روزهای خوش سالمندی

پیرمرد سال‌هاست که تنها زندگی می‌کند. تنها و چشم‌به‌راه تا شاید آشنایی زنگ در خانه‌اش را بزند و تنهایی لحظاتی از روزش را پر کند.
بچه‌هایش نامهربان نیستند اما کهولت است و زمینگیری و تنهایی. کمتر راه می‌رود و لذت ایامش گره‌خورده به ساعاتی که روی صندلی کنار پنجره به تماشای رهگذران و بازی کودکان در کوچه می‌نشیند. روزها و ساعاتی که بچه‌ها و نوه‌هایش نزد او هستند بسان بادی می‌گذرد و او می‌ماند و تنهایی تا هفته بعد و دیداری دوباره. گاهی هم با یک دوست قدیمی به مرور خاطرات جوانی می‌پردازد و به یاد آن روزها آهی می‌کشد.
سالمندی با تمام خوبی‌ها و بدی‌هایش آینده همه ماست. آینده‌ای که اگر خوش‌شانس باشیم و به روزگار پیری برسیم، آن را درک خواهیم کرد اما سالمند کیست؟ چه نیازهایی دارد؟ و چگونه می‌توان سالمندی خوب و مفیدی داشت؟
● وقتی پیر می شویم
به‌طور قراردادی، سن شروع سالمندی را ۶۰ سالگی قرار داده‌اند و این سن را به‌عنوان نقطه شروع پیری پذیرفته‌اند. هرچند در برخی افراد، پدیده پیری خیلی زودتر شروع می‌شود و در بسیاری دیگر، این پدیده چند سال به تعویق می‌افتد. در مجموع می‌توان سالمندان را به دو گروه پیرهای جوان و جوانان پیر تقسیم کرد. تعجب نکنید، حتما شما هم در اطراف خود با افرادی مواجه شده‌اید که علی‌رغم داشتن ۷۵-۶۰ سال سن از نظر جسمی و روانی نسبتا فعال هستند و اگر به آنها فرصت داده شود حتی می‌تواند از نظر اقتصادی مانند یک فرد میانسال فعال باشند.
این افراد همان پیرهای جوان هستند اما پیرهای پیر، افراد بالای ۷۵ سالند که از نظر جسمی شکننده بوده و به اختلالات بینایی و شنوایی و حتی گاهی اختلالات روانی مبتلا هستند.
رسیدن به سنین بالای زندگی نتیجه عوامل پیچیده‌ای است که از آن جمله می‌توان به وضعیت ژنتیک فرد، وضع تغذیه، بهداشت و عوامل محیطی اشاره کرد.
پیری برخلاف تصور عموم به معنای ناتوانی و از کار افتادگی نیست و هستند کسانی که تا پایان عمر توانایی‌های خود را حفظ کرده و همچنان در برخی از عرصه‌های زندگی به فعالیت مفید خود ادامه می‌دهند، البته هرگز نباید از سالمندان توقعات بیجا و بیش از توان آنها داشت. باید قبول کرد که در سنین سالمندی کم‌کم تغییرات جسمی در فرد به وجود می‌آید و حساسیت و قدرت حواس او کاهش پیدا می‌کند. قدرت بدنی و هماهنگی حرکتی و سرعت واکنش او در مقابل محرک‌ها کم می‌شود. حساسیت بدن فرد در برابر گرما و سرما بالا می‌رود.اگرچه افراد سالخورده توان جسمی بالایی ندارند اما قادرند در بسیاری از فعالیت‌ها مانند پیاده‌روی و کارهای ساده شرکت کنند و به فعالیت‌های ذهنی مانند مطالعه و بازی‌های فکری بپردازند.
با این حال باید توجه داشت، وضع سلامت جسمی سالخوردگان بسیار باهم متفاوت است و نباید آنها را باهم مقایسه کرد. ممکن است یک فرد ۶۵ ساله حتی صداهای معمول و بلند را هم نشوند، درحالی‌که دیگری آرام‌ترین صداها را هم تشخیص دهد.
برای بسیاری از افراد بازنشستگی اولین اثر و نشانه پیری است. در زمان اشتغال برای انجام تغییراتی در شرایط کاری، فرد تحت آموزش قرار می‌گیرد و آمادگی‌هایی به او داده می‌شود اما برای بازنشستگی که یک تغییر عمده و اساسی در برنامه کاری و روزانه زندگی است، هیچ آموزشی به فرد داده نمی‌شود. جدایی از کار می‌تواند یک احساس شدید پوچی را در زندگی شخص ایجاد کند. این در حالی است که با دادن آموزش‌های لازم به فرد می‌توان دوران بازنشستگی را روزهای لذت بخش استراحت و پرداختن به فعالیت‌های مورد علاقه فرد تبدیل کرد. سالمندان باید بیاموزند و باور کنند که دوران بازنشستگی فصل تازه و البته زیبایی در زندگی آنهاست که به آنها فرصت پرداختن کارهای مورد علاقه‌شان را می‌دهد و به‌جای ناراحتی و گوشه‌گیری برای این دوران برنامه‌ریزی کرده و سعی کنند به دنبال کسب مهارت‌ها و هنرهای جدیدی باشند.
