ضرورت آینده‌نگاری در تاسیس شهرهای الکترونیکی

در جهان به‌شدت متحول و رقابتی امروز، فناوری‌های نرم و مزیت‌های معنوی و فرهنگی به‌تدریج جایگزین فناوری‌های سخت و مزیت‌های تکنولوژیک شده و فرآیندها نیز به‌جای ساختارها مورد اقبال قرار گرفته‌اند. در همین راستا گفته می‌شود سازمان‌ها و بنگاه‌هایی که خواهان تحولات بنیادین هستند بایدآینده‌نگاری را محور برنامه‌های خود قرار داده و به‌جای ساختارها بر فرآیندها متمرکز شوند. آینده‌نگاری (Foresight)، مفهوم گسترده‌ای است که ویژگی‌های موج سوم مدیریت (تغییر برای انطباق با محیط آینده) در آن معنا می‌یابد؛ به‌طوری که درآینده‌نگاری جوامع و سازمان‌ها با تعامل و هم‌اندیشی و به‌دور از هرگونه بخشی‌نگری به استقبال دگرگونی‌های آینده می‌روند و می‌کوشند خود را نه ‌تنها با محیط فعلی، بلکه با محیط آینده سازگار و هماهنگ سازند.
تمامی‌بنگاه‌های معتبر دنیا وکشورهای درحال توسعه به درستی از مفهوم آینده نگاری وآینده پژوهی استفاده می‌کنند و تقریبا سرلوحه برنامه ریزی و‌ ترسیم تمامی ‌فعالیت‌های آنان تبدیل شده است.‌این امر که به اشتباه در جامعه ما تصویر شده، مفهوم آینده‌نگاری است. باید توجه داشت که هرنوع برنامه‌ریزی بلندمدت، لزوما آینده‌نگاری محسوب نمی‌شود، در آینده‌نگاری به استقبال دگرگونی‌های آینده می‌رویم،‌ آینده‌نگاری از لحاظ مفهومی‌حتی با آرمان‌گرایی نیز متفاوت است، زیرا آرمان‌گرایی روی عنصر "مطلوبیت " تاکید دارد وآینده نگاری علاوه بر عنصر مطلوبیت برعنصر "امکان‌سنجی " نیز تاکید دارد و تا زمانی در کنار تمامی‌مسایل و موارد موجود نگاه خود را از حالت صرفا "مد" به "رسالت" تغییر ندهیم، ‌ترقی خاصی اتفاق نمی‌افتد.
در سال‌های پیش با صرف اعتباری سند توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات در بسیاری از استان‌ها تنظیم شده است، آنچه که در‌این میان اهمیت دارد‌این است که آیا سند توسعه IT با نگرش به فرآیند آینده‌نگاری تنظیم شده است و آیا این سند همان چشم‌انداز مطلوب و مرجح است؟ پرسش مهمتر آنکه وظیفه آینده نگاری‌این سند با کدام بخش یا سازمان است؟ و چگونه می‌توان از مستندات‌این سند استفاده نمود؟
اگردرکنار ‌این مسایل آینده‌نگاری را به مفهوم به‌ استقبال‌ آینده‌رفتن به‌صورت جمعی بدانیم، در فضایی که سازمان‌های ما به یکدیگر پیوسته نیستند، صحبت از آینده‌نگاری بی‌معنا خواهد بود. اما پروژه‌ای که امروزه به محفل گفت‌وگوی متخصصان حوزه فناوری اطلاعات راه پیدا کرده، تدوین سند شهرهای الکترونیکی است، پروژه‌ای که طی سال‌های اخیر بارها و بارها مطرح شد و در مقاطعی از زمان به عقد قراردادهایی نیز نزدیک شده است.
