مسجد جامع ارومیه ، ارومیه

مسجد جامع ارومیه یكی از آثار كهن و قدیمی شهر تاریخی ارومیه است. این مسجد وسط بازار قدیمی شهر قرار دارد و جزء اصلی بافت قدیمی به حساب می‌آید. برخی از محققین را عقیده بر آن است كه این بنا ابتدا آتشكده بوده است كه بعد از تسلط مسلمین ویران شده و سپس در قرن هفتم بر روی آن مسجدی ساخته شده است؛ و مدعی‌اند كه سبك تزئینی، گچبری‌ها، ستون‌بندی‌ها و طاق‌های مسجد عیناً شبیه سبك معماری سلجوقیان است. به هر صورت، تاریخ تجدید بنای این مسجد معلوم نیست،‌ اما محراب آن در تاریخ 676 هجری قمری ساخته شده است.
مسجد جامع ارومیه به همراه سایر اجزاء بافت قدیمی شهر به ویژه بازار و راسته‌های آن از گزند حوادث مصون نمانده و بارها مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است، به طوری كه از بقایای آثار باقی‌مانده مشهود است، بیشتر مناطق تجاری محدود به مسجد (غیر از بازار قدیمی) تخریب شده و به خیابان‌ و مناره‌های نوساز تبدیل شده است. مانند خیابان‌های عسگرآبادی، مهاباد و اقبال.
مسجد جامع با دو در ورودی به راسته سنگ‌تراشان و بازار عطاران راه دارد كه از صحن بزرگ آن منشعب می‌شود. مسجد بارها مورد مرمت قرار گرفته و شامل آثاری از دوره‌های مختلف است :
- شبستان گنبددار قدیمی كه در واقع هسته‌ اولیه بنا را تشكیل می‌دهد و حاوی كلیه مشخصات معماری اسلامی است. به احتمال قریب به یقین این بخش مربوط به دوره سلجوقیان (قرن ششم به بعد) است.
- داخل شبستان گنبددار محراب كه گچبری نفیسی دارد و در تاریخ 676 هجری قمری در زمان حكومت ایلخانیان با بهترین اسلوب ساخته شده است.
- چهل ستون قدیمی متصل به شبستان گنبددار كه زمان ساخت آن جدیدتر از شبستان اولی به نظر می‌رسد و در خاكبرداری از كف آن مقداری اشیاء شكسته متعلق به دوره ایلخانیان به دست آمده است. این چهل ستون به خاطر صدمات وارده چندین بار مرمت شده است.
- حجره‌های قدیم اطراف صحن مسجد كه به اوایل دوره زندیه مربوط بوده و سنگ‌نوشته موجود،‌ زمان احداث آن را تاریخ 1184 هجری قمری نشان می‌دهد.
- قسمت‌های نوساز اطراف صحن كه به جای بافت قدیمی ساخته شده و اكثراً متعلق به دو دهه اخیر است.
مصالح به كار رفته در اجزاء مختلف ساختمان مسجد نیز متفاوت است. شبستان گنبددار و چهلستون با دو نوع مصالح (قسمت تحتانی با سنگ و قسمت‌های بالایی از آجر) احداث شده است.
از مهمترین عوامل تزئینی مسجد كتیبه‌های كوفی دور گنبد و گچبری محراب را باید نام برد.