آمادگی برای این دوران، پذیرش آن، سلامت جسمی،داشتن سرگرمی و تفریح، حمایت خانواده و اجتماع از عوامل تاثیرگذار بر کیفیت زندگی در دوران سالمندی هستند.
برخی از سالمندان درد مزمن را به عنوان بخشی از پیرتر شدن می‌پذیرند و برای درمان آن هیچ اقدامی نمی‌کنند. این در حالی است که درد و پیری همراهان طبیعی نیستند و لزوما نباید پیری همراه با درد باشد. لازم است این افراد همان اندازه و یا حتی بیشتر از سال‌های جوانی خود مراقب سلامتشان باشند و دردهای خود را جدی بگیرند.
● مرا به یاد آر
آلزایمر یکی از بیماری‌هایی است که گاهی در سنین سالمندی فرد به آن مبتلا می‌شود. باافزایش سن و پیر شدن سلول‌ها، ترشح ماده شیمیایی سروتونین در بدن کاهش می‌یابد و همین امر باعث ایجاد اشکال در ارتباط بین سلول‌ها و انتقال اطلاعات می‌شود.
این مشکل بیش از همه در بخش حافظه و خاطرات خود را نشان می‌دهد. در واقع خاطره‌ها ترکیبی هستند از یادآوری دیده‌ها و شنیده‌ها و احساسات که برای به یاد آوردن آنها مغز نیاز به برقراری یک ارتباط پیچیده سلولی بین همه بخش‌ها دارد. به همین علت با بالا رفتن سن و کم شدن ترشح سروتونین در مغز، خاطره‌ها کمرنگ یا فراموش می‌شوند. در بیماری آلزایمر ترشح سروتونین به‌شدت کاهش می‌یابد اما این مساله همیشه به‌علت پیرشدن سلول‌ها نیست. سکته مغزی که باعث از دست رفتن بخشی از سلول‌های مغز می‌شود یا شوک عاطفی پس از دست دادن عزیزی می‌توانند خطر ابتلا به آلزایمر را افزایش دهند.
آلزایمر با از دست دادن حافظه کوتاه مدت، فراموش کردن آدرس‌ها و اسم‌ها آغاز می‌شود و کم کم تا آنجا پیش می‌رود که فرد حتی راه بازگشت به خانه را فراموش می‌کند. بیماری آلزایمر متاسفانه درمان قطعی ندارد اما می‌توان از پیشرفت آن جلوگیری کرد. داشتن زندگی‌های فعال، شرکت در برنامه‌های جمعی، گوش کردن به اخبار و از همه مهم‌تر یاد گرفتن یک چیز جدید مثل یک زبان تازه، مغز را فعال نگاه داشته و نقش مهمی در جلوگیری از آلزایمر خواهد داشت.
● غم به دل راه مده
افسردگی به عنوان یکی از معمول‌ترین مسائل احساسی و عاطفی در سنین سالمندی است که باعث از بین رفتن میل و رغبت به انجام فعالیت‌های معمول و روزمره زندگی می‌شود. کاهش اشتها، بی‌خوابی و یا خواب زیاد، از دست دادن انرژی، خستگی و بیزاری، اضطراب و تشویق، کندی در انجام فعالیت‌ها، از دست دادن علاقه و یا فقدان احساس خشنودی، رضایت و لذت نسبت به فعالیت‌های معمول و همیشگی، کم شدن اشتها، ابراز شکایت و سرزنش خود و یا محکوم کردن بی‌مورد خویش، گله و شکایت از کاهش قابلیت تفکر و تمرکز و حتی داشتن افکار خودکشی همه و همه از جمله علائم افسردگی در این دوران محسوب می‌شوند.
این بیماران همچنین در خطر ابتلا به سوء‌تغذیه قرار دارند. افسردگی در این دوران ممکن است به دنبال مسائل و مشکلاتی مانند مرگ همسر و یا یک دوست، ناراحتی به دلیل اختلال در انجام وظایف و یا از دست دادن آزادی و استقلال و اتکا به نفس و نیز کاهش و فقدان اراده و تصمیم‌گیری به‌وجود آید.
البته افسردگی در این دوران مانند سایر افسردگی‌ها دارای شدت و ضعف است اما تقریبا در بیشتر افراد سالمند تا حدودی افسردگی خفیف یا غمزدگی وجود دارد.
در بسیاری از موارد این افسردگی با کاهش انگیزه فرد همراه است. این افراد بدون اینکه کاری انجام دهند همواره احساس خستگی و فرسودگی می‌کنند. فرد افسرده احساس گناه کرده و خود را موجود بی‌ارزشی تصور می‌کند و نسبت به توانمندی و استعداد و قابلیت‌های خود بی‌اعتنا است. افراد مسن افسرده زندگی و گذشته خود را پوچ دانسته و گمان می‌کنند زندگی بی‌ٍثمری داشته‌اند. این در حالی است که گاهی این افراد سابقه افسردگی قبلی نداشته‌اند. افسردگی یک بیماری قابل کنترل و درمان است و با مراجعه به روانپزشک و همکاری خانواده بیمار به راحتی می‌توان آن را کنترل کرد.
● مادر بزرگ، پدر بزرگ؛ ورزش کن
ورزش برای افراد در همه سنین به‌خصوص سالمندان سودمند است. توصیه می‌شود سالمندان هرروز حدود ۳۰ دقیقه ورزش کنند.
بهترین و مناسب‌ترین ورزش‌ها برای این افراد پیاده‌روی، دوچرخه‌سواری، و شنا است. البته لازم است قبل از ورزش حتما چند دقیقه تمرینات کششی انجام دهند و بدن خود را گرم کنند. آهسته راه رفتن و نرمش‌های سبک برای گرم‌شدن و آماده‌شدن بدن برای انجام ورزش روزانه خوب است و پس از تمام‌شدن ورزش نیز باید باز مدت ۵ دقیقه نرمش سبک کنید و یا اینکه آهسته قدم بزنید. اگر در هوای گرم ورزش می‌کنید مدت زمان نرمش و یا آهسته راه رفتن را پس از تمام شدن ورزش روزانه اندکی بیشتر کنید.
در صورت هرگونه احساس ناخوشی، سیاهی رفتن چشم یا درد در قفسه سینه ورزش را متوقف کنید. به خاطر داشته باشید که ورزش فقط زمانی برای شما خوب خواهد بود که شما از نظر سلامت و تندرستی خودتان احساس خوبی داشته باشید.
اگر پس از انجام ورزش احساس درد در عضلات و مفاصل خود کردید شاید به‌دلیل این باشد که یا زمان طولانی ورزش کرده‌اید و یا اینکه ورزشی سنگین‌تر از آنچه که برای شما مناسب است انجام داده‌اید در این مورد باید ورزشی سبک‌تر را جایگزین ورزش سنگین قبلی کنید و یا اینکه از مدت زمان ورزش بکاهید و اگر این درد و ناراحتی بیش از یک دور باشد بهتر است که با پزشک خود مشورت کنید.‌
اگر نکات ایمنی را رعایت کنید، کهولت سن به تنهایی مانع ورزش نخواهد بود و برعکس بسیاری از ورزش‌های ویژه دوران سالمندی وجود دارند که در بهبود و پیشگیری از پیشرفت‌ بسیاری از بیماری‌ها نیز موثرند.
اگرچه ورزش برای بیشتر سالمندان بی‌ضرر است و حتی بیماران قلبی هم با رعایت برخی نکات می‌توانند ورزش کنند اما در صورتی که از بی‌خطر‌بودن ورزش مطمئن نیستند باید حتما در مورد نوع ورزش خود و کیفیت آن با پزشکشان مشورت کنند.
بسیاری از بیماران سالمند می‌خواهند بدانند که چگونه و از چه نوع ورزشی‌، باید شروع کنند. در شروع آنچه که مهم است این است که در درجه اول باید لباس و کفش مناسب ورزش و راحت بر تن و پا داشته باشید. کفش باید انحنای خوبی برای نگهداری پا در موقعیت مناسب داشته باشد.
اگر تا به حال ورزش را آغاز نکرده‌اید بهتر است که آرام و آهسته ورزش را آغاز کنید و از ورزش‌های راحت‌تر شروع کنید.
این امر باعث می‌شود کمتر به خود آسیب بزنید و همین‌طور آرام ورزش‌کردن در ابتدای کار مانع بروز دردهای عضلانی ـ اسکلتی می‌شود. راه رفتن یکی از بهترین ورزش‌ها به‌ویژه در شروع آن است.

کتایون ضیایی

منبع : روزنامه تهران امروز