آیا موتورهای کاوش،جانشین کتابداران خواهند شد؟

ظهوراینترنت،محموله های اطلاعاتی را قادرساخته كه به صورت پیوسته[۱] دردسترس قرارگیرند.موتورهای كاوش، به منظور كمك به جویندگان اطلاعات كه برای به دست آوردن اطلاعات مورد نیازخویش دردام شبكه جهانگستر افتاده اند، دردسترس قرارگرفت.مسلما تازه ترین موتورهای كاوش،درطول سالها دسترسی به اطلاعات مناسب را بهبود بخشیده اند، بدون اینكه جوینده اطلاعات مجبورباشد برای به دست آوردن آن، مسیرخودرا به سوی كتابخانه بپیماید.همانطوركه شخصی اظهاركرده،“شهرت موتوركاوش به واسطه راحتی و آسایشی است كه فراهم ساخته است… حتی مجبورنیستید ازمنزل خارج شوید…”(استیونس[۲]،۲۰۰۳).افزون براین،استیونس ذكرمیكند كه برخی ازرفتن به كتابخانه، بازایستاده اند زیرا ممكن است كتابهایی كه گرفته اند به همان سودمندی كه به نظرمیرسند نباشند.حتی یك كتابدار،فای چادول[۳](۱۹۹۶) معتقد است كه“ نه فقط اینترنت جایگزین كتابها خواهدشد، بلكه احتمالا جایگزین كتابداران و كتابخانه ها نیز خواهد شد.”بنابراین، آیااین به این معناست كه با ظهور اینترنت و موتورهای كاوش پیشرفته تربرای جستجوی اطلاعات درشبكه جهانگستر، كتابداری به زودی یك حرفه ازبین رفته تلقی خواهدشد؟این مقاله به صورت مختصر،این موقعیت را درصورت وقوع درآینده نزدیك، تجزیه خواهدكرد. دراین خصوص، بخشی ازطرح به كاررفته درمقاله ای منتشرنشده درسال ۲۰۰۲(تان[۴]) ازیك هنوان مرتبط برای یاری جستن ازبحثی درباره عنوانی كه دردست است، استفاده خواهدشد.
تعاریف
وبپدیا[۵]، موتورهای كاوش را به عنوان“برنامه ای كه مدارك را برای كلیـــــد واژه هایی مخصوص، جستجو میكند و سیاهه ای ازمداركی را كه كلید واژه ها درآن یافت میشدند، گزارش میكند.”(Webopedia.com) .ازطرفی، نقش كتابداربه منظور گزینش مواد میباشد “ و منحصرا خدماتی را براساس سودمندی جامعه ای كه به آن خدمت شده، ارائه میكند… و … برای پیوند افراد خاص با محتوای كتابخانه كه سازگاربا نیازها و علایق آنهاست، تلاش میكند.(باری،جاد[۶]). شاید همی اینك كه دسترسی به اینترنت نیز دركتابخانه های بسیاری فراهم است، بخش دوم ازتعریف باری هم ممكن است شامل پیوند افراد خاص به محتوای اینترنت نیز باشد.با درنظرداشتن این تعاریف درذهن، ممكن است اكنون به امكانات جایگزینی موتورهای كاوش دراینترنت به عنوان وسیله ای برای دسترسی به اطلاعات نگاهی داشته باشیم.
