سیری در سیره اخلاقی امام حسین (ع)

از نگاه تربیتی و اخلاقی، یكی از بهترین و كارآمدترین روشهای پرورشی و سازندگی، تربیت از راه نشان دادن الگوها و سرمشق‏های عینی و عملی است.
اسلام به عنوان مكتبی انسان ساز و جامعه پرداز این اصل اصیل را در برنامه‏های تربیتی و اخلاقی خود مطرح كرده و با ارائه الگوهای اصلی و حقیقی و پرهیزدادن از الگوهای بدلی و دروغین، روش تربیتی ویژه‏ای را به جامعه بشری نشان داده است.
قرآن كریم افزون برآموزش‏های موعظه‏ای، دستورالعملهای كلی و بنیادی در زمینه كسب فضایل و خصلت‏های انسانی و آداب و اخلاق اسلامی; الگوهای عینی را نیز معرفی كرده است:
۱- «قد كانت لكم اسوهٔ حسنهٔ فی ابراهیم و الذین معه...» (۱)
قطعا برای شما در پیروی از ابراهیم و كسانی كه با اویند سرمشقی نیكوست.
۲- «لقد كان لكم فی رسول الله اسوهٔ حسنهٔ...» (۲)
برای شما در زندگی رسول خدا صلی الله علیه و آله سرمشق نیكویی است.
در آیات زیادی در قرآن سخن از نمونه‏های عالی انسانی به میان آمده و به عنوان راه یافتگان فرزانه و قابل پیروی معرفی شده‏اند. (۳)
درفرهنگ دینی و گفتار پیشوایان مذهبی نیز به این اصل اساسی اشارت‏ها و صراحت‏های گوناگون به چشم می‏خورد.
امام علی علیه السلام می‏فرماید:
«فتابنبیك الاطیب الاطهر صلی الله علیه و آله فان فیه اسوهٔ لمن تاسی...» (۴)
پس به پیامبر پاكیزه و پاك صلی الله علیه و آله خود اقتدا كن كه در - رفتار - او خصلتی است كه زدودن اندوه خواهد....
در این كلام نورانی كه حضرت پیش از آن به اسوه‏هایی مانند حضرت موسی و حضرت عیسی و حضرت داود علیهم السلام اشاره می‏كند، دو نكته قابل دقت است:
۱- اصل اسوه پذیری و ضرورت الگو در زندگی انسان مسلمان.
۲- نشان دادن بهترین و جامع‏ترین الگو در تمام زمینه‏های انسانی و الهی; یعنی وجود پربركت و باكرامت رسول الله صلی الله علیه و آله.
امام صادق علیه السلام نیز از شیعیان می‏خواهد كه با زبان عمل مردمان را به فرهنگ دینی فراخوانند كه این زبان اثرش از زبان گفتاری بسی‏بیشتر و سودمندتر است:
«كونوا دعاهٔ الناس بغیر السنتكم لیروا منكم الورع و الاجتهاد و الصلاهٔ و الخیر فان ذلك داعیهٔ.» (۵)
مردمان را به غیر گفتارتان به سوی اسلام و ارزشهای دینی فرا خوانید تا در رفتار شما پرهیزگاری و تلاش و نماز و نیكی ببینند، چه این كه این گونه دعوت كردن، اثرگذار است.
تردیدی نیست كه یكی از بهترین و موفق‏ترین روش‏های تربیتی، تربیت از راه نشان دادن الگوهای عملی است و به همین جهت قرآن كریم پیامبراكرم صلی الله علیه و آله را اسلام مجسم و قرآن مجسد می‏نامد، زیرا تمام مبادی ارزشها در وجودش و در سخن و سیره‏اش متبلور شده است. در كتابهای تربیتی نیز این روش را برای پرورش و سازندگی فرد و جامعه سودمندتر می‏دانند.
«عملی‏ترین و پیروزمندانه‏ترین وسیله تربیت، تربیت كردن با یك نمونه عملی و سرمشق زنده است. تالیف كتاب درموضوع پرورش آسان است و ترسیم یك نقشه خیالی اگرچه كامل و همه جانبه و وسیع باشد، آسان‏تر; اما این روش و نقشه تا هنگامی كه به یك حقیقت عینی واقعی بر روی زمین تبدیل نشده... مركبی است‏بر كاغذ و نقشه معلق در فضا. تنها روشی محقق می‏شود و منشا حركت می‏گردد و تحولی در تاریخ ایجاد می‏كند كه عملا بر روی زمین و در زندگی اجتماعی اعمال گردد.» (۶)
در این سلسله از نوشتار برآنیم كه سیر كوتاه داشته باشیم در سیره اخلاقی امام حسین علیه السلام. زیرا براین باوریم كه آن حضرت در سخن و سیره خود پس از پیامبر صلی الله علیه و آله و پدر بزرگوارش امام علی علیه السلام و برادرش امام حسن علیه السلام بهترین سرمشق است. آن چنان كه خود فرمود: «فلكم فی اسوهٔ‏» (۷)
