محمدرضا شجریان

استاد محمدرضا شجریان یکی از بزرگترین اساتید آواز در زمینه موسیقی کلاسیک در عصر حاضر هستند که همچون یک گنجینه ملی مورد توجه دوست‌داران مو سیقی و مو سیقی دانان قرار گرفته است. آوازهای او از نظر تکنیکی بسیار قوی و آکنده از احساسات است که در سراسر جهان محبوبیت خاصی پیدا کرده است.
● محمدرضا شجریان
محمد رضا شجریان در اول مهر ماه ۱۳۱۹ هجری خورشیدی برابر با ۱۹۴۱میلادی درشهر مقدس مشهد در خاندانی که هنر از هر دو سو موروثی بود (از طرف پدر و جد پدری که صوتی دلنشین داشتند و از طرف خاندان مادری نیز هم به موسیقی و هم به خوشنویسی علاقه داشتند) پا به عرصه وجود نهاد. از همان اوایل کودکی نزد پدر شروع به آموختن تلاوت قرآن وآوازهای مذهبی کرد و در سن ده سالگی تلاوت قرآن را در مراسم‌ها و اجتماعات سیاسی آن زمان آغاز کرد و همان طور که خود استاد می گویددر سن دوازده سالگی تمام مشهد او را می‌شناختند. وی در عین حال با موسیقی‌های سنتی هم آشنایی پیدا کرد. اولین قطعه او" گوشه غم انگیز" دشتی بود. به دلیل علاقه زیادش به موسیقی‌های محلی خراسان و سایر مناطق ایران شروع به آموختن ردیف کرد.
ردیف اساس موسیقی کلاسیک ایرانی است. ردیف در واقع مجموعه‌ای از نت‌های قدیمی است که طی سالیان سال توسط اساتید موسیقی جمع‌آوری شده است. آموختن ردیف مستلزم سالها تکرار و تمرین است .استاد ردیف باید قادر به ساختن هر قطعه آن باشد، او باید بتواند در حین اجرای موسیقی، نت‌ها را به صورت فی‌البداهه بیان کند. شجریان خودش در این باره می‌گوید که " یک خواننده باید همانند یک سخنگوی زبردست، بداند که چطور آنچه را احساس می‌کند فی‌البداهه بیان کند".
در سال ۱۳۳۲ تحصیل در دبیرستان شاه رضا در رشته طبیعی را آغاز کرد. وی علاقه زیادی به ورزش خصوصا فوتبال داشت و در سال ۱۳۳۴ با تیم دبیرستان شاه رضا در مسابقات فوتبال دبیرستانهای مشهد شرکت کرد. علی رغم علاقه زیاد وی به رشته طبیعی، در سال ۱۳۳۶ به اصرار پدر وارد دانش‌سرای مقدماتی مشهد شد و در آنجا بود که با آقای جوان, اولین معلم موسیقی خود آشنا شد و گاهی اوقات در دانش‌سرا برای دوستان خود آواز می‌خواند.
وی در سال ۱۳۳۹ از دانش‌سرای مقدماتی فارغ‌التحصیل شد و به استخدام آموزش وپرورش مشهد در آمد و جهت تدریس به مدرسه خواجه نظام‌الملک واقع در بخش ا ردکان منتقل شد. شاید بتوان گفت که علاقه و آشنایی شجریان با آوازدستگاه موسیقی و آلات موسیقی از همین دبستان و در رادکان پی‌ریزی شد به طوری که خود وی می‌گوید: "اغلب اوقات به کوه می‌زدم و تکنیک و متد را با سلیقه خودم تجربه و تمرین می‌کردم و صداهای گوناگون و تحریرها و چهچه‌ها را در دستور کار خود قرار می‌دادم".
در این سال بود که وی توسط دوستی به نام ابولحسن کریمی که او نیز به عنوان معلم به اردکان آمده بود با سنتور آشنا شد و شروع به تمرین نواختن سنتورکرد، به قول خود شجریان "آن چنان شدم که از آن به بعد سنتور یار غار من شد". پس از چندی وی با آقای جلال اخباری که نوازنده سنتور بود آشنا شد و با هم شروع به همکاری کردند یعنی آقای اخباری ساز می‌زد و شجریان می‌خواند . در حقیقت تمرینات آواز با ساز و فراگیری نت و نواختن درست سنتور را با ایشان شروع کرد.