موتورهای كاوش دربرابركتابداران
ارزش افزوده برداده های خام
“اطلاعات خام، همچون داده های خام زیاد سودمند نیستند”(زیلنر[۷]،۲۰۰۰).تان(۲۰۰۲) به این نكته می افزاید كه اطلاعات ( به خصوص اطلاعات رایگان)، لازم است كه قبل ازقابل دسترس بودن، ازنظرمحتوایی ارزیابی شوند و بسته بندی گردند.بنابراین،بسته بندی،ارزش اطلاعات را افزایش میدهد و واسطه اطلاعاتی كه یك نقش حیاتی را درفراهم آوری آن اطلاعات ایفامیكند منحصرا معتبرنیست، ولی برای كاربران نهایی نیز ارزشمند است. كتابداران به واسطه مكان یابی،دسترسی، وارسی و بسته بندی آنها برای كاربران خود، به ارزش اطلاعات می افزایند.متاسفانه،این كاری است كه اغلب موتورهای كاوش به طورمتداول نمی توانند انجام دهند.درحالیكه آنها دربرقراری صدها هزارپیوند به آن چه كه وب سایتهای محتوی اطلاعات مناسب فرض میشود مناسب هستند، یك بررسی دقیق ازنتایج جستجوی آنها نشان خواهدداد كه بسیاری ازپیوندهای ارائه شده به جویندگان اطلاعات، نامربوط است.مثلا،به تازگی پس ازبرگزاری ششمین دیدار باشگاه فوتبال لیورپول با لیدزیونایتد، پی گیری اطلاعات آخرین رخدادهای مربوط به باشگاه لیورپول دروب سایت اختصاصی این باشگاه با استفاده ازموتوركاوش گوگل انجام میشود. ازطرفی، كتابدار می تواند با حذف این وب سایت نامربوط ازسیاهه ارائه شده به جوینده اطلاعات،به وی كمك كند.به علاوه،همچنین كتابدار ممكن است به بازیابی سایرمواد چاپی مربوط كه دراینترنت دردسترس نیستند، كمك كند.دراین حیث، شاید كسی این بحث را مطرح كند كه برخی موتورهای كاوش(كه برجسته ترین آن بخش Google Answers موتوركاوش گوگل است)قابلیت بسته بندی اطلاعات را دارند كه اگرمحققان پرسشی را داشته باشند به آنها پاسخ داده شود.با این حال، هزینه ای هم تحمیل میشود.این واقعیت را باید پذیرفت كه جویندگان اطلاعات لازم است كه به دست آوردن اطلاعات باید ازطریق كارتهای اعتباری هزینه ای را پرداخت كنند،چیزی كه همه آنها امكان دسترسی به آن را دراختیاردارند.ازطرفی،اكثركتابداران سؤالات مرجع ساده هزینه ای را دریافت نمیدارند.بنابراین،كتابداران ممكن است حقیقتا درمقایسه با موتورهای كاوش، اطلاعات بسته بندی شده سودمند را فراهم كنند.
دسترسی به اطلاعات موجود
مگ شارف[۸] ابرازمیدارد كه“مواد بسیاری درشكل الكترونیكی موجود نیستند وزمان طولانی خواهد گذشت تا آنها به صورت الكترونیكی درآیند ”(استیونس،لارا[۹]).تاروزی كه هرجزء ازاطلاعات، دراینترنت موجود نباشد هیچ موتوركاوشی، مهم نیست كه آیا سودمند هست یا نه، قادربه بازیابی ساده اطلاعات نیست.به طورمختصر،موتورهای كاوش میتوانند مستقیما و منحصرا اطلاعات را ازطریق ابزارهای الكترونیكی فراهم آورند.این مانعی نیست كه كتابداران با آن مواجه شوند.برعكس،كتابداران قادرند بهترین منابع چاپی و الكترونیكی رابه جوینده اطلاعات عرضه كنند.ظهوراینترنت،حقیقتا یك ابزارمرجع اضافی را دراختیاركتابداران قرارداده است تا اطلاعات با كیفیت و مناسب را برای جوینده اطلاعات فراهم سازند.به علاوه،كتابداران،ازطریق شبكه های خود میتوانند به انتظام بخشیدن به امانت بین كتابخان ای موادی كه دركتابخانه هایشان موجودنیست، یاری برسانند.این محدودیتی است كه موتورهای كاوش میتوانند نمیتوانند برآن فائق آیند، به خصوص جائی كه مواد درقالبهای الكترونیكی موجود نیستند.دردنیای واقعی، تمام جویندگان اطلاعات به اطلاعات الكترونیكی دسترسی ندارند.اگرموتورهای كاوش جانشین كتابداران بشوند،مسلما آنهایی كه ابزارهای دسترسی به اینترنت را دراختیارندارند، دچارزیان خواهندشد.دركشورهایی كه زیرساخت اطلاعاتی هنوزدرحمایت ازخدمات اینترنتی ناتوان است،كتابداران هنوز مؤثرترین فراهم كنندگان دسترسی به اطلاعات مناسب هستند.گذشته ازاین، برای بسیاری دركشورهای كمترتوسعه یافته[۱۰]، هزینه فراهم آوری ابزارهای اینترنتی همچون رایانه ها و مودمها گزاف هستند.ازاینرو،درچنان فضاهایی،هنوزكتابخانه های فیزیكی و كتابداران،تنها وسایل ارزشمند دسترسی به اطلاعات به شمار می آیند.