اسوه بودن امام حسین علیه السلام در تمام زمینه‏های فردی، اجتماعی، سیاسی، نظامی، فرهنگی و اعتقادی تجلی و تبلور دارد. لكن در این نوشته تلاش ما برآن است كه از دیدگاه اخلاقی و تربیتی به زندگی و رفتار و گفتار آن حضرت بنگریم. براین باوریم كه سیره اخلاقی آن امام همام همچون سیره سیاسی و اجتماعی و عاشورایی وی الهام بخش و انسان ساز است.
به دیگر سخن، او همان گونه كه سرور شهیدان و سرور آزادگان است، سرآمد بزرگواری‏ها و فضیلت‏های انسانی و اسلامی نیز هست. مكتب حسینی تنها مكتب جهاد و مبارزه با دیوهای ظلم و ستم بنی‏امیه نبود، بلكه پیش از آن، این مكتب و پرورش یافتگانش در میدان جهاد اكبر آزمایش خود را نشان دادند و پیشتازی و جلوداری در میدان ارزشها را به نمایش گذاشتند.
حسین علیه السلام عصاره رسالت و میوه درخت امامت‏است كه سیره اخلاقی او می‏تواند ترسیم كننده ارزشهای والای قرآنی باشد. اعتلای شخصیت اخلاقی امام حسین علیه السلام و استقلال شخصیت‏سیاسی اجتماعی آن حضرت، انعكاس گسترده‏ای در جامعه اسلامی آن روز داشت; به گونه‏ای كه دشمنان و مخالفان وی نیز آن را باور داشتند; به این جمله كه از زبان معاصران آن حضرت نقل شده، بنگرید: معاویه به فرزندش یزید چنین سفارش كرد:
«حسین احب الناس الی الناس‏» (۸)
حسین محبوب‏ترین چهره مردمی است.
و نیز ولیدبن عتبه، والی مدینه به عبیدالله بن زیاد نوشت:
«حسین به عراق روی آورده است. او فرزند فاطمه و فاطمه دختر پیغمبر صلی الله علیه و آله است. بترس از آن كه كمترین ناگواری به او برسانی و اگر با او بد رفتاری كنی، مردم به تو و قبیله‏ات می‏شورند و هیچ كس از خاصه و عامه تا ابد آن را فراموش نخواهد كرد.» (۹)
این دو نمونه گواه این نكته است كه: امام حسین علیه السلام به عنوان یك انسان وارسته و فرزانه در عصر خودش مطرح بوده و سیره و روش آن حضرت برهمگان روشن و معلوم بوده است.
چهره سیاسی - اجتماعی و نیز چهره انسانی و اخلاقی امام حسین علیه السلام به عنوان الگوی عینی جامعه اسلامی در میان دوست و دشمن مطرح بوده است.
اباعبدالله علیه السلام پیش از هرچیز، «عبدالله‏» بود و عبودیت در تمام زوایای زندگی و رفتار و گفتارش آشكار بود. سیره او سازنده انسان و ترسیم كننده سیستم ارزش‏های اخلاقی است. به این حدیث‏شریف از زبان امام باقر علیه السلام بنگریم و چهره انسان‏های سوزنده و سازنده را ترسیم نماییم و سپس به نمونه‏هایی از سیره سازنده اخلاقی امام حسین علیه السلام بپردازیم:
امام باقر علیه السلام در ترسیم اسوه‏های شرآفرین و الگوهای بركت‏آفرین و رحمت‏بخش چنین می‏فرماید:
«ان لله عبادا میامین میاسیر یعیشون و یعیش الناس فی‏اكنافهم و هم فی‏عباده مثل القطر، و لله عباد ملاعین مناكیر، لایعیشون و لا یعیش الناس فی اكنافهم، و هم فی‏عباده مثل الجراد، لایقعون علی شی‏ء الا اتواعلیه.» (۱۰)
«همانا برای پروردگار بنده‏هایی است پربركت و بامیمنت كه خود خوش می‏زیند و مردم نیز در پرتو آنان زندگی خوشی دارند. آن‏ها در میان بندگان مانند بارانند. در برابر، انسان‏هایی هستند نفرین شده و نكبت‏بار كه نه خود زندگی سالمی دارند و نه كسی از زندگی آنان بهره‏ای می‏گیرد. این گروه مانند ملخ هستند كه جز نابودی و تبهكاری چیزی ندارند.»
امام حسین علیه السلام الگوی رحمت، رافت، كرامت و بزرگواری است كه باران وجودش همگان را سیراب می‏سازد و شادابی و نشاط و حیات و حركت می‏آفریند.

نویسنده:ابوالقاسم یعقوبی
پی‏نوشتها:
۱- سوره ممتحنه، آیه ۴.
۲- سوره احزاب، آیه ۲۱.
۳- سوره تحریم، آیات ۱۱ و ۱۲ و سوره انعام، آیات ۹۰- ۸۳.
۴- نهج البلاغه، خطبه ۱۶۰، ترجمه شهیدی، ص‏۱۶۲.
۵- اصول كافی، ج ۲، ص ۷۸.
۶- روش تربیتی اسلام، محمد قطب، ترجمه جعفری، ص ۲۴۴.
۷- تاریخ طبری، (هشت جلدی)، ج ۴، ص ۳۰۴.
۸- تهذیب، ابن عساكر، ج ۴، ص ۳۲۷.
۹- نفس المهموم، محدث قمی، ص ۱۰۷.
۱۰- تحف العقول، ص ۳۱۰.
منبع:ماهنامه كوثر، شماره ۴۴

منبع : خبرگزاری فارس