گرایش روزافزون به علوم ارتباطات

جهان امروز عصر ارتباطات، اطلاعات و انقلاب ارتباطی نامیده می شود. در چنین فضایی رشد ابزارهای انتقال اطلاعات و مبادله افكار و عقاید از رسانه های ارتباطی از شتاب و گسترش چشمگیری برخوردار است.
به موضوع ارتباطات به ویژه ارتباطات جمعی در دو دهه گذشته توجه بیشتری شده است و بر رابطه رسانه ها با جامعه و تاثیرات اجتماعی و تعامل آنها تاكید شده است. در این اثنا بر تعداد دانشكده و مدارس عالی ارتباطات به طور قابل توجهی افزوده شده و استقبال دانشجویان از رشته علوم ارتباطات و گرایش های آن فزونی یافته است. دكتر معتمدنژاد می گوید: «علوم ارتباطات اجتماعی رشته ای از تحصیلات دانشگاهی است كه برای تربیت كارشناسان مورد نیاز مطبوعات، انتشارات، تبلیغات و به ویژه روزنامه نگاران، مشاوران روابط عمومی، كارگزاران تبلیغات بازرگانی و سیاسی و نیز سینماگران ایجاد شده است.۱
در ایالات متحده اولین تجربه جدید آموزش دانشگاهی روزنامه نگاری در سال ۱۸۶۹ به ابتكار ژنرال «لی» صورت پذیرفت. تعداد موسسات آموزش عالی در آمریكا كه دارای گرایش های ارتباطات بودند در دهه ۱۹۳۰ ، ۴۵۵ واحد و در سال ۱۹۵۳ به ۶۷۲ واحد رسید. در بین سال های ۹۰- ۱۹۷۰ ایجاد دوره های كارشناسی، كارشناسی ارشد و دكترای ارتباطات و روزنامه نگاری در بسیاری از دانشگاه های آمریكا به پیشرفت و گسترش فراوانی رسیدند. به عنوان مثال در سال ۱۹۹۲ بیش از ۵۰ هزار دانشجو از دوره های كارشناسی ارتباطات فارغ التحصیل شدند، در همان سال چهار هزار نفر كارشناس ارشد و ۲۵۰ نفر هم موفق به اخذ درجه دكترا شدند. در كشور هند دوره های لیسانس، فوق لیسانس و دكترای روزنامه نگاری و ارتباطات گسترش یافت به طوری كه در سال ۱۹۹۰ در ۴۰ دانشگاه و ۲۰ موسسه آموزش عالی حدود دو هزار دانشجوی ارتباطات مشغول تحصیل بودند.۲
در تركیه در سال ۱۹۹۱ پنج مدرسه روزنامه نگاری و در تونس در سال ۱۹۹۰ حدود ۶۷ درصد روزنامه نگاران دارای مدرك لیسانس روزنامه نگاری بودند.
امروزه بیش از ۲۵۰ درجه دكترای تخصصی متفاوت در حوزه مطالعات ارتباطی به دانشجویان اعطا می شود. در ایران همزمان با توسعه كمی و كیفی مطبوعات و گسترش برنامه های رادیو و تلویزیون و انتشار كتب و آثار فرهنگی و نیز تاسیس ادارات روابط عمومی در سازمان های دولتی برای تربیت متخصصان مطبوعاتی، انتشاراتی و تبلیغاتی به علوم ارتباطات توجه بیشتری شده است. اولین تجربه آموزش روزنامه نگاری به صورت رسمی در ایران در كلاس های سازمان پرورش افكار در دانشگاه تهران شروع شد. سپس بین سال های ۳۴- ۱۳۳۰ كلاس های آزاد روزنامه نگاری در دانشگاه تهران تشكیل و بعد در سال های ۵۹- ۱۳۴۶ دانشكده علوم ارتباطات اجتماعی در دانشگاه علامه طباطبایی تاسیس شد و بالاخره در حال حاضر در دانشگاه های تهران، علامه طباطبایی، دانشكده صدا و سیما و دانشگاه آزاد در رشته های روزنامه نگاری، روابط عمومی، تحقیق در ارتباطات، علوم ارتباطات، مدیریت رسانه و مطالعات فرهنگی در سطوح مختلف آموزشی دانشجو پذیرفته می شود. براساس آمار سازمان سنجش آموزش كشور تعداد داوطلبان ورود به این رشته هر سال افزایش می یابد به طوری كه در سال ۱۳۷۴ تعداد داوطلبان ورود به مقطع كارشناسی ارشد علوم ارتباطات در دانشگاه های دولتی تنها ۵۲۱ نفر بود ولی در سال ۱۳۸۴ این تعداد به حدود ۱۰ هزار نفر رسیده اند. از آنجایی كه فارغ التحصیلان مقطع كارشناسی در هر رشته ای می توانند در آزمون ورودی كارشناسی ارشد گروه علوم انسانی شركت كنند تعداد زیادی از دانشجویان پس از اخذ كارشناسی به گروه علوم انسانی روی می آورند. به دانشجویانی كه دارای مدرك كارشناسی از گروه های فنی- مهندسی، علوم پزشكی، علوم پایه و هنر بوده و در مقطع كارشناسی ارشد گروه علوم انسانی پذیرفته می شوند دانشجویان غیرمرتبط اطلاق می شود.
دانشجویان با مدرك غیرمرتبط در تمام رشته های گروه علوم انسانی از جمله جامعه شناسی، فلسفه، تاریخ و علوم ارتباطات راه یافته اند. به عنوان مثال در سال ۱۳۸۴ تعداد ۵۵ دانشجو در كارشناسی ارشد علوم ارتباطات و گرایش های آن در دانشگاه آزاد پذیرفته شدند كه از میان آنان تعداد ۲۹ نفر از رشته های غیرمرتبط بودند یعنی حدود ۵۳ درصد از پذیرفته شدگان دارای مدرك كارشناسی غیر از علوم ارتباطات بودند. مشاهده دانشجویانی با رشته های كارشناسی از جمله مهندسی شیمی، فیزیك، زیست شناسی، پرستاری، طراحی صنعتی، نمایش و سینما، فلسفه، مدیریت، زبان های انگلیسی، عربی و فارسی و الهیات و... در كلاس های درس كارشناسی ارشد علوم ارتباطات برای نگارنده جالب توجه بود.