سازگاری با اطلاعات زیادی[۱۱]
همانطوركه پیش ترذكرشد،اطلاعاتی كه هم درقالب چاپی و هم الكترونیكی موجود هستند،همیشه ازارزش عالی برخوردارنیستند.درنیتجه،اطلاعات دریافت شده باید “وارسی گردد،نمایش داده شودو ذخیره شود، و درطرقی كه جذب و درك آن راحت تراست، ارائه شود”(كلسون-توماس[۱۲]). یك مطالعه دقیق ازموتورهای كاوش نشان خواهدداد كه آنها نقصهایی دارند كه عاقبت ممكن است قادرنباشد آنهارا جانشین كتابداران نماید.همه موتورهای كاوش دارای میانجی های متفاوت هستند و مشكل تلنبارشدن دانسته ها را به وجود می آورند(دلوین و بارك[۱۳]،۱۹۹۷).همچنین موتورهای كاوش تمایل دارند تا ((سایتهای مستند)) را كه صاحبانشان فقط كنترل برمنابع موجود برسرورهایشان ازدست داده اند، آشكارسازند، به موجب آن غیرممكن است تشخیص دهند كدام منابع توسط صاحبان تصویب میشود و كدام نمیشود.(دلوین و بارك).به علاوه،“دراینترنت، ساختاركلی كه به كتابداران مرجع اجازه دهد كیفیت اطلاعات را جهت بدهند وجود ندارند”.(دلوین و بارك).با ساختارارائه شده درباره موتورهای كاوش كه دربند قبلی ذكرشد، جوینده اطلاعات(حتی پس ازاستفاده ازپیشرفته ترین روشهای جستجو) مجبورخواهدبود ازمیان پیوندهای بی شمار بگذرد و آنگاه برای خودش تصمیم بگیرد كه كدام وب سایتها مناسب یا نامناسب هستند. هیچ جوینده اطلاعات، حتی منضبط ترین و كوشاترین آنها انتظارندارد كه برای اطلاعات مناسب ازمیان این پیوندهای بیشماربه بررسی بپردازد.حتی اگربرخی وب سایتها همانند ((Google Answer)) بتوانند این كاررا صورت دهند، آنها قادرنیستند منابع چاپی مربوط به خود را ردیف كنند.حتی اگراین كاررا انجام دهند، ممكن است مجبورباشند جوینده اطلاعات را به موادچاپی ارجاع دهند كه جوینده اطلاعات مجبورخواهد بود آنها را بخرد یا ازیك كتابخانه امانت بگیرد.ازاین رو، موتورهای كاوش ممكن است به جای كمك به سازگاری با اطلاعات زیادی، حتی موقعیت را نامطلوبتر كنند.جوینده اطلاعات به منظورتوانایی جستجو برای اطلاعات به صورت مؤثر ازطریق موتورهای كاوش نیاز به مهارت اینترنتی خواهد داشت.اوقبل ازاینكه بتواند نتایج دلخواهش را به دست آورد،باید بداندكه هرموتوركاوش چگونه كارمی كند.هنگامیكه موتورهای كاوش توضیح میدهند كه چگونه كسی میتواند ازحداكثرامكانات آنها استفاده كند، این كاربرای گردآوری دانش زمان خواهد برد و متخصصان چنین كاری را صورت میدهند.این چیزی است كه یك شخصی كه دارای مهارت اینترنتی نیست دریك شتاب بسیار سخت میتواند برای انجام كار، زمانی را به تلاش كردن اختصاص دهد.حتی اگرزمان دراختیارش نباشد، ممكن نیست قادربه دسترسی به مواد چاپی مناسب باشد.برخلاف موتورهای كاوش، كتابدارمیتواند به جوینده اطلاعات كمك كند با مشكل اطلاعات زیادی سازگارباشد.كتابداران، با مصاحبه مرجع، میتوانندبه جوینده اطلاعات كمك كنند تا برعنوان حقیقی پژوهش متمركزشوند.مزیت افزوده دراین حقیقت است كه كتابدارمیتواند دردسترسی به موادچاپی مناسب كمك كند زیرا“با مواد چاپی، یك سیستم مرورجامع برای كمك به كتابداری كه درانتظارآثارنامرغوب،سوءگرفته یا غلط انداز میباشد وجود دارد”(چارتون[۱۴]،۱۹۹۶).مشابه آن میتواند برای وب سایتها، پیش ازاینكه نتایج به جوینده اطلاعات ارسال شود صورت گیرد.به این ترتیب،كتابدارمیتواند به صرفه جویی دروقت گرانبهای جوینده اطلاعات یاری برساند.
