مدلی برای بحث از پیامبر اعظم (ص)

هیچ شخصی در جهان اسلام و در میان اسوه های اسلامی و دینی، در شان و منزلت به رسول خدا (ص) نمی رسد و مسلمانان عقیده و ایمانشان را در مرحله نخست مدیون ایشان اند. از این رو علی القاعده بیشترین تامل ها و تمركزها از میان شخصیت ها، باید بر روی حضرت رسول اكرم (ص) باشد.
در یك نگاه با توجه به منافع، ماخذ و مراجع، از پیامبر می توان در دو سطح ارایه بحث نمود:
الف) پیامبر در منابع غیراسلامی:
از این نگاه می توان كلیه اظهاراتی را كه منابع و متفكران غیراسلامی (خصوصا مستشرقین) راجع به زندگانی پیامبر و شیوه تعاملش با خدا و خلق مطرح كرده اند، مورد بررسی قرار داد.
این مدعیات بعضا در جهت تكریم پیامبر است (مثل نگاه های امثال كارلایل) و برخی نیز در صدد خرده گیری بر پیامبر بودند (در لسان هنری و داستانی، داستان «آیات شیطانی» سلمان رشدی نمونه آن است).
ب) پیامبر در منابع و مراجع اسلامی:
از این زاویه حداقل در چهار مقوله متفاوت می توان به تحلیل و تجلیل از پیامبر پرداخت:
۱) دیدگاه های علمای اسلامی درباره پیامبر (كه خود در دو قالب متفكران اهل سنت و متفكران شیعه قابل بحث است).
۲) پیامبر از لسان معصومین (پیامبر از زبان حضرت فاطمه (س) و امام علی (ع) و...)؛
یكی از منابع مهمی كه در این قالب استعداد مناسبی برای معرفی پیامبر دارد، نهج البلاغه است (پیامبر درنهج البلاغه). بدون ورود مبسوط و در حد اشاره می توان گفت كه در نهج البلاغه بیش از ۱۰۰ بار از تعابیر پیامبر و رسول خدا در قالب مضامین مختلف (آینده نگری و علم غیب پیامبر، ارزش پیامبر و سنت او، بعثت پیامبر اكرم، پارسایی پیامبر، پیامبر بهترین اسوه، درد فراق پیامبر، شناخت رسول خدا و...) طرح مطلب شده است.
۳) پیامبر از زبان پیامبر (از زبان خودش):
در مراجع اسلامی پیامبر اكرم فراوان از خانواده، از كودكی، از شیوه دریافت وحی و... خود سخن به میان آورده اند، كه جای بررسی مستقل داشته و بندهای فراوانی را نیز در خود دارد.
۴) پیامبر در قرآن:
مهمترین منبعی كه می تواند معرف پیامبر در موثق ترین، عمیق ترین، مستندترین و مطلوب ترین صورت باشد، قرآن مجید است كه سخن خدای سبحان است و فی الواقع شناخت پیامبر از لسان خداوند است. در این شیوه برای مطالعه، این قالب می تواند الگوی پژوهش باشد كه همه آیاتی كه در آنها به نحوی یادی از پیامبر شده است، در دو سطح زیر قابل تقسیم اند:
▪ آیاتی كه مخاطب آن مردم اند، اما موضوع مورد توصیه و تذكر و توجه پیامبر است. مثلا آیه ۱۶۴‎/ آل عمران:
در سطح اول آیات، همچنین همه آیاتی كه از مردم خواسته شده كه از پیامبر اطاعت كنند (اطیعوالرسول) مثل: مائده /،۹۲ آل عمران /۳۲ و... قرار دارند.
▪ آیاتی كه مخاطب اصلی آن پیامبر است. این گونه آیات نیز در یك نگاه به دو دسته كلی قابل انقسام اند:
۱) آیاتی كه مخاطب پیامبر است و موضوع سخن «ناس» و درباره مردم است، كه این مردم نیز یا «غیرمسلمان» اند و یا «مسلمانان». همه آیاتی كه با «قل» (بگو) شروع می شوند، از این مقوله اند. (آیه ۶۴/ آل عمران) كه مخاطب آیه اهل كتاب (یهود، نصاری و مجوس) اند.
و یا آیاتی كه درباره مسلمانان است، مثلا آیه ۱۰۰/ مائده.
۲) آیاتی كه مخاطب اصلی پیامبر است و محتوای آیه نیز درباره شخص رسول خدا است.
آیاتی كه به پیامبر تذكر می دهند، امید می آفرینند، هشدار مطرح می كنند و از سوره های منحصر به فرد كه در این راستا قابل تحلیل است، سوره كوثر می باشد كه خداوند با وجود فاطمه (س) خیر كثیر را به رسول اكرم (ص) عطا فرمود.
لازم به تذكر نیست كه در مقاله حاضر قصد طرح مباحث محتوایی نبوده و تنها غایت، ارایه الگو، مدل و قالبی برای علاقه مندان و آنان كه مشتاق به تامل در زندگی پیامبر هستند، بوده است و این قالب حداقل ظرفیت بحث در سطح یك جلد تالیف مناسب و جدی را دارد و در یك نگاه تحلیلی تر می تواند این تلاش جنبه تطبیقی و مقایسه ای گرفته و روش های مورد اشاره با هم مورد مقایسه قرار گیرند.
مثلا مقایسه نگاه مستشرقان به پیامبر، با تصویری كه خود پیامبر از خودشان ارایه می كنند و یا مقایسه نگاهی كه عالمان اسلامی از پیامبر دارند، با برداشتی كه قرآن از این اسوه مطرح می نماید.

منبع : روزنامه جوان