روشنگری و کابالا

به هنگام بحث و بررسی پیوندهای جریان روشنگری با باطنی‌گری عبرانی (کابالائیسم) باید به بعضی از نقطه‌ نظرات مطرح شده در ارتباط با طریقت یهودی موسوم به «فرانکیست‌ها» نیز توجه نمود. این طریقت که توسط «مسیح دروغین» و یهودی (به ظاهر) تغییر دین داده‌ای به نام جاکوب فرانک(۱) بنیانگذاری شد، بین روشنگری و کابالا به مثابه (منبع) باطنی‌گری عبرانی پیوند برقرار (و یا پیوندی را که از قبل وجود داشت احیا) نموده بود. در کنار این اقدام، رهبر این طریقت وقوع انقلاب فرانسه را (حال به هر نحوه ممکن) پیشگویی نموده بود. حال اگر پیوستن وارث این مسیح دروغین به جاکوبینها را نیز مطمح نظر قرار دهیم این رخداد بیش از پیش جالب توجه خواهد بود… مطالب مندرج در جودایکا، دایره‌المعارف یهود در این رابطه به شرح ذیل است:
«جاکوب فرانک همراه با مریدان خود تا سال ۱۷۸۶ در شهر برون(۲) چکسلواکی ماند. در آ‌ن‌جا او توانست از حمایت مسئولان برخوردار گردیده و خود را حفظ کند. او در میان وابستگان و هواداران خود حکومتی نیمه نظامی تشکیل داد.
مریدان او لباس نظامی به تن نموده و آموزش نظامی می‌دیدند… بعضی از منابع از وعده وعیدهای فرانک به مریدان خود مبنی بر الحاق بخش‌هایی از سرزمین عثمانی (ترکیه فعلی) طی یک کشورگشایی به (قلمرو) خود خبر می‌دهند. در این راستا فرانک تعدادی از مریدان خود را بنا بر احتمالی به عنوان مأموران سیاسی اتریش به ترکیه اعزام نمود.
فرانکیستهای مدکور در ترکیه با یهودیان تغییر دین داده (دونمه) وارد همکاری شدند. در این مرحله جاکوب فرانک از نزدیک شدن زمان وقوع انقلابی خبر می‌داد که طی آن مونارشیستها، به ویژه کلیسای کاتولیک از میان برداشته خواهند شد. علاوه بر این، آن‌ها پس از این انقلاب و متعاقب جنگ‌هایی که رخ خواهد در پی به دست آوردن سرزمین‌های موسوم به فرانکیست دومینیونو بودند و آموزش‌های نظامی‌ای که داده می‌شد به مفهوم کسب آمادگی در این رابطه بود. پس از مرگ فرانک، مریداناو به یهودیگری خود ادامه داده و با جریان روشنگری یهودی موسوم به هاسکالاه.(۳) که در آن زمان در میان جماعات یهودی سربرداشته بود ارتباط نزدیکی برقرار نمودند و علاوه براین در راه ایجاد پیوند بین راسیونالیسم، روشنگری و باطنی‌گری انقلابی کابالاگام برداشتند. پیوندی که توسط فرانکیستها بین کابالای سنتی و اندیشه روشنگری ایجاد شده بود در وضعیت خانواده‌های مستقر در بوخومیا و موراویا کاملاً مشخص بود. موشه پسرعموی فرانک، از جمله شخصیت‌های مشهور متأخر جریان فرانکیست بود. موشه بعدها با نام فرانز توماس ون اسکونفیلد(۴) و به عنوان یک نویسنده آلمانی و بنیانگذار یک سازمان سری کابالائیست یهودی مشهور شد و متعاقب آن نیز با نام جونیوس فری(۵) یک جاکوبین انقلابی شد.(۶)
ارتباط کابالا با جریان روشنگری در منابع دیگر یهودی نیز مورد اشاره قرار گرفته است. نه تنها فکیستها بلکه ساباتائیستها نیز به عنوان یک حرکت (یهودی) وابسته به مسیح دروغین دیگر، به نام ساباتای سوی مدعی ایجاد ارتباط با عقلیگری (راسیونالیسم) به عنوان مبنا و اساس روشنگری و ارتباط با جریان روشنگری بودند.
در کتابی که تحت عنوان «فرآیند اصلی در باطنی‌گری یهودی»(۷) از سوی دانشگاه عبرانی قدس انتشار یافته، در مورد ارتباط کابالا با روشنگری مطالب جالب توجهی وجود دارد:
«در میانه‌های قرن نوزدهم لئوپولدلوو(۸)، پیشوای حرکت یهودی مجارستان با ساباتائیست‌های موراویا رابطه برقرار کرد.»
در نوشته‌های لوو تبلیغات مهم، گسترده و مشترک (یهودیان مجارستان) با ساباتائیستها را در توسعه و ترویج حرکت عقلیگری مشاهده می‌کنیم. اما علیرغم آن در ادبیات یهود از رابطه مهم موجود بین جریان عقلیگری و سنت باطنی‌گری یهودی هیچ سخنی به میان نمی‌آید.
در نوشته‌هایی که توسط جوناس وهل(۹) رهبر روحانی یهودیان باطنی‌گرای پراگ به رشته تحریر درآمده، وجه شگفت‌انگیز دیگری از باطنی‌گری یهودی و عقلیگری مطرح گردیده است. در میان کارهای گستردهاو تفسیری است که در ارتباط با داستان Aggadoth در تلمود وجود دارد. براساس این تفسیر می‌توان روشنگرانی مثل موشه مندلسون(۱۰) و ایمانوئل کانت را در آ‌رامگاه تاریخی یهودیان در کنار کابالائیستهایی مثل ساباتای سوی(۱۱) و اسحاق لوربا(۱۲) دفن نمود.(۱۳)
بزرگداشت کانت از جانب یهودیان هم‌ عصر او بیهوده به نظر نمی‌رسد. تدوین تئوری اخلاق از جانب این معمار بزرگ روشنگری با نگرش عبرانی کاملاً هم‌خوانی دارد. وقتی کانت مطرح می‌نمود که «اخلاق نباید بر مبنای ترس از خدا استوار گردد» در حقیقت یک باور و اعتقاد چندین صدساله دین یهود را عنوان می‌داشت؛ زیرا همان‌گونه که در دین یهود باور و اعتقاد چندین صدساله دین یهود را عنوان می‌داشت؛ زیرا همان‌گونه که در دین یهود باور و اعتقاد به آخرت وجود ندارد، ترس از خدا نیز وجود نداشته و سیستم اخلاقی یهودی بر مبنای ترس از خداوند نیست. تفسیر جالب توجه دیگری در ارتباط با موضوع مذکور از جانب امبرتواکر(۱۴) – نوسینده ایتالیایی رمان «نام گل مشهور» - کارشناس عصر میانه (قرون وسطی) انجام گرفته است.
اکو می‌نویسد: مدرنیستهای لائیک در گیرودار خروج از تاریکی‌های عصر میانه چیزی بهتر از کابالا برای وقف خود نیافتند.(۱۵)

