اسامه بن لادن؛ مهره‌ای سوخته یا رهبری معنوی

آیا اسامه بن لادن هنوز معمای حل نشده قرن است؟ نگران نباشید؛ اگر پاسخ شما منفی هم باشد، جامعه جهانی شما را به خاطر این اهمال می‌بخشد. ظرف چند ماه گذشته کارشناسان مبارزه با تروریسم و مقامات رسمی چندین سازمان اطلاعاتی به این نتیجه رسیده‌اند که اسامه بن لادن مرد شماره یک القاعده، دیگر تهدیدی برای دنیای غرب نیست.
این تحلیل بدین معناست که اسامه از یازدهم سپتامبر سال ۲۰۰۱ دیگر تهدیدی برای ایالات متحده نیست و درست از سه تابستان گذشته که بمب‌گذاری‌های متروی لندن رخ داد تاکنون انگلیسی‌ها از دست او خلاص شده‌اند. در عراق هم موفقیت‌های اسامه درست مانند راه رفتن روی لبه طناب است؛ شکننده و متزلزل. در میان جامعه مسلمانان هم اسامه دیگر آن چهره محبوب هفت سال پیش نیست. بسیاری از طرفداران سابق اسامه از جمله جهادگران متعصب مسلمان دیگر به عقاید اسامه اعتقادی ندارند. حتی پیام‌های اسامه که زمانی لرزه بر اندام دیگران می‌انداخت اکنون مدت‌هاست که روی اینترنت قرار گرفته اما در موج اخبارهای بین‌المللی گم می‌شود. چند نفر هستند که دو پیام اینترنتی او در ماه می‌ را دیده باشند؟ گمان نمی‌کنم بسیاری بدانند که او در طول یک ماه دو پیام داده است. جهاد اسلامی از مدت‌ها پیش پشت اسامه بن لادن را خالی کرده است. دکتر مارک سیگمن در کتاب جدید خود با عنوان «جهاد بی‌رهبر» اعلام می‌کند که در حال حاضر آنچه جامعه جهانی را تهدید می‌کند، شبکه‌های تروریستی است که از القاعده ریشه گرفته و تمام تلاش خود را بر انجام عملیات‌های تروریستی در سرتاسر جهان متمرکز کرده‌اند. در حقیقت جهاد اسلامی که تندروان مسلمان عضو آن هستند، از نوع جهادی بی‌رهبر و فرمانرواست. بر اساس این تحلیل، دو دهه پس از شکل‌گیری القاعده در پیشاور پاکستان اکنون القاعده همچنان رهبری برخی گروه‌های تندرو در سرتاسر جهان را بر عهده دارد اما اسامه بن لادن دیگر رهبر این گروه محسوب نمی‌شود. بسیاری از کارشناسان اروپایی مبازره با تروریست هم در کنفرانسی که در ماه می‌ در فلورانس برگزار شد، بر این امر صحه گذاشتند.
این کنفرانس درست در بحبوحه انتشار سخنرانی اخیر بن لادن در اینترنت تشکیل شده بود. مقامات اروپایی هم ادعا می‌کنند که هیچ نشانه‌ای دال بر نیت القاعده برای انجام عملیات تروریستی در کشورهایشان وجود ندارد. اگر بخواهیم برای بن‌لادن نقشی در جهاد تندروها قائل شویم، می‌توانیم تنها او را عضوی که روزگاری موثر بود بخوانیم. بن لادن این روزها شخصیتی شبیه به رابین‌هود است. بسیاری از او الهام می‌گیرند اما تعداد اندکی حاضر به اجرای فرامین او هستند. اگر نتیجه این تحقیقات را درست فرض کنیم، چرا بسیاری از رهبران سیاسی همچنان از تهدید القاعده و شخص اسامه بن‌لادن سخن می‌گویند؟ چرا سازمان اطلاعات ملی ایالات متحده ادعا می‌کند که القاعده همچنان از توان کافی برای انجام عملیات تروریستی در خاک این کشور برخوردار است؟ چرا رئیس سازمان امنیت داخلی بریتانیا در آخرین اظهارات امنیتی خود هشدار می‌دهد که در حال حاضر دو هزار شهروند انگلیسی به واسطه رابطه احتمالی با القاعده تهدیدی برای امنیت داخلی این کشور محسوب می‌شوند؟ مبارزه با القاعده و در راس آن تلاش برای دستگیری اسامه بن لادن اولویت سیاست خارجی بوش از یازدهم سپتامبر ۲۰۰۱ تاکنون است. اکنون سوال اینجاست که با به پایان رسیدن دوران ریاست جمهوری هشت ساله جورج بوش، آیا همچنان دستگیری اسامه در اولویت برنامه‌های خارجی بوش خواهد بود؟ پاسخ به این قبیل سوالات امنیتی بی‌شک منجر به ارائه نسخه سیاسی بی‌دردسر نخواهد شد.
مدارک موجود بر این حقیقت تاکید دارند که مرد شماره یک القاعده همچنان امنیت جهانی را تهدید می‌کند. با وجود تمامی خوشبینی‌های کارشناسان در خصوص کمرنگ‌تر شدن نقش اسامه حقیقت این است که او همچنان تاثیر بسزایی بر جمعیت افراطیون مسلمان دارد. از زمستان سال ۲۰۰۱ که اسامه بن لادن از کوه‌های افغانستان گریخت، هفت سال می‌گذرد. در طول این سال‌ها جهاد اسلامی تندروهای مسلمان بسیار قوی‌تر از پیش شده است. کابوس طالبان دوباره به افغانستان بازگشته و شبه نظامیان پاکستانی بیش از پیش برای دستیابی به اهداف خود به خشونت متوسل می‌شوند. افراطیون مسلمان در اروپا و آفریقای شمالی همچنان برای برخورداری از دعای خیر اسامه حاضر به انجام هر کاری هستند و هنوز هم انجام وظیفه تحت لوای القاعده از افتخارات افراطیون است. اندازه‌گیری قدرت دشمن در جنگ در سایه و بی‌حد و مرز کاری غیر ممکن است. نمی‌توان این حقیقت را انکار کرد که بسیاری از جهادگران مسلمان در قالب نیروهایی بی‌رهبر واحد و جدا از عنوان القاعده عمل می‌کنند اما زمانی که همین جهادگران مجددا به سمت القاعد گرایش پیدا می‌کنند، تنها برای الهام‌گیری نیست بلکه آنها همچنان برای آموزش و برخورداری از رهبری واحد به القاعده نیاز دارند.
هنوز هم هستند بسیاری از جهادگران که حاضرند چشم بسته فرامین بن لادن را اجرا کنند. تعداد کسانی که مشتاقانه چندین بار پیام‌های اینترنتی او را گوش می‌دهند کم هم نیست. شاید با توجه به محدودیت‌های امنیتی فعالیت جهادگران بیش از آنکه به خارج از مرزها منتهی شود، به داخل کشورهایشان محدود شده است اما هنوز هم اشتیاق انجام عملیات در کشورهای دیگر در دل جهادگران زبانه می‌کشد. در هفتم جولای سال ۲۰۰۵ میلادی این راهنمایی‌های القاعده بود که تندروهای انگلیسی با وجود عدم‌برخورداری از رهبری واحد موفق به بمب‌گذاری در متروی لندن شدند. در جریان این حادثه ۵۲ نفر جان خود را از دست دادند. دو نفر از بمب‌گذاران این حادثه پیش از انجام عملیات به پاکستان سفر کرده و با استفاده از سیستم صوتی در اختیار القاعده نوارهای وصیت خود را هم پر کردند. یک سال پس از این حادثه بود که سیستم اطلاعاتی بریتانیا از نقشه شهروندان انگلیسی که اصلیت پاکستانی داشتند برای منفجر کردن جت‌های مسافربری آگاهی یافتند. سیستم امنیتی بریتانیا بعدها افشا کرد که گردانندگان این حمله هم از شاخه مرکزی القاعده در پاکستان فرمان می‌گرفتند. اسامه بن لادن از مدت‌ها پیش علاقه وافری به انجام عملیات تروریستی در خاک بریتانیا داشته است. اطلاعات سازمان‌های جاسوسی این کشور حاکی از این است که القاعده همچنان در صدد انجام عملیات‌های تروریستی در خاک بریتانیاست.
مقامات امنیتی ایالات متحده همچنان نگران روی کار آمدن نسل جدید جهادگران مسلمان به رهبری القاعده هستند. ۱۶ سازمان اطلاعاتی ایالات متحده در سال ۲۰۰۷ میلادی اعلام کردند که القاعده دوباره به افغانستان بازگشته است. پاکستان البته هنوز بهشت امن تندروهای مسلمان است؛ چرا که مانند افغانستان تحت کنترل نیروهای آمریکایی نیست و البته زادگاه القاعده هم محسوب می‌شود. بدین ترتیب با تجهیز القاعده به مدرن‌ترین امکانات ارتباطی مانند اینترنت احتیاجی نیست که جهادگران برای دریافت اطلاعات در خصوص نحوه انجام عملیات به پاکستان سفر کنند. تمامی دستورالعمل‌ها در یک پیام اینترنتی خلاصه شده و در اختیار داوطلبان قرار می‌گیرد. ایالات متحده اما در میان کشورهای غربی از آسودگی خیال بیشتری برخوردار است. از یازدهم سپتامبر سال ۲۰۰۱ تاکنون احتمال انجام عملیات تروریستی در خاک این کشور به صفر رسیده است. تدابیر امنیتی و محافظه‌کاری در اعطای ویزای ایالات متحده به ساکنان کشورهایی نظیر پاکستان و افغانستان منجر به کاهش تهدیدهای امنیتی در این کشور شده است. بر خلاف اروپا که افکار القاعده در میان جوانان مسلمان از محبوبیت نسبی خوبی برخوردار است، در ایالات متحده این قبیل افکار خشن طرفدار چندانی ندارد. هنوز هم اسامه بن لادن تهدیدی برای امنیت بین‌المللی و اقتصاد جهانی است.
عملیات‌های انتحاری در سرتاسر دنیا هر روزه قربانیان بسیاری را به خود اختصاص می‌دهد. بدین ترتیب می‌توان پیش‌بینی کرد که در آینده هم تهدید‌هایی از این قبیل امنیت بین‌المللی را مختل کند. القاعده این روزها بسیار مجهزتر از هفت سال پیش است. ویژگی منحصر به فرد القاعده این است که هیچ کس نمی‌تواند پیش‌بینی کند تاکتیک بعدی این گروه چیست. شاید به همین دلیل باشد که نمی‌توان اسامه را مهره سوخته خواند. تا زمانی که اسامه رهبری القاعده را با تمام محدودیت‌هایش در دست دارد، جهاد اسلامی افراطیون بی‌رهبر نخواهد ماند.

پیتر برگن/ ترجمه: سارا معصومی
منبع: تایم

منبع : روزنامه کارگزاران