تحقیقات نشان می دهد غالب دانش آموزان كه پس از پایان دوره دبیرستان وارد دانشگاه می شوند، انتخاب رشته آنها براساس انگیزه های مادی و موقعیت اجتماعی و اقتصادی رشته ها و نیز تشویق و اجبار والدین و اطرافیان در انتخاب رشته صورت می پذیرد. آن گروهی هم كه در رشته های موردنظرشان پذیرفته نمی شوند جهت فرار از بلاتكلیفی یا به تعویق انداختن سربازی یا موارد مشابه در رشته هایی كه هیچ شناخت، آگاهی و علاقه ای به آن ندارند وارد و مجبور به ادامه تحصیل می شوند.
در مقطع كارشناسی ارشد این گونه انگیزه ها جایگاهی ندارند. زیرا بسیاری از داوطلبان در موقعیت سنی ای قرار دارند كه دارای تجربیات و مسئولیت های خانوادگی، مدیریتی و اداری در سطوح مختلف جامعه هستند بنابراین انتخاب رشته برای این گروه از داوطلبان براساس آگاهی، دانش و علاقه انجام می شود و دلایل كافی برای انتخاب رشته وجود دارد.
بررسی این دلایل انگیزه ای بود تا نگارنده تحقیقی با عنوان «بررسی گرایش دانشجویان كارشناسی غیرمرتبط به كارشناسی ارشد علوم ارتباطات اجتماعی» به عمل آورد.
این تحقیق به صورت پیلوت انجام شد و نتایج جالبی به دست آمد. مهم ترین فرضیه ها در تحقیق عبارت بودند از میزان ارتقای موقعیت اداری و شخصی داوطلبان در انتخاب این رشته و نیز میزان علاقه و آگاهی دانشجویان در انتخاب آن. تحقیق با ارائه پرسشنامه و سئوالاتی مرتبط با فرضیه ها بین دانشجویان توزیع و پس از جمع آوری و تجزیه و تحلیل مشاهده شد كه اكثریت دانشجویان این رشته را تنها به خاطر موقعیت اداری و ارتقای شغلی و نیز افزایش درآمد انتخاب نكرده اند. بسیاری از این دانشجویان حتی در مشاغلی مشغول به كار هستند كه اخذ مدرك كارشناسی ارشد علوم ارتباطات هیچ تاثیری در موقعیت اداری نامبردگان ایجاد نمی كند و تاثیری هم در میزان درآمد و حقوق آنان ندارد. اكثر دانشجویان معتقد بودند این رشته را به خاطر علاقه و آگاهی كافی از كم و كیف رشته انتخاب كرده اند و ۹۰ درصد دانشجویان ذكر نموده اند اگر در كارشناسی ارشد رشته اصلی خود یعنی رشته كارشناسی شان هم قبول می شدند بازهم در رشته ارتباطات ادامه تحصیل می دادند. تمام دانشجویان معتقد بودند برای اخذ مدرك دكترا باز هم همین رشته را انتخاب خواهند كرد.
جالب ترین نتیجه ای كه به دست آمد آن بود كه میزان علاقه دانشجویان پس از قبولی و شروع درس ها نسبت به قبل از قبولی افزایش یافته و این جزء نتایج نادر در میان دانشجویان كلیه رشته های دانشگاهی است. مهم ترین دلیلی كه این دانشجویان در انتخاب علوم ارتباطات ذكر كردند علاقه و آگاهی كافی از رشته موردنظر و نیز تاثیر و اهمیت رسانه ها در جامعه بوده است. اكثریت این دانشجویان اعلام كردند مایلند در مطبوعات و به عنوان روزنامه نگار مشغول به كار شوند. نكته نگران كننده ای كه در این تحقیق به دست آمد آن بود كه دانشجویان غیرشاغل اعلام كردند پس از فارغ التحصیلی مطمئن نیستند كاری متناسب با رشته تحصیلی شان به دست آورند و متاسفانه این گروه معتقد بودند بدون داشتن روابط در رسانه ها به خصوص رادیو و تلویزیون امكان دستیابی به شغل متناسب با رشته خود را نخواهند داشت. نتیجه آنكه گرایش جوانان و دانشجویان به رسانه ها به خصوص مطبوعات زیاد شده است به طوری كه با وجود آگاهی از مخاطرات كار در مطبوعات باز هم اشتغال در مطبوعات جزء ایده آل های دانشجویان علوم ارتباطات است. امید است با اجرای برنامه های كلان و اساسی بین نیازهای روحی و علاقه داوطلبان با رشته تحصیلی از همان دوره متوسطه هماهنگی لازم اعمال گردد تا در راه اعتلای علمی، فنی و فرهنگی كشور برنامه ریزی جامع صورت پذیرد و عشق و علاقه و امیدواری به رشته تحصیلی جایگزین انگیزه های مادی و دنیوی گردد.

* كارشناس ارشد تحقیق در ارتباطات
پی نوشت ها:
۱- معتمدنژاد، كاظم، فصلنامه رسانه سال ۸۲
۲- كلیه آمارها از فصلنامه رسانه گرفته شده اند.

محمد پورزادی*

منبع : روزنامه شرق