قره کلیسا (کلیسای طاطاووس) ، روستای قره‌کلیسا ، سیه‌چشمه

این كلیسا كه به نام تادی مقدس هم نامگذاری شده، در روستای قره‌كلیسا از توابع سیه‌چشمه شهرستان ماكو، ساخته شده و مزار تادی مقدس است.
به استناد منابع تاریخی ارامنه، در دوره ساسانیان بخشی از ارامنه عمدتاً پیرو دین زرتشت بوده‌اند و بخشی نیز آئین مهرپرستی داشته‌اند. برای نخستین بار در سال 43 میلادی دو نفر از مبشرین حضرت مسیح به نام‌های طاطاووس و بارتلمیوس از شمال بین‌النهرین گذشته و برای تبلیغ دین مسیح به آذربایجان وارد می‌شوند. طاطاووس به منظور تبلیغ در شهر «آرداز» كه مركز پادشاهی ارامنه بود اقامت می‌كند و بدون توجه به دستور «سنادوك» - پادشاه زرتشتی ارمنستان - به تبلیغ آئین مسیح دست می‌زند و در نتیجه 3500 نفر از جمله دختر پادشاه به نام «ساندوخت» به دین مسیح می‌گروند.
پادشاه ارمنستان برای ممانعت از تبلیغ دین مسیح، در سال 66 میلادی فرمان قتل‌عام آنان را صادر می‌كند و همه ارامنه مسیحی، از جمله دختر پادشاه به قتل می‌رسند و اجساد آنان را در محل فعلی قره‌كلیسا و حوالی آن مدفون می‌سازند.
سا‌ل‌ها بعد از آن روی مزار طاطاووس مقبره‌ كوچكی كه نمازگاه بود بنا می‌كنند. كلیسای قدیمی در سال 1319 میلادی بر اثر زلزله خراب و مجدداً در سال 1329 میلادی تجدید بنا می‌شود. بعدها نیز در سال 1691 میلادی با سنگ‌های سیاه و در سال 1810 به وسیله‌ اسقف ماكو به نام سیمون بزنونی با نصب سنگ‌های سفید در آن تعمیرات اساسی می‌شود. در زمان قاجاریه نیز به وسیله عباس میرزا مجدداً تعمیر و اراضی بسیاری وقف آن می‌شود.
ارامنه مدعی‌اند كه كلیسای طاطاووس اولین كلیسایی است كه به دستور مبشرین و حواریون مسیح در دنیا ساخته شده است و چون از نظر مذهبی شهادت را بزرگترین سعادت برای بشر می‌دانند، هر سال در روزهای آخر تیرماه و هفته‌ اول مردادماه كه مصادف با قتل تادی مقدس و پیروان مسیحی او است در قره‌كلیسا مراسم خاصی برپا می‌دارند.
قره‌كلیسا از دو قسمت متمایز ساخته شده است : یكی كلیسای سیاه یا قسمت قدیمی و دیگری كلیسای سفید كه جدیدتر و بزرگتر از كلیسای سیاه است. هر دو قسمت در مجموع یك بافت واحد را تشكیل می‌دهند. این كلیسا كه بر كنار تپه‌ای بنا شده، دارای دو گنبد هرمی و دوازده ترك و تماماً از سنگ است. در بخش قدیمی آن كه در سمت شرق واقع است، محراب و تالار اجتماعات قرار دارد و در سمت دیگر، در زمینی به مساحت 550 مترمربع بخش جدیدی ساخته شده است. ارتفاع گنبد سیاه 18/60 و گنبد سفید 24 متر است. تعداد دیرهای اطراف كلیسا 44 باب و مساحت كل مجموع كلیسا با حصار دیرها 6285 مترمربع است.
به‌طور كلی، كلیسای فوق دارای تزئینات جالبی است و از این نظر به دو بخش تقسیم می‌شود :
یكم - نقش و نگارهای روی بدنه كلیسای قدیمی كه احتمالاً ریشه در اساطیر دارد.
دوم - تزئینات بدنه‌ قسمت جدید كلیسا شامل تصاویری از داستان‌های قدیمی و سایر عوامل تزئینی و معماری نظیر طاق‌نماها، نیمه‌ستون‌های برجسته و قوس‌های تزئینی كه به صورت برجسته حجاری شده‌اند.