● استاد محمدرضا شجریان
در سال ۱۳۴۶ مهاجرت سرنوشت ساز شجریان به تهران صورت گرفت که در این سفر همسر و دو دخترش همراه او بودند. پس از ورود به تهران او بر اساس دعوت قبلی زنده یاد داوود پیرنیا مدیر برنامه گلها به اداره رادیو مراجعه کرد. مرحوم پیرنیا پس از اینکه از شجریان تست می‌گیرد شیفته صدایش می‌شود. چون شغل اصلی شجریان در آن زمان تدریس بود بنابراین پس از ورود به تهران در دبیرستان صفوی مشغول به تدریس شد وازآنجاییکه که از خوشنویسان معروف خراسان بود در تهران نیزبرای ادامه کار و پیشرفت در خوشنویسی وارد انجمن خوشنویسان شد و زیر نظر استاد بوذری مشغول به تمرین خوشنویسی شد. و در آن سال بود که با استاد احمد عبادی و استاد رضا ورزنده (استاد سنتور) آشنا شده و به کلاس آواز استاد اسماعیل مهرتاش وارد شد. در سال ۱۳۴۸ سومین فرزند استاد به دنیا آمدکه نام مژگان رابرایش انتخاب کردند. تمام دوستداران استاد باید نام مژگان شجریان را روی نوارهای استاد دیده باشند چرا که او طراح جلد نوارهای پدرش است.
او انواع مختلف ردیف را از اساتید بزرگ موسیقی همچون رضا قلی میرزا، قمرالملوک وزیری، اقبال سلطان‌، آذرتاج‌اصفهانی، نورعلی‌خان برومند وطاهرزاده اصفهانی آموخت. در سال ۱۳۴۹ استاد همکاری خود را با تلویزیون ملی ایران (در برنامه هفت شهر عشق) شروع کرد که این همکاری تا سال ۱۳۵۵ که او از رادیو و تلویزیون استعفا داد، ادامه داشت .یکی از حوادث دیگری که برای استاد پیش آمد آشنایی با فرامرز پایور استاد سنتور ایران در سال ۱۳۵۱ بود که به طور کامل سنتور را نزد ایشان فرا گرفت .همچنین ردیف‌های آوازی صبا را نیز نزد این استاد بزرگ آموخت.
شجریان در کارهایش عمیقا از استاد بنان الهام می‌گرفت و تا چندین سال هم ازشیوه خواندن ایشان تقلید می‌کرد. یکی از مهمترین اتفاق‌های زندگی او ملاقاتش با استاد عبدالله دوامی بود، کسی که از او بیشتر تصنیف‌ها و انواع ردیف را که به وسیله بهترین اساتید گذشته جمع‌آوری شده بود، آموخت.
کنسرت‌های زیادی از شجریان به یادگار مانده که از مهمترین آنها می توان از کنسرت راست پنجگاه به همراه محمد رضا لطفی و ناصر فرهنگ‌فر یاد کرد. از کارهای دیگرش، همکاری با گروه عارف، شیدا و همچنین چاووش بود که جزیی از آثار به یادماندنی موسیقی ایران هستند. پس از آن با اجرای کنسرت‌های فراوان به همراه دیگراستادان درشناساندن موسیقی ایرانی به جهان، کارهای بسیاری انجام داد که هنوز هم ادامه دارد. وی به همراه مشکاتیان، لطفی، علیزاده، موسوی، پیرنیاکان، کسایی و دیگر استادان آثار به یادماندنی ضبط کرده است و هم اکنون نیز به اجرای کنسرت به همراه حسین علیزاده و کیهان کلهر مشغول است.
● تعدادی ازآثار استاد محمدرضا شجریان:
▪ برنامه گل‌های ۲۳، ۲۵، ۴۱، ۷۱، ۷۷، ۱۰۷، ۱۲۱، ۱۳۳، ۱۴۱، ۱۴۷، ۱۵۸، ۱۶۰
▪ دل مجنون
▪ یاد ایام
▪ سپیده
▪ به یاد عارف
▪ چشمه نوش
▪ یغام اهل راز
▪ بت چین
▪ دولت عشق
▪ دلشدگان
▪ سروچمان
▪ پیام نسیم
▪ دود عود
▪ جان جان
▪ جان عشاق
▪ گنبد مینا
▪ آستان جانان
▪ آسمان عشق
▪ بیداد
▪ درخیال
▪ نوا
▪ معمای هستی
▪ بوی باران
▪ همایون مثنوی
▪ زمستان است
▪ شب، سکوت، کویر
▪ بی تو به سر نمی‌شود
▪ فریاد
▪ راز

آزاده فخرزاده

منبع : دو هفته نامه فروغ