البته انتخاب شهری به عنوان پایلوت با در نظر گرفتن ویژگی‌های خاص منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای، نخستین گام ضروری در این مشیر است و در خصوص مقبولیت پروژه بایستی به همین نکته بسنده کنیم که کشور ما چاره‌ای جز حرکت به سمت استفاده از فناوری‌های روز به ویژه ICT ندارد و به عبارتی دیگر باید امکان اضافه نمودن E در ابتدای فرآیندهای قابل ارایه دولتی و خصوصی در تمامی‌عرصه‌ها مهیا شود. پروژه‌هایی از ‌این قبیل دارای حساسیت خاصی نیز هستند؛ زیرا از طرفی هیچ سابقه مطمئنی در‌این زمینه وجود ندارد و تنها تجربه اقداماتی که برخی کشورها در ‌این خصوص انجام داده‌اند، در دسترس است که نمی‌توان با ‌ترجمه و تغییر دادن نام‌ها از آن استفاده مستقیم کرد. (البته مطالعه و بررسی آنها خالی از لطف نبوده و دیدگاه خوبی می‌تواند ارایه دهد) و از طرفی نمی‌توان با توجه به جدید بودن موضوع بی پروا برای آن هزینه کرد. شاید پرسش مهمی‌که به ذهن خطور کند، ‌این باشد که چگونه پروژه را‌ترسیم کنیم که همانند سند توسعه فناوری اطلاعات دچار مرگ تدریجی نشود؟
قبل از ارایه پاسخی مشخص در‌این خصوص، بد نیست ابتدا تعریفی مقدماتی از شهر الکترونیکی ارایه دهیم:
”ارایه دسترسی الکترونیکی شهروندان به شهرداری و اماکن مختلف شهری به صورت شبانه روزی و هفت روز هفته، به شیوه‌ای باثبات، قابل اطمینان، امن و محرمانه“ شهر الکترونیکی نام دارد. شهر الکترونیکی یک شهر بیست و چهار ساعته است و امور شهری در تمام شبانه روز در جریان است. شهروندان می‌ توانند از طریق شبکه، هر زمان و در هر مکان به اطلاعات و خدمات آموزشی، تفریحی، تجاری، اداری، بهداشتی و غیره دسترسی پیدا کنند.
بنابراین وقتی اکثر کارهای روزمره را بتوان از طریق‌اینترنت و در منزل انجام داد، زندگی بسیار راحت‌تر خواهد شد. از آنجا که زمان تلف شده برای انجام کارهای روزمره در‌این حالت تا حد زیادی کاهش می‌یابد، می‌توان از‌این زمان به نحو بهتری استفاده کرد. از آنجا که رفت و آمدهای شهری در شهر الکترونیکی به حداقل می‌رسد تأثیرات مخرب وسایل نقلیه بر محیط زیست نیز کاهش می‌یابد و محیطی زیباتر و طبیعی‌تر برای زندگی شهروندان به وجود خواهد آمد.
● حال چرا ‌ایجاد شهر الکترونیکی ضروری است؟
شهر الکترونیکی مزایای بسیار زیادی دارد که در ادامه به برخی از آنها اشاره می‌شود.‌این مزیت‌ها باعث می‌شوند که نتوان از ‌ایجاد شهر الکترونیکی چشم پوشید.
- فراهم آوردن خدمات‌اینترنت با کیفیت و سرعت بالا برای شهروندان
- فراهم آوردن کانال‌های آموزشی متفاوت و محیط آموزشی مادام العمر
- بهبود کیفیت زندگی مردم
- ارایه خدمات یک مرحله‌ای به شهروندان
- تقویت رقابت تجاری شهر و‌ایجاد فرصت‌های تجاری بیش‌تر توسط تجارت الکترونیکی
- ارتباط بهتر سازمان‌ها و ارگان‌های مختلف شهری
- دسترسی ۲۴ ساعته به خدمات شهری
- افزایش مشارکت مردم در اداره شهر.
