مجموعه ویرانه‌های تخت جمشید ، مرودشت

بر فراز تپه سنگی كوه رحمت در جلگه مرودشت، ویرانه‌های به جا مانده از كاخ تخت جمشید نمایان است. شاهكاری كه مانند دیوار عظیم چین یا اهرام ثلاثه مصر، تنها شاهدی بر رنج انسان‌ها نیست، تجلی ذوق و هنر والایی است كه با دست‌های آفرینشگر معماران چیره‌دست ایرانی خلق شده است. كاخ‌های بزرگ تخت‌جمشید از زمان داریوش اول (521 پیش از میلاد) تا صد و پنجاه سال بعد از وی بنا شده‌اند و امروزه می‌‌توان بر سنگ‌ نبشته‌های میخی این كاخ‌ها، نام‌های داریوش اول، فرزندش خشایار شاه و اردشیر سوم را دید.
راه ورود صفه، پلكان‌های دو طرفه است كه از هر طرف 110 پله پهن و كوتاه دارند. بالای پلكان‌ها، بنای ورودی تخت جمشید قرار گرفته كه ساختمان عظیم «دروازه بزرگ» با دو گاو بالدار سنگی و سر انسانی روی آن حجاری شده است. نبشته‌های بالای این نقوش به سه زبان پارسی باستانی، عیلامی و بابلی هستند كه بیان‌كننده تاریخ اتمام بنای ورودی به فرمان خشایار شاه است.
غیر از دروازه ورودی، دو دروازه‌ خروجی یكی رو به جنوب و دیگری رو به شرق قرار دارند. دروازه جنوبی از دروازه دیگر پهن‌تر است. كف و بنیاد آن را از سنگ ساخته‌‌اند و به كاخ آپادانا، یا كاخ بزرگ بار، راه دارد. ستون‌های باقی مانده و نقش‌های برجسته‌ پلكان‌های زیبا و بی‌نظیر آن هنوز هم عظمت و شكوه این كاخ را نشان می‌دهند.
وسعت كاخ تخت جمشید 125 هزار مترمربع و از چهار بخش مهم تشكیل یافته است :
- كاخ‌های رسمی و تشریفاتی
- سرای نشیمن و كاخ‌های كوچك اختصاصی
- خزانه شاهی
- دژ و باروی حفاظتی
این بخش‌ها از سنگ‌های بزرگ تراشیده و صیقل یافته ساخته شده‌اند. كل ساختمان روی صخره‌های طبیعی استوار است. كتیبه‌ای كه از داریوش بر دیوار ضلع جنوبی كاخ باقی مانده است نشان می‌دهد كه پیش از احداث تخت جمشید هیچ اثر و بنایی در این مكان وجود نداشته است.
سنگ‌های به كار رفته در تخت جمشید دو گونه‌اند :
نوع اول شامل سنگ‌های صخره‌ای از جنس آهك به رنگ خاكستری شفاف است كه از معادن شمال غربی تخت جمشید و نواحی دور یا نزدیك كاخ آورده‌‌اند. نوع دوم شامل سنگ‌های صخره‌ای از جنس آهك است كه از سنگ‌های نوع اول سخت‌تر و فشرده‌تر است و به رنگ خاكستری مایل به سیاه دیده می‌شوند. این سنگ‌ها را از معادن مجد‌آباد (40 كیلومتری غرب تخت جمشید) آورده‌اند.
در تخت جمشید كاخ‌ها و بناهای معروفی احداث شده‌اند كه عبارت‌اند از :
- كاخ كوچك یا دروازه ملل
- كاخ بار آپادانا
- كاخ داریوش از نخستین كاخ‌هایی است كه روی صخره‌ تخت جمشید بنا گردیده و این كاخ را كاخ «تچر» نیز گفته‌اند.
- كاخ صد ستون یا تالار صد ستون
- كاخ یا دروازه نیمه تمام
- خزانه تخت‌جمشید
- كاخ سه دری یا تالار شورا
- چاه سنگی
- آرامگاه اردشیر دوم و سوم
- كاخ خشایار شاه معروف به هدیش
مجموعه‌ كاخ‌های تخت‌ جمشید، در سال 330 پیش از میلاد به دست اسكندر مقدونی به آتش كشیده شد و تمام بناها به صورت ویرانه درآمد.
از بناهای بر جای مانده و نیمه ویرانه بنای مدخل اصلی تخت جمشید می‌باشد كه معروف به كاخ آپادانا است و در انتهای پلكان‌ها بر سطح صفه‌ای قرار دارد. تعدادی از ستون‌های بلند و پلكان‌های بزرگ آن كه نقش‌های برجسته دارند هنوز هم باقی مانده‌اند.
كاخ آپادانا مشتمل بر یك تالار مركزی با 36 ستون و سه ایوان 12 ستونی در قسمت‌های شمالی، جنوبی و شرقی است كه ایوان‌‌های شمالی و شرقی‌ آن به وسیله پلكان‌هایی به حیاط‌های مقابل متصل و مربوط می‌شوند. بلندی صفه در محل كاخ آپادانا 16 و بلندی ستون‌های كاخ 18 متر است. این كاخ در روزگار آبادانی، شكوه و عظمتی خیره‌كننده داشته است.