راهنمایی كاربران اطلاعات
كتابداران خوب آموزش دیده،می توانند به صورت آنی، درمحل به راهنمایی بپردازند،كه چگونه اطلاعات ممكن است برای كارپروژه،نگارش مقالات و غیره مورد استفاده قرارگیرد.ازطریق جریان مصاحبه مرجع، كتابدارمیتواندبه جوینده اطلاعات دراخص كردن عنوان جستجو كمك كند ونكته اصلی موضوع را دریابد آنگاه به راهنمایی لازم بپردازد.این امر، برای موتورهای كاوش حالت معكوس دارد.تقریبا نه تنها مصاحبه مرجع غیرممكن است؛ بلكه امكان ندارد كه آنها به راهنمایی آنی بپردازد كه چگونه بهترین فرد میتواند به یك عنوان ارائه شده دسترسی داشته باشد.بهترین كاری كه موتورهای كاوش ممكن است انجام دهند این است كه به جوینده اطلاعات وب سایتهایی را نشان دهند كه ممكن است اطلاعات مناسب را دربرداشته باشند.
مدیریت دانش
درارتباط با سایرنكاتی كه قبلا مطرح شد، خاطرنشان كردن این نكته حائزاهمیت است كه دركتابخانه های دانشگاهی،عملكرد اینترنت تاثیری مثبت برانتظارات جویندگان اطلاعات ازكتابداران و نقش آنها درعصراینترنت میگذارد.یك مطالعه ابرازمیدارد كه با دسترس بودن اینترنت دركتابخانه ها به خصوص درآنهایی كه دانشگاهی هستند،“كتابداران بسیاری… افزایش انتظارات ازاعضای هیات علمی و دانشجویان را گزارش دادند”(ابدولای[۱۵]،۲۰۰۰).افزون براین،مطالعه آشكارساخت كه در۹۵ درصد ازپاسخهای بررسی شده این احساس وجود دارد كه اینترنت تا حدبسیارزیادی خدمات مرجع را گسترش داده است.ازاینرو، علی رغم دسترس پذیری اینترنت، كتابداران هنوز به عنوان بخش مكمل جریان مصرف اطلاعات دیده میشوند.
كتابداران و موتورهای كاوش-یك رابطه رقیبانه
رابطه بین كتابداران و موتورهای كاوش، ضرورتا لازم نیست رقیبانه باشد.همچنانكه بند قبلی نشان میدهد، درعصر اینترنت ازكتابداران انتظاربیشتری میرود.لازم نیست مهارتهای آنها درجستجو فقط در بازیابی اطلاعات باشد، بلكه اطلاعات الكترونیكی را نیزشامل میشود.براین اساس،دلوین وبارك(۱۹۹۶)، به حق، خاطرنشان میسازند كه “ظهوراینترنت به وسیله كتابداران مرجع بسیاری كه با اشتیاق، خوب تلقی شده است كه آنرا به عنوان فراهم آورنده دسترسی به حجم انبوهی ازداده های دورازدسترس گذشته مشاهده میكنند.”نه تنها آنها برمواد چاپی تكیه كرده اند، بلكه مواد الكترونیكی مناسب هم اكنون میتوانند درمواجه شدن با نیازهای اطلاعاتی كاربران مورد استفاده قرارگیرد.با این حال،آنها همچنین به درستی ذكرمیكنند كه منابع اینترنتی درصورتی قابل استفاده حقیقی است كه منبع چاپی مناسبی دراختیارنباشد.بدین ترتیب،اینترنت و موتورهای كاوش آن،هنگامیكه با هم با مواد چاپی مورد استفاده قرارگیرند، میتوانند ارزش افزونتری را به خدمات مرجع بیافزایند.دراصل،جایی كه استفاده ازموتورهای كاوش مورد علاقه است،“كاركنان كتابخانه كه به دقت با كاربرانشان كارمیكنند،برای تبدیل چالش الكترونیكی به فرصت الكترونیكی متعلق به خودشان به خوبی منصوب میشوند”(كلوباس[۱۶]،۱۹۹۷).
نتیجه گیری
اطلاعات میتواند توسط كتابدار و موتورهای كاوش، فراهم و اداره گردد.شاید بزرگترین مزیت موتورهای كاوش این است كه آنها میتوانند اطلاعات را تقریبا ازهرجا برای جوینده، به همان مفصلی كه ابزارلازم را جهت اتصال به شبكه جهانگستر دراختیاردارند، فراهم سازند.با این وجود،همچنانكه مدارك موجود نشان میدهد موتورهای كاوش نمیتوانند كاری را به مؤثری یك كتابدارانجام دهند-فراهم آوری اطلاعاتی كه برای مواد نامربوط ارزیابی و بررسی میشود و سپس قبل ازارائه به جوینده بسته بندی میشود و معمولا هزینه اضافی دربرندارد.دراینجا، بزرگترین مزیت كتابداربرموتوركاوش واردمیشود-توانایی مصاحبه با جوینده اطلاعات برای دسترسی به نیازهای اطلاعاتی واقعی اش.ازاین گذشته،موتورهای كاوش نمیتوانند اطلاعاتی را كه دراینترنت نیست فراهم نمایند-چیزی كه فقط كتابداران و كتابخانه ها میتوانند تسهیل ببخشند.به این ترتیب، مزایای ناشی ازاطلاعات خوب بسته بندی شده، فقط درصورتی كه كاربران،هم به منابع چاپی و هم منابع الكترونیكی اطلاعات، دسترسی داشته باشند بهره مند میشوند.كتابداران قادرند، بهترین قالبهای چاپی و الكترونیكی را با هم تركیب كنند و سپس آنها را ارزیابی نمایند و به جوینده اطلاعات ارائه دهند.بنابراین،بعید است موتورهای كاوش درآینده قابل پیش بینی، جانشین كتابداران بشوند.
