فرصت های ملی ایرانیان و منافع دیگر كشورها شده است.
از نظر آمریكایی ها و اروپایی ها، ایران به عنوان كشور مؤثر منطقه حساس خاورمیانه و خلیج فارس قابلیت رهبری سیاسی و تجاری منطقه را دارد اما به علت تضادهای ایدئولوژیك آن با اردوگاه غرب، باید این فرصت از آن دریغ شود. زیرا ایران قدرتمند و مخالف نظم جهانی (ساختار مورد قبول غرب) می تواند به عنوان تهدیدی بزرگ عمل كند و لاجرم می بایست جلو آن را گرفت. از نظر اردوگاه غرب ایران مطلوب، ایرانی است كه اولاً از مذاكرات فلسطینی ها و اسرائیلی ها حمایت كند و نشان دهد كه موجودیت اسرائیل را تهدید نمی كند؛ ثانیاً برنامه هسته ای خود را در نقطه ای مهار كند كه غرب متقاعد شود به دنبال سلاح هسته ای نیست؛ ثالثاً حقوق بشر را مطابق با معیارهای دمكراسی غربی (آزادی عقیده و بیان و آزادی شیوه زندگی) بپذیرد و رابعاً با اردوگاه غرب در جنگ با تروریسم همكاری كند.
ایران به صورت اصولی و رسمی اعلام كرده است كه موجودیت اسرائیل را هرگز به رسمیت نخواهد شناخت اما به اقدام عملی علیه این رژیم نیز دست نخواهد زد، بلكه از حقوق مسلم فلسطینی ها برای اعاده سرزمین خود حمایت می كند و به هر تصمیمی كه اكثریت فلسطینی ها بگیرند احترام می گذارد. در مورد سلاح های هسته ای نیز ایران به صراحت گفته است به دنبال چنین سلاح هایی نیست اما به توقف برنامه هسته ای صلح آمیز خود نیز تن نخواهد داد. در دو مورد دیگر یعنی حقوق بشر و تروریسم نیز ایران گفته است این مفاهیم را براساس هنجارهای داخلی خود تعریف می كند و به خارجی ها اجازه نمی دهد در این زمینه ها مداخله كنند.
۳- همپوشانی دو منظر: ایران و غرب دست كم در دو زمینه همپوشانی منظر و منافع دارند. وجهی از این همپوشانی به ورود ایران به صحنه اقتصاد و تجارت جهانی مربوط می شود و وجه دیگر به نظم منطقه ای.
در مورد اقتصاد و تجارت، ایران خواستار جذب سرمایه های بین المللی است كه عمدتاً در اروپا و آمریكا قرار دارند و آمریكا و اروپا خواستار افزایش پیوندهای ایران با اقتصاد جهانی اند. از نظر ایران، جذب سرمایه ها باعث رونق اقتصادی و افزایش ثبات سیاسی می شود و از نظر غرب، پیوند خوردن ایران به اقتصاد جهانی، این كشور را حامی نظم جهانی می كند. همپوشانی منافع ایران و غرب در نظم منطقه ای از آن جهت است كه هر دو در افغانستان، عراق و آسیای مركزی تلاقی منافع دارند. این تلاقی منافع گاه در قالب همكاری بروز پیدا می كند و گاه دیگر به شكل رقابت. نمونه های مشخص همكاری ایران و غرب در افغانستان و عراق و در جریان سرنگونی رژیم های طالبان و صدام حسین رخ داد. این همكاری باعث شده است رهبران ایران، اروپا و آمریكا در دو سال اخیر و به مناسبت های گوناگون با یادآوری آن روزنه های بهبود روابط را به یكدیگر نشان دهند. تلاقی منافع ایران و غرب در آسیای مركزی و خلیج فارس بیشتر خصلت رقابتی دارد تا همكاری. در مورد ایران و آمریكا این رقابت گاه حالت دشمنانه به خود می گیرد. فشار آمریكا برای تغییر مسیر خط لوله گاز آذربایجان از ایران به مسیر باكو- تفلیس- جیحان از نمونه های آشكار تلاقی دشمنانه آمریكا با ایران در آسیای مركزی و قفقاز است. تحریك امارات متحده علیه ایران نیز از نمونه های رفتار دشمنانه آمریكا با ایران است.
۴- چشم انداز: انتخابات ایران قرار است در فضای یادشده یعنی انتظارات اقتصادی و اجتماعی ایرانیان و محاسبه های بازیگران بین المللی برگزار شود. مطالبات مردم ایران از مسئولان سیاسی، پدیده ای داخلی و درچارچوب روابط حق و تكلیفی حاكمان و شهروندان قرار دارد اما محاسبه های غرب مبتنی بر تأثیر سیاست داخلی ایران بر سیاست خارجی آن است. اگر دولت آینده ایران برآمده از انتخاباتی فعال، رقابتی، سالم و با حضور رأی دهندگان زیاد باشد قدرت چانه زنی دولت ایران در مذاكره های بین المللی و تبدیل كردن تعامل های بین المللی به همكاری و رقابت افزایش می یابد. اما انتخابات ضعیف می تواند قدرت چانه زنی دولت را كاهش دهد و تعامل های مبتنی بر همكاری و رقابت را به روابط خصمانه و مبتنی بر زیاده خواهی بیگانگان تبدیل كند. به همین علت روابط خارجی ایران از بامداد ۲۹ خرداد كه نتایج غیررسمی انتخابات معلوم می شود به لحاظ روانی و از مرداد آینده كه دولت جدید شكل می گیرد در عمل، با آنچه امروز هست تفاوت دارد. نوع این تفاوت و موازنه تهدید و فرصت را رأی دهندگان ایرانی در ۲۷ خرداد مشخص می كنند: حضور فعالانه تر، آینده مطمئن تر.
محمود صدری

منبع : روزنامه همشهری