چرا فلامنکو ،« فلامنکو» نام گرفت ؟

در فرهنگ لغات « آكادمی زبان اسپانیایی رئال »( Real Academia Español de la Lunga ) معانی متفاوتی برای لغت فلامنكو ارایه شده است كه از بین آنها ، برخی كه سنخیت بیشتری با بحث ما دارند را برای شما انتخاب كرده ایم .
در یكی از این تعاریف آمده است :
« فلامنكو ، یك روش فرهنگی_اجتماعیِ بیان احساسات در میان كولی هاست كه ریشه های عمیقی در ناحیهٔ اَندلُس(Andalusia) برای آن یافت می شود . »
در جایی دیگر ، لغت فلامنكو را نشانگر یك شاخهٔ قومی یا نژادی می انگارد و به مردمی اطلاق می كند كه منسوب به سرزمین فلاندر هستند .
علاوه بر فرهنگ لغات اخیرالذكر ، در « فرهنگ لغات صرفی اسپانیایی وكاستیلی » ریشهٔ لغت فلامنكو را منسوب به فلامینگ (Flaming) می دانند كه در زبان هلندی به معنی « چیزی یا كسی آمده از سرزمین فلاندر در آلمان » می باشد . علّت انتساب لغت فلامنكو به فلامینگ ، به معنی « شخصی از اهالی فلاندر » ، ریشه در تاریخ آن ناحیه دارد . ایشان مردمی بودند از نژاد مردم شمال اروپا به نام نوردیك(Nordic) كه رنگ رخسارشان گلگون بود ؛ بر خلاف مردم اروپای جنوبی معروف به نژاد لاتین كه پوست تیره و موی مشكی دارند و به خصوص از لحاظ رنگ پوست تفاوت فاحشی بین این دو نژاد دیده می شود .
از جانب دیگر ، استفاده از لغت فلامینگ برای نامیدن مردمی با پوست گلگون ، می تواند اشاره به پرنده ای به نام فلامینگو(Flamingo) باشد . این پرنده منقار بزرگی دارد كه به طرز عجیبی خمیدگی دارد . با گردن و پاهایی بلند و ظریف ، پرهای سفیدی گردن و سینه و شكمش را پوشانیده ، در حالی كه سر و قسمت تحتانی بدنش به رنگ صورتی تا قرمز تند است . از آنجا كه در قرن شانزدهم و اوایل قرن هفدهم میلادی ، سرزمین فلاندر زیر سلطهٔ اسپانیا بود ، مردم اسپانیا اهالی فلاندر را به دلیل وضع پوشش و رنگ پوست شان به گونه ای تحقیر آمیز به فلامینگو تشبیه می كردند .
در اواسط قرن هفدهم میلادی ، فلاندری ها قیام كردند و به دنبال جنگ هایی خونین ، استقلال خود را به دست آوردند و كشور هلند كنونی را بنا نهادند . در طی این جنگ ها ، بسیاری از اسناد و مدارك ارزشمند تاریخی در مورد فلاندری های ساكن اسپانیا از دست رفته و نابود شدند . خصومت حكومت اسپانیا با مردم فلاندر در آن دوران باعث شده بود تا با قلب واقعیات و به دروغ ، ایشان را به صورت مردمی یاغی و لایق تنفر به جامعهٔ اسپانیا بشناساند ؛ مردمی كه حتی روش زندگی كردن شان نیز ناخوشایند و اشمئزازبرانگیز است .
این طرز فكر و تبلیغات منفی علیه فلاندری ها به صورت قسمتی از فرهنگ مردم اسپانیا درآمد ، به طوری كه در فرهنگ اسپانیایی ، هر فرد ، گروه و یا قوم منفوری را به فلاندر منسوب می كردند. از آنجا كه كولی ها نیز از نظر شهروندان اسپانیایی زندگی مرموز و غیرمتعارفی داشتند كه باب سلیقهٔ جامعهٔ اسپانیا نبود ، لقب تغییر شكل یافتهٔ فلامنكو را به ایشان و شیوهٔ آوازخوانی اندلسی _ كه محل عمدهٔ زندگی كولی ها بود _ دادند .
در سیر تحول و تكامل لغت فلامنكو ، عوامل و اتفاقات دیگری نیز منشأ اثر بودند . در زمان پادشاهی چارلز اول (۱۵۵۶-۱۵۱۹ میلادی) تعداد كثیری از كولی ها در خط سیرشان در اروپا وارد كشور اسپانیا شدند و چون ورودشان به اسپانیا از نواحی شمالی و سرزمین ژرمن ها و فلاندر بود ، به اشتباه ایشان را فلِمیش(Flemish) نامیدند . البته حدسیات دیگری نیز در مورد لغت هلندی فلامینگ به عنوان ریشهٔ لغت فلامنكو موجود است كه با مطالب بالا تفاوت دارد . در یكی از این فرضیات ریشه یابی لغت فلامنكو باز می گردد به قرن شانزدهم میلادی ، هنگامی كه تعدادی خوانندهٔ فلاندری در دربار چارلز پنجم به خدمت گرفته شدند .