پانوشتها:
[۱] Online
[۲] Stevens
[۳] Faye Chadwell
[۴] Tan
[۵] Webopedi
[۶] Barry,Jud
[۷] Zillner
[۸] Meg Scharf
[۹] Laura
[۱۰] Less Developed Coutries
[۱۱] Information Overload
[۱۲] Coulson-Thomas
[۱۳] Delvin and Burke
[۱۴] Charton
[۱۵] Abdoulaye
[۱۶] Klobas
منبع:
Tan,Ronnie. “ Will Search Engines Replace Librarians?”. ”. CONSAL Topical Brief, July۲۰۰۳. Date last accessed: ۴ march۲۰۰۴.
http://www.consal.org.sg/webupload/resource/brief/attachments
فهرست منابع:
Abdoulaye, Kaba and Shaheen Majid. “Use of the Internet for Reference Services in Malaysian Academic Libraries”. Online Information Review. ۲۵.۵ (۲۰۰۰): ۳۸۱-۳۸۸.
Barry, Jud. “Working Answer: The Essence of Librarianship”. Date last accessed: ۱۷ Jul ۲۰۰۳. <http://librarians.freeservers.com/custom.html>
Chadwell, Faye. “An Internet Skeptic”. OLA Quarterly. ۲.۲ (Summer ۱۹۹۶). Date last accessed: ۱۲ Jul ۲۰۰۳. <http://www.olaweb.org/quarterly/quar۲-۲/chadwell.shtml>
Charton, Michael. “Wow! This Librarian and These Librarians are Magic! The World Wide Web and Its Use in a Medium Sized Public Library”. United States: University of California, Santa Barbara, ۱۹۹۶. Date last accessed: ۱۷ Jul ۲۰۰۳. <http://www.library.ucsb.edu/untangle/charton.html>
Coulson-Thomas, Colin. “Developing and Supporting Information Entrepreneurs”. Career Development International. ۶.۴. (۲۰۰۱): ۲۳۱.
Devlin, Brendan and Mary Burke. “Internet: The Ultimate Reference Tool?” Internet Research: Electronic Networking Applications and Policy. ۷.۲ (۱۹۷): ۱۰۱-۱۰۸.
Klobas, Jane E. “Networked Information Resources: Electronic Opportunities for Users and Librarians”. OCLC Systems and Services. ۱۳.۱ (۱۹۹۷): ۲۵-۳۴.
“Search Engine”. Webopedia.com. Date last accessed: ۱۷ Jul ۲۰۰۳. <http://www.webopedia.com/TERM/s/search_engine.html>
Stevens, Laura. “Internet Replacing Libraries as Top Source for Research”. The Central Florida Future – University of Central Florida. ۷ May ۲۰۰۳. Date last accessed: ۱۲ Jul ۲۰۰۳. <http://staff.philau.edu/bells/crldpresent۰۳/%۷BB۵A۶۴۱F۶-ABD۷-۴DCF-۹۵۰D-۳C۳۲E۹F۵۹۴۶۰%۷D_۳۲۲_۷۶.htm>
Tan, Ronnie. “Information Packaging/Brokering”. CONSAL Topical Brief, Oct ۲۰۰۲. Date last accessed: ۱۷ Jul ۲۰۰۳. <http://www.consal.org.sg/webupload/resource/brief/attachments/%۷B۶۲۷۸E۱B۲-۸E۶۶-۴C۱۷-۸D۸۳-۶۳E۹۶۰FC۱۳۰۳%۷D.pdf>
Zillner, Tom. “The Social Life of Information”. Information Technology and Libraries. ۱۹.۴. (Dec ۲۰۰۰): ۲۰۹.
نویسنده: Ronnie TAN
كتابدار مرجع
ترجمه:امیررضا اصنافی
دانشجوی كارشناسی ارشد علوم كتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه شهیدچمران اهواز

منبع : نما مجله الکترونیکی پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران