جهانی شدن،اهداف و عوامل انگیزه ساز و پیامدها

برخی از عوامل تأثیر گذار یا انگیزه ساز برای جهانی شدن از این قرارند:
۱) ارتباطات:
افزایش کمی و کیفی ارتباطات، از جمله عوامل مهم و انگیزه ساز برای جهانی شدن محسوب می‌گردد و دنیای غرب با فناوری برتر ارتباطی، در صدد جهانی سازی ارزش‌های خود است. ارتباطات به پروسه انتقال و دریافت عقاید، اطلاعات و پیام‌ها اطلاق می‌شود. در حال حاضر کانال‌های تلویزیونی زیادی به طور شبانه روزی با برنامه‌های گوناگون ورزشی، کارتون، فیلم، سریال، طبیعت، علمی، مسائل جنسی و ... درصدد القا و ترویج الگوها و ارزش‌های فرهنگی خاص در جهان هستند و گستره تأثیر آنها به یک یا چند ملت ختم نمی‌شود. این تحول گسترده در ارتباطات که از آن به (انقلاب ارتباطات) نیز یاد می‌شود، نظریه (دهکده جهانی)۱ را مطرح کرده است.
۲) سازمان ملل:
تلاش‌های آن برای گسترش نفوذ، یکسان سازی و مشابه سازی دنیا.
۳) اقدامات برخی از سازمان های جهانی نظیر سازمان تجارت جهانی و موافقت نامه‌ی عمومی درباره تعرفه وتجارت.(۱)
گفته می‌شود که هدف از جهانی سازی شکل دهی انسانی جدید است. این انسان جدید کیست؟
همانطور که می‌دانیم و ذکر شد بشر جدید انسانی در تسخیر وسایل ارتباط جمعی، غرق شده درظاهر، خالی از هرگونه محتوا بوده، گرایش به ظاهر و سطح جای محتوا و عمق را گرفته است. زندگی انسان جدید بدون محتوا شده و جای ارزش‌های تمدن ساز خالی است. همان بشر مادی است که خدا او را این گونه توصیف می‌کند:
اَفَرَأیتُ مَنِ اتَّخَذَ إلهَهُ هَواهُ وَ أضَلَّهُ اللهُ عَلی عِلمٍ وَ خَتَمَ عَلی سَمعِهِ وَ قَلبِهِ وَ جَعَلَ عَلی بَصَرِه غِشاوَةٌ ...(جاثیه: ۲۳)
(پس آیا دیدی کسی را که هوس خویش را معبود خود قرار داده و خدا او را دانسته گمراه گردانیده و بر گوش او ودلش مهر زده و بر دیده‌اش پرده نهاده است؟...)
جهانی شدن همان گونه که با توجه به جایگاه و نمادهایشان (در اقتصاد، فرهنگ و امنیت) ظاهر می‌شود، عبارت است از (جهانی سازی) ۸۰ یا ۷۵ درصد از ساکنین زمین توسط ۲۰ یا ۲۵ درصد دیگر به گونه‌ای که آن گروه اقلیت بر سرنوشت بقیه جهان چیره شده، بر اقتصاد، بر بازار، و بر هویت‌های فرهنگی جهان سیطره دارند.(۲)
قدرت‌های جهان به دنبال این هستند که جهان را با شعار‌هایشان به بردگی بکشند، تکنولوژی، حکمرانی وسیستم مالی را تحت سیطره خود درآورند و از مواد خام هر طبیعی کره زمین به راحتی و با قیمت‌های پایین استفاده کنند و درکنار برخورداری از قدرت نفوذ در وسایل ارتباط جمعی، سلاح‌های کشتار جمعی را نیز در اختیار خود قرار دهند. بنابراین جهانی شدن در جهان با حالت فرمانروایانه ظاهر می شود نه حالت مشارکت جویانه، دائم ملاحظه نموده‌ایم آن چه را که غرب- در حال حاضر آمریکا- از آن به تجدید فرهنگی و تجدید تمدن نام می‌برد یکی از دو هدف ذیل را دنبال می‌کند:
الف) سرکوب کردن پایه‌های مصونیت، مقاومت و سرکوب نمودن نقش یک ملت.
ب) محو کردن رقیب احتمالی و یا- اگر رقیبی نباشد-از بین بردن قدرت‌هایی که مانع می‌شوند ملت خود، بازاری برای مصرف تولیدات غربی شوند. هدف، از بین بردن قدرت‌های آینده، خصوصاً مسلمانان است. هدف ایجاد بازارهای فروش محصولات خودی غرب است. هدف تسخیر مواد خام و طبیعی سایر ملل است. هدف سیطره و تسلط بر جهان است.(۳)(از سوی غرب)
● جهانی شدن، پیامدها(فرصت یا تهدید)
این نوشتار به فرایند و چالش‌های مقوله جهانی شدن و چگونگی برخورد کشورهای در حال توسعه با این مسأله می‌پردازد. آیا کشورهای در حال توسعه واقعاً می‌توانند در ضمن بهره‌مندی از مزایای «آزادسازی» از پیامدهای مخرب این روند مصون بمانند؟ به نظر می‌رسد به جای آزاد‌سازی سریع و تسلیم بی‌قید و شرط، اتخاذ سیاست آزادسازی گزینشی برای این کشورها مناسب‌تر باشد. فهرستی از فرصت‌ها و تهدیدهایی که جهانی شدن و پیش روی کشورهای در حال توسعه قرار داده است را می‌توان این گونه برشمرد: مزایای تجاری حاصل از توافقات گات، ورود سرمایه خارجی، افزایش توان تولیدی به کمک سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی، اما آیا این مزایا کافی است که ما از چالش‌های پیش روی آن بگذریم. برخی از چالش‌ها عبارتند از: تضعیف استقلال، سیاست‌گذاری، آزادسازی مالی و احتمال بروز بی‌ثباتی و اختلال در فرایند توسعه و به حاشیه رانده شدن کشورهای ضعیف، اقراض سنگین، بهای نازل کالاها، خدمات ضعف زیرساخت‌ها و توان صادرات، خطر ورشکستگی بنگاههای داخلی در رقابت با همتایان خارجی و ...
جهانی شدن برای کشورهای جهان سوم به ویژه برای کشورمان که دارای یک فرهنگ اصیل ایرانی است و اسلام را در سرلوحه کار خویش دارد، یک آفت است. این آفت در دو بعد جهانی شدن اقتصاد و فرهنگ بیشتر نمود دارد و قابل طرح است.
در بعد جهانی شدن اقتصاد، از آن رو که این کشورها در مقابل ورود تکنولوژی مدرن غربی که دارای فرهگ مصرفی خاص خود می‌باشد، آسیب‌شناسی نمی‌کنند، منجر به شکاف طبقاتی و تخریب فرهنگ بومی می‌شود و این می‌تواند برای هر کشوری بزرگ‌ترین تهدید باشد.
در بعد جهانی شدن فرهنگ نیز باید گفت، فرهنگ کشورهای غربی به واسطه رسانه‌های اطلاعاتی قدرتمند، مرزها را شکسته و بدون هیچ مانعی وارد کشورهای جهان سوم از قبیل ایران و دیگر کشورهای اسلامی شده و بر فرهنگ آنها مسلط می‌شوند و چون در فرهنگ غرب ضدارزش‌ها یک حالت قانونی به خودگرفته‌اند، انسان به مرحله‌ای می‌رسد که دیگر انحراف را انحراف محسوب نمی‌کنند، به همین علت، روز به روز از هویت انسانی خود دورتر می‌شود. از این رو ورود چنین فرهنگی به کشورهای جهان سوم شدیداً فرهنگ و هویت انسانی – اسلامی آنها را تخریب کرده و بر آنها مسلط می‌شود؛ و چون در این کشورها توان کنترل و نظارت نیز پایین است، این مسأله به تخریب هویت آنها ختم می‌گردد و کشوری که هویت نداشته باشد، هیچ‌چیز نخواهد داشت؛ اما چون ما ناگزیر، در جریان این دود پرتلاطم قرار خواهیم گرفت، باید ضمن شناخت آینده و مصایب و مشکلات آن، با آسیب‌شناسی دقیق، در پی دفع آسیب برآییم.(۴)
اگر بخواهیم از بعد دیگر به بررسی هویت بپردازیم خواهیم دید که ترس از نابودی فرهنگی و چیرگی فرهنگ منحصر به جهان سوم یا مختص به جهان عرب و اسلام نمی‌باشد. بلکه این ترس در جهان اروپا بیشتر ملموس است به گونه‌ای که از یک طرف حکومت‌های اروپایی و از طرف دیگر اتحادیه‌ی اروپا سعی در حفظ و سازمان‌دهی هویت خود در مبارزه با این تهاجم را دارند، تهاجمی که با هدف سلطه‌طلبی و در لباس جهانی‌سازی مطرح شده است.
نشانه‌های این تلاش را در اروپا می‌یابیم که در عرصه‌ی زبان، تولیدات سینمایی، عادت‌های غذا خوردن، عادات اجتماعی و دیگر موارد،‌ متجلّی و آشکار است.
از جمله اقدامات آشکار در این باره اقدامات بازدارنده‌ای است که در فرانسه انجام گرفته و به گونه‌ای که کار به این جا رسیده که به کارگیری واژه‌های انگلیسی در تبلیغات و یا در وسایل ارتباط جمعی منع شده است و یکی دیگر از تلاش‌های اروپا برای حفظ خود رد مقابل پدیده آمریکایی «جهانی سازی» این است که اروپا امنیت اطلاعاتی را یکی از هدف‌های اصلی خود برای همبستگی – اقتصادی، سیاسی، علمی- در برابر سلطه‌ی آمریکا می‌داند.
ترس از جهانی شدن منحصر به جهان سوم نیست بلکه این واهمه از درون سرزمین «جهانی شدن» شروع می‌شود به گونه‌ای که طبیعت درنده خوی مادّی گرای این جریان، ترس را در محافل متفکرین آینده‌نگر آمریکا نیز برانگیخته و آنها از این جریان ممکن است خود قدرتی که خواستگاه «جهانی‌سازی» بوده را بدرد هشدار می‌دهند. چون که این جریان ارزش‌ها را آن‌چنان منهدم می‌کند که منجر به تخریب هویت قدرتی که این جریان را ایجاد کرده می‌شود.
اخلاق، دوستی، گذشت، ایثار، عفت تا سطح خطرناکی عقب مانده است. زندگی معنوی و وابستگی به ارزش‌ها نیز کمرنگ شده است. این همان جوّی است که جهانی سازی آن را ترویج می‌کند. و می‌خواهد چنین وانمود کند که تنها الگوی پیشرفت بشریت می‌باشد.(۵)
تحقق پدیده‌ی جهانی شدن، پی‌آمدهای دوگانه مثبت و منفی به دنبال خواهد داشت. با توجه به این که طراحان و دنبال‌کنندگان این پروژه از دنیای پیشرفت صنعتی هستند به نظر می‌رسد این امر پی‌آمدهای منفی فراوانی برای جهان سوم یا دنیای جنوب خواهد داشت. البته به معنی این نیست که هیچ بعد مثبتی نمی‌توان یافت بلکه منظور این است که نتیجه کار برای این گونه کشورها ویرانگر خواهد بود.
● ابعاد مثبت جهانی شدن: (۶)
الف) انتقال تکنولوژی
ب) امکان دسترسی آسان‌تر به علوم و منابع علمی
ج) ایجاد فضای رقابتی برای رشد و توسعه و افزایش بهره‌وری در اثر رقابت جهانی
د) افزایش سرمایه‌گذاری خارجی و در نتیجه افزایش تولید و اشتغال در برخی از ابعاد
ه) گسترش صنعت توریسم
● ابعاد منفی جهانی شدن: (۷)
الف) با بین‌المللی کردن و جهانی شدن در ابعاد مختلف سیاسی، فرهنگی، نظامی و به ویژه اقتصادی، رقابت ایجاد شده، واحدهای قدرتمند شمال (پیشرفت صنعتی) پیروز میدان هستند. علت این امر آن است که سازمان‌های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و نظامی جنوب نه به لحاظ فناوری و نه سرمایه و نه تخصص، قدرت رقابت با سازمان‌های توانمند دنیای پیشرفته صنعتی را ندارند. بدین ترتیب نتیجه این امر سلطه شمال بر جنوب خواهد بود.(۸)
ب) پیامد منفی دیگر جهانی شدن، تقویت و افزایش نابرابری‌ها و بی‌عدالتی‌های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، در زمینه‌های مختلف جنسیت، نژاد، طبقه، پایگاه اجتماعی، افزایش فقر و شکاف طبقاتی است. جنگ بین فقر و غنا و تقسیم جهان به دو بخش فقیر و ثروتمند، در صورتی که تدابیری برای آن اندیشیده نشود، امری اجتناب‌ناپذیر خواهد بود.
ج) نابودی تمدن‌ها و فرهنگ‌های محلی، منطقه‌ای و ملّی و سلطه فرهنگ و تمدن غربی چهره منفی دیگری از جهانی شدن است.
د) علاوه بر نابودی فرهنگ‌ها و تمدن‌ها، نابودی اقتصاد محلی، منطقه‌ای و ملّی، بعد دیگر مسأله است.
ه) تخریب بیشتر محیط زیست جهانی و ایجاد آلودگی‌های آن به دلیل دخالت‌ها و قراردادهای مختلف در نقاط مختلف جهان خصوصاً میان کارخانه داران.(۹)
و) از بین رفتن استقلال سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و نظامی کشورها به دلیل از بین رفتن مرزهای ملی و پی‌آمدهای منفی این مسأله که به ضرر آزادی ملت‌ها، تهدید امنیتی، و نقض تمامیت ارضی آن‌ها خواهد انجامید.
خلاصه این که آن چه امروزه از سوی غرب به عنوان جهانی شدن مطرح است نتیجه‌اش، استثمار بیشتر جهان سوم، و یا جنوب توسط آمریکا و غرب خواهد بود. کشورهای پیشرفته صنعتی یا به اصطلاح شمال با ثروت جنوب روزبه روز پیشرفته‌تر و کشورهای جنوب فقیرتر خواهند شد.
روژه گارودی محقق و نویسنده فرانسوی معتقد است که بر اثر تقسیم جهان به دو بخش فقیر و ثروتمند، به دنبال جهانی شدن، ۴۵% از ساکنان جهان سوم، جان خود را از دست خواهند داد که سیزده میلیون آن کودک هستند.(۱۰)۲
نکته پایانی در این مقوله این است که جهانی شدن بدون مانع نخواهد بود. ملت‌های مختلف جهان به دلیل مخالفت با نظام سلطه جهانی، قطعاً در مقابل این نوع استعمار نوین خواهند ایستاد. یکی از پیامدهای مهم جهانی شدن که می‌تواند وقوع این پروژه را به چالش جدی بکشاند، افزایش احساسات مذهبی، ناسیونالیستی و ملی‌گرایی در نقاط مختلف جهان است. اقدام کشورها در مقابل موج جهانی شدن، منطقه گرایی است. بدین معنا که کشورهای واقع در یک منطقه جغرافیایی یا دارای منافع مشترک از طریق ایجاد تشکل‌ها و اتحادیه‌های منطقه‌ای برای مقابله با آن و رفع مشکلات خود به همکاری با یکدیگر بپردازند.
در این میان جمهوری اسلامی ایران می‌تواند با منطقه گرایی در حوزه خلیج فارس و دریای مازندران و تلاش برای وحدت بیشتر بین کشورهای اسلامی، حضور فعال در مسایل بین‌المللی و به ویژه تقویت جنبش‌های اسلامی و ایجاد جبهه جهانی مستضعفین در مقابل پی‌آمدهای منفی جهانی شدن، مقاومت و ایستادگی نماید.
باید در روش‌های علوم و علم آموزی دگرگونی ایجاد کنیم و این دگرگونی عمیق باید از مهد کودک‌ها تا بالاترین سطوح دانشگاهی صورت پذیرد، باید در سیستم‌های آموزشی خود متناسب با نیازهای ملت و تلفیق با طبیعت و دیدگاه سنت به آینده دگرگونی ایجاد کنیم و باید در رابطه‌ی خود با طبیعت بازنگری کنیم. در همین حال باید با تمام توان در خانواده و ارزش‌های خانواده و همچنین در مبانی و ارزش‌های جامعه اسلامی بازنگری کنیم. همچنین در دادن کلیه مفاهیمی در هر زمینه‌ای که جامعه اسلامی در طول تاریخ با آن شکل گرفته باید تفکر و تعقل انجام پذیرد و این بازنگری مبتنی بر اصل برادری که اسلام در اولین تعابیر مدنی خود پس از هجرت پیامبر(ص) آن را پایه‌گذاری کرده، باشد. باید روح عبادت در جامعه جاری و ساری باشد. و این وظیفه‌ی علم و تربیت بر عهده‌ی خانواده، مدرسه و سازمان‌های محلّی جامعه می‌باشد.(۱۱)
لذا برای کشوری چون ایران که هنوز با مقتضیات عصرجهانی شدن سازگاری نیافته و به نحوی با اعتقادات و دیدگاه‌های نوین اسلامی پیش می‌رود، شناخت دقیق این تحولات و پدیده جهانی شدن کاملاً ضروری است.(۱۲) کشورهای در حال توسعه باید با بررسی دقیق تجربیات دو دهه اخیر جهان در زمینه آزادسازی بازارها، برخی درس‌های مهم را استنتاج کنند و از آن در خدمت ایجاد موازنه در نقش آفرینی دولت و بازار استفاده نمایند.(۱۳)
ما باید در مقابل جهانی شدن استکباری و شیطانی، جهانی شدن الهی را تبلیغ و ترویج نماییم و آن چیزی جز حکومت جهانی حضرت مهدی(عج) نیست. حکومت جهانی که با وقوع یک انقلاب عظیم اخلاقی و تحول درونی، تکامل اندیشه‌ها و عقل‌ها و به ویژه تقویت رابطه انسان با خدا، تفرقه‌ها را بزداید، وحدت را گسترش دهد، اشکال مختلف ظلم و ستم را از میان برداشته، اختلافات طبقاتی و تبعیضات ناروا را از بین ببرد، با پرکردن شکاف عظیم بین فقر و غنا، جنگ پنهان و آشکار بین این دورا در سطح بین‌المللی از بین ببرد و سرانجام صلح و امنیت و عدالت جهانی را برقرار سازد.
امام باقر(ع) می‌فرماید:
«اَلقائِم مِنّا ... یَبلُغُ سُلطانُهُ المَشرِقَ وَ المَغرِبَ وَ یُظهِرُ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِهِ دینَهُ عَلَی الدّینِ کُلِّهِ وَ لَو کَرِهَ المُشرِکُونَ»۳
«قائم(ع) از ماست... قدرت عظیم او شرق و غرب جهان را در قلمرو خود می‌گیرد و خداوند به وسیله آن گرامی دین خود را بر تمام ادیان شرک‌آلود پیروز می‌گرداند، هر چند مشرکان را خوش نیاید.
و پیامبر گرامی اسلام این چنین، حکومت عدل امام زمان(عج) را بشارت می‌دهد:
«اُبشِرُکُم بِالمَهدِی...،یَملَأ الاَرضَ عَدلاً وَ قِسطاً کَما مُلِئَت ظُلماً وَ جَوراً، یَرضی عَنهُ ساکِنُ السَّماءِ وَ ساکِنُ الاَرضِ یُقَسِّمُ المالَ صَحاحاً فَقالَ رَجُلٌ ماصِحا؟ قالَ السَّوِیَّةِ بَینَ النّاسِ»۴
«شما را به ظهور مهدی(ع) بشارت می‌دهم. او زمین را پر از عدل و داد می‌کند، همان‌گونه که از ستم و بیداد لبریز شده است. ساکنان آسمان‌ها و زمین از حکومت او راضی می‌شوند و ثروت‌ها را به طور شایسته و صحیح تقسیم می‌نماید، شخصی پرسید تقسیم چیست؟ فرمود رعایت مساوات بین مردم.»
خداوند فرمود:
«وَ نُریدُ اَن نَمُنَّ عَلَی الَّذینَ استُضعِفُوا فِی الاَرضِ وَ نَجعَلُهُم اَئِمَّةً وَ نَجعَلُهُمُ الوارِثینَ»۵
«و ما اراده کردیم که بر ضعیف شدگان در زمین، منت‌گذارده و آنها را پیشوایان و وارث ملک و جاه ظالمان گردانیم.»

پی نوشت ها:
۱.Global Village
۲.کیهان، ۲۱/۴/۷۹ ، تحولات جهانی از نگاه گارودی
۳.شرح الاخبار فی فضائل الائمة الابرار – ص۲۳۱
۴.بحارالانوار، ج۵۱، ص ۸۱
۵.سوره قصص، آیه ۵
منابع استنادی در متن:
۱) فصل نامه مربیان،ش۲، ص۷۸
۲) فصل نامه مربیان، س۱۰-۹، ص۱۱۸
۳) همان
۴) فصل نامه مربیان، ش۳، ص۴۹
۵) فصل نامه مربیان، ش۱۰-۹، ص۱۲۷
۶) فصل نامه مربیان، ش۲،ص۸۰
۷) همان
۸) فصل نامه برداشت دوم، ش۲، ص۱۳۰، ص۱۴۰
۹) فصل نامه راه بردی، ش۱۹،ص۱۴۸
۱۰) روزنامه کیهان،تحولات جهانی از نگاه گارودی،۲۱/۴/۷۹
۱۱) بازتاب اندیشه، شهریور۸۳،ص۷۷
۱۲) بازتاب اندیشه،مرداد ۸۳، ص۷۱.
۱۳) فصل نامه مربیان، ش۱۰-۹،ص۱۳۰
فهرست منابع:
قرآن کریم
فرهنگ انگلیسی-فارسی/دکتر منوچهر آریان پورکاشانی
اسلام و غرب/مصطفی زهرایی/مجله سیاست خارجی/ سال دهم/ش۱/بهار ۷۵
روزنامه کیهان/۲۱/۴/۷۹/ تحولات جهانی از نگاه گارودی
جهانی شدن؛ فرصت یا تهدید/روزنامه ایران/۲۲/۴/۸۳
جهانی شدن توسعه / محمدرضا زمردی/ روزنامه ابرار/۲۸/۵/۸۳
فصل نامه مربیان/مرکز تحقیقات اسلامی نمایندگی ولی فقیه در سپاه/ویژه مربیان عقیدتی
سپاه/ بهار و تابستان ۸۰/ شماره ۲
فصل نامه مربیان/مرکز تحقیقات اسلامی نمایندگی ولی فقیه در سپاه/ پاییز ۸۰/ شماره ۳
فصل نامه مربیان/ مرکز تحقیقات اسلامی نمایندگی ولی فقیه در سپاه/ پایییز۸۰ و زمستان ۸۲/شماره ۱۰-۹
برداشت دوم/مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری/سال اول/تابستان ۸۲/شماره۲
برداشت دوم(فصل نامه سیاسی- اجتماعی)/مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری/سال اول/ زمستان ۸۲/شماره ۳
بازتاب اندیشه در مطبوعات و اینترنت(۵۲)/مرکز پژوهش‌های اسلامی صدا و سیما/ مرداد ۸۳
بازتاب اندیشه در مطبوعات و اینترنت (۵۳)/مرکز پژوهش‌های اسلامی صدا و سیما/شهریور ۸۳
فصل نامه مطالعات راهبردی/پژوهشکده مطالعات راهبردی/بهار ۸۲/شماره ۱۹
برداشت دوم/مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری/سال اول تابستان ۸۲/ شماره۱
دین وجهانی شدن/بریان وایت/ ترجمه منیژه جلالی/ روزنامه همشهری ۲۰/۱/۸۱/ ص ۶
سرشت جهانی شدن و زمینه‌های آن/ پرویز صداقت/ ماهنامه بورس/اردیبهشت۷۹
اندیشه حوزه(دو ماهنامه فرهنگی، سیاسی، اجتماعی)/دانشگاه علوم اسلامی رضوی (مشهد)/ سال هشتم/شماره ششم/ خرداد و تیر ۸۲
جهانی شدن و جهان سوم/ ری کیلی، فیل مارفیلت/ ترجمه حسن نورائی بیدخت/ چاپ اول / ۱۳۸۰/ انتشارات وزارت امور خارجه
جهانی شدن از سه منظر/ جام جم/ ۲۵ دی ۸۰/ داود کیانی
پیچیدگی و تناقض‌های جهانی شدن/ فصل نامه سیاست خارجی/زمستان ۷۸/ جیمز روزنا
جهانی شدن و اقتصاد/ مایکل تانزز/ ترجمه مجید ملکان/فرهنگ و توسعه/ش ۲۳/خرداد و تیر ۷۵
مسعود رضایی

منبع : نورپرتال