نویسنده: نصیر - صاحب‌خلق
منبع: سایت - باشگاه اندیشه - به نقل از کتاب پروتستانتیزم و پیورتیانیسم و مسیحیت صهیونیستی ، نوشته نصیر صاحب خلق، انتشارات هلال، سال ۱۳۸۳
پاورقی‌ها:
۲.Jacop Frank.
۳. Bruenn.
۴. Haskalah.
۵. Franz Thomas Von Schoenfeld.
۶.Junius Fery.
۷.Encyclopedia Judaica Vol.۷, P.۶۱-۶۷.
۸.Major Trend in Jewish Mysticism.
۹.Leopold Leoew.
۱۰.رهبر و پیشوای ساباتائیسها Jonas Whele .
۱۱.Moses Mendel ssohn.
۱۲. Sabetay sevi پیشوای ساباتائیسهای یهودی که بعدها با هدف حفظ موقعیت خود به صورت ظاهری تغییر دین داده و مسلمان شدند و در جامعه تریه به دونمه مشهور گردیدند.
۱۳. Issac Luria.
۱۴.Gershom Gscholem mojor Trends Jewish Mysticism schocken publishing House.
۱۵. Umberto Eco.
۱۶. Umberto Eco Foucault sarkaci can yayinlari ۱۹۹۳. Sf,۱۷۱.

منبع : باشگاه اندیشه