بدین ترتیب لغت فلِمیش پس از تغییراتی در میان مردم اندلس رواج یافت و به هر خنیاگری اطلاق شد . كولی ها در همان دوره نیز اغلب به خوانندگی و نوازندگی و دوره گردی می پرداختند و موسیقی و رقص و آواز در كلیهٔ جشن ها و مراسم وحتی زندگی روزمره شان جایگاهی ویژه داشت . به همین دلیل شهروندان اسپانیایی ، لغت تغییر یافتهٔ فلِمیش را كه به صورت فلامنكو درآمده بود ، به طور اعم كلمه به كلیهٔ فعالیت های این قوم اطلاق نمودند كه به عبارت دیگر نمایانگر فرهنگ كولی ها بود .
فرضیهٔ دیگری نیز وجود دارد مبنی بر اینكه در طی جنگ های استقلال هلند ، تعداد زیادی از كولی های اسپانیا در هنگ های پیاده نظام ارتش فلاندر به صورت سربازان مزدور به خدمت گرفته شدند . ایشان پس از بازگشت پیروزمندانه از جنگ ، به عنوان پاداش اجازه یافتند تا آداب و رسوم و شغل سنتی شان را در هر جایی كه بودند ، اجرا و اِعمال كنند ؛ بر خلاف قوانین جاری كشور كه مردم محلی اجازهٔ رفتار آیینی و برگزاری مراسم بر اساس آداب و سنن شان را نداشتند .
● ریشه های دیگر لغت فلامنكو
به عقیدهٔ برخی دیگر از محققین ، ریشهٔ كلمهٔ فلامنكو از لحاظ علم زبان شناسی ، در زبان عربی است . بر اساس مطالعات ایشان ، لغت فلامنكو در حقیقت تركیبی از دو لغت «فلّاح» به معنی دهقان و برزگر و «مِنكو» به معنی رانده شده ، بی خانمان ، تبعید شده و بی سرزمین می باشد . این تعبیر بحث های زیادی را پیرامون خود به وجود آورده ، ولی استحكام و اعتبار لازم را ندارد .
ممكن است كه در زبان عربی یكی از معانی دقیق تر كلمهٔ «فلّاح» ، كشاورز یا زارع باشد ولی مفهوم تبعید شده یا رانده شده به زبان عربی كلمهٔ «منفی» است نه «مِنكو» . به هر حال نكتهٔ مبهم دیگر این است كه چگونه لغتی با ریشهٔ عربی پس از حدود سه قرن نهفتگی ، كه از خاتمهٔ استیلای اعراب بر ناحیهٔ اندلس می گذشت ، سربرآورده و خود را نمایانده است .
در جایی دیگر محققین ریشهٔ لغت فلامنكو را مغربی (Moorish) می دانند كه همان كشور مراكش فعلی در شمال آفریقاست . به نظر ایشان فلامنكو به مورهایی گفته می شد كه پس از غلبهٔ مجدد مسیحیان بر جنوب اسپانیا ، در آنجا ماندند و با پذیرش دین مسیحیت تحت سلطهٔ فاتحین به زندگی ادامه دادند .
این محققین نیز صحت انتساب لغت فلامنكو را به تركیب عربی «فَلّاح مِنكو» تأیید می كنند . پس از شكست اعراب از مسیحیان كاتولیك در سال ۱۴۹۲ میلادی ، مورهای ساكن اسپانیا تحت تعقیب قرار گرفتند و به ناچار به زندگی پنهانی و فرار از قانون روی آوردند . بدین ترتیب بهترین راه برای ایشان پناهنده شدن به میان كولی ها بود كه خودشان نیز درماندگانی همدرد ایشان بودند . مقارن این اتفاقات ، فلامنكو شروع به شكل گیری و تكامل نمود .
فرضیهٔ دیگری نیز وجود دارد كه ریشهٔ لغت فلامنكو را در خصوصیات رفتاری و شخصیتی كولی ها می داند . كولی ها در برخورد با بیگانگان و غیركولی ها كم حرف ، تودار ، عمیق و مرموز بودند . اتخاذ چنین سیاست محتاطانه ای در برخورد با بیگانگانی كه همیشه ایشان را از خود رانده و باعث دردسرشان شده بودند ، ظاهری پرتكبر و نخوت آمیز برایشان به وجود آورده بود . در عین اینكه حالاتشان بسیار موزون و باوقار بود ، وجود طبیعت سرزنده و احساسات تند خالص در ایشان ، تصویری از یك شعلهٔ آتش (Flame) را به ذهن متبادر می كرد (ریشهٔ لغت Flame در زبان لاتین ، Fllamallama می باشد).

نوشتهٔ : آلیشیا . ر . مِدیاویّا - مترجم دكتر امین محمد روحانی

منبع : هنر و موسیقی