اما درراستای تدوین، نظارت و اجرا ‌این پروژه باید چگونه حرکت کرد؟
در‌این مجال قصد بررسی نیازهای فیزیکی و حتا اجرایی چنین طرحی را نداریم و صرفا در راستای تدوین سند اولیه بحث می‌کنیم. قطعاً بهترین گزینه استفاده از آینده پژوهی و تشکیل یک سناریوی جامع براساس واقعیت‌ها خواهد بود، فرآیندی که کمتر در کشور شاهد آن بوده‌ایم. سناریو را باید به‌گونه‌ای تدوین کنیم که از مدگرایی فاصله بگیریم و محور خود رامنطبق بر واقعیت قراردهیم، یعنی اتفاقی که در تدوین سندتوسعه فناوری اطلاعات اتفاق نیفتاد. در گام‌های اولیه بایستی «برنامه‌ریزی‌ها» از رویکردهای عقلانی به الگوی تعاملی تغییر جهت یابد و سیاستگذاری نیز از الگوی تکنوبوروکراتیک به الگوی شبکه‌ای تغییر کند تا آینده‌نگاری ممکن شود.
اجرای پروژه‌های آینده‌پژوهی سه کارکرد جنبی‌مهم دارد: تولید دانش نظری، فرهنگ‌سازی، و‌ایجاد شبکه میان سازمان‌ها و فرهیختگان جامعه، ‌ایجاد مشارکت در گرو تعهد کسانی است که در‌این موضوع دخیل هستند.
به‌علاوه از دانش همه افراد نیز باید بهره گرفت و می‌توان گفت " محور اصلی آینده‌نگاری (Foresight) موضوع مشارکت است. " همچنین در‌این مسیر بحث سیاستگذاری نیز خیلی مهم است.
برخی نهادها در حوزه سیاستگذاری باهم همپوشانی دارند و لازم است که برای جلوگیری از موازی‌کاری، تعامل بین‌این سازمان‌ها را افزایش دهیم. در‌این صورت‌این سازمان‌ها هم بهتر تصمیم می‌گیرند، هم بهتر جلب مشارکت می‌کنند و هم تعهد بیش‌تری در اجرا احساس می‌کنند. بنابراین توصیه می‌شود در تدوین سند شهر الکترونیکی به این موارد توجه شود:
۱) واقعیت‌ها در نظر گرفته شوند و مطابق با تحول "دانش بنیان" کشور طی ۲۰ سال آاینده، اقدام به تدوین کرد.
۲) به سازمان‌ها و شرکت‌هایی که خواهان تحولات بنیادین هستند، کمک دهیم نگاه خود را از ساختارها برگیرند و به فرآیندها متمرکز کنند (این فرآیند در توسعه فناوری اطلاعات به مراتب تاثیرگذارترخواهد بود).
۳) به‌ گونه‌ای حرکت نکنیم که از انقلاب جهانی فناوری اطلاعات عقب بمانیم و تنها به فکر صرف هزینه و وقت و کسب تجربه نباشیم و بی برنامگی خود را هزینه پیشرفت ندانیم.
۴) تاکید خاصی بر جاذبه‌های سنتی، دستی داشته باشیم (آینده‌پژوهان اعتقاد بلیغ دارند که بشر ضمن پیشروی به سوی آینده، نوعی رجعت به گذشته، به سنت‌های عصر کشاورزی را تجربه می‌کند.‌ این بدان معناست که داشته‌های سنتی هر کشور از جمله صنایع سنتی و دستی آن درآینده منشاء بسیاری از فرصت‌های کسب‌وکار سودآور خواهند بود ).
۵) فراموش نکنیم که در جهان آینده، محیط زیست یک ثروت حیاتی محسوب می‌شود؛ هر جامعه‌ای که بتواند بهتر از‌این ثروت پاسداری کند، شاداب‌تر و پویاتر خواهد بود. از‌این زاویه نیز می‌توان نشان داد که کسب‌وکارهای نرم، به دلیل سازگاری بیش‌تر با محیط زیست، از محبوبیت بیش‌تری درآینده برخوردار خواهند بود.

http://ictarticle.blogfa.com/
نوشته: حمیدرضا احمدیان