انتخابات آذرماه؛ عرصه ائتلاف و شکاف جناح‌ها

حتما می‌دانید و یا شنیده‌اید كه «ائتلاف» در ظهور ساختارهای سیاسی جدید نقش غیر قابل انكاری دارد. این نكته با توجه به در پیش بودن انتخابات خبرگان رهبری و شوراهای شهر و روستا كه حدود یك ماه دیگر در كشور برگزار می‌شود، اهمیت مضاعفی دارد، زیرا این دو عرصه برای اصلاح‌طلبان و اصول‌گرایان كه داعیه‌ی حكومت برتر دارند، بیش از پیش حساس و سرنوشت ساز است.
اصلاح‌طلبان كه اینك دوران حاشیه‌نشینی خود را سپری می‌كنند، در اندیشه‌ی بازیافت دوباره قدرت، با برپایی نشست‌ها و جلسه‌های متعددی سرگرم بررسی وضعیت سیاسی و اجتماعی كشور هستند تا از لابه‌لای این نشست‌های فشرده و كاری، راهی به سوی حاكمیت پیدا كنند و بدون شك در این مسیر از هر استراتژی و راهكاری كه دستیابی آنها را به قدرت سهل‌تر كند، صرف نظر نخواهند كرد، حتی اگر این راهكار، «ائتلاف»های سیاسی یا تاكتیكی باشد.
حاشیه‌نشینان امروز نیك می‌دانند كه اگر ماه آینده نتوانند از توانایی‌ها و ابزارهای خود برای پیروزی در انتخابات استفاده كنند، مجبور می‌شوند برای مدتی طولانی با عرصه‌های قدرت وداع كنند، بنابراین تمامی سعی و تلاش خود را صرف بازسازی تشیكلاتی و رسیدن به اجماع برای ارایه یك فهرست مشترك كرده‌اند. هر چند در این راه پر تلاطم به دلیل اختلافات عقیدتی و سیاسی با سایر گروه‌های عضو، بهای نسبتا گزافی را هم پرداخته‌اند، اما در ادامه‌ی این مسیر و در جهت تكمیل حلقه عقلانیت سیاسی، پیروی از ائتلاف‌های سیاسی و تاكتیكی در دستور كار آنها قرار گرفته است تا شاید بتوانند از آخرین روزنه امید نیز بهره‌ی لازم را ببرند.
اما در آن سو، اصول‌گرایانی قرار گرفته‌اند كه با كسب تجربه كافی از چند انتخابات گذشته راه به سویی دارند كه انتهای آن روشن و امیدواركننده است، كسب آخرین سنگر قدرت و به تعبیری مهمترین آن. اصول‌گرایان كه هم اینك بخش‌های نظارتی و اجرایی انتخابات را نیز در دست دارند، سرمست از پیروزی‌های اخیر خود درصددند تا بار دیگر ضمن حفظ كرسی‌های شوراها، بر صندلی‌‌های مجلس خبرگان تكیه زنند تا زنجیره‌ی حاكمیتی آنها كامل شود.
تجربه چند سال اخیر ثابت كرده كه در هنگام برگزاری انتخابات، قدرت جناح اصول‌گرا برای ایجاد هماهنگی و اجماع بر سر فهرست نامزدهای انتخاباتی بیشتر از جناح رقیبشان است، بنابراین اگر فرض را بر گسترش دایره ائتلافات سیاسی در نظر بگیریم، امكان موفقیت اعضا و گروه‌های زیر مجموعه این جناح برای رسیدن به ائتلاف و اجماع بیشتر است.
● ائتلاف و توسعه سیاسی
در جوامع پیشرفته امروز، احزاب و گروه‌های سیاسی از شیوه‌های متداول و متفاوتی برای حضور در عرصه‌های قدرت سود می‌برند. این احزاب وقتی احساس ‌كنند كرسی‌های پارلمان یا سایر عرصه‌های قدرت با تفكر و منافع تشكیلاتی آنها مغایرت دارد و گروه یا حزب رقیب می‌كوشد با تمركز، قدرت و تحكیم پایه‌های حكومت، آنها را از صحنه بازی خارج كند، حتی اگر در درون تشكیلات خود دچار اختلاف نظر باشند، موقتا آن را كنار گذاشته و با حركت به سمت همگرایی و وحدت، در یك صف یا جبهه قرار می‌گیرند تا بتوانند از منافع خود دفاع كنند. این حركت را در ساده‌ترین نوع آن می‌توان ائتلاف نامید. در این جوامع ائتلاف از پدیده‌های رایج و فراگیر جهان سیاست به شمار می‌رود كه معنای آن حاكم كردن بعد سازش و مدارا با اعضای همگرا برای پرهیز از ستیز و رویارویی در رقابت‌‌های سیاسی است.
نكته مهم در اینجا بررسی و تحلیل رابطه ائتلاف و توسعه سیاسی است كه بدون شك نقش تعیین ‌كننده‌ای در معادلات قدرت و ظهور ساختارهای جدید سیاسی ایفا می‌كند. معمولا با نزدیكی به ایام انتخابات، جنب و جوش احزاب و جناح‌ها برای تاثیرگذاری بر روند موجود و گرفتن امتیازات خاص متمركز می‌شود. حال اگر در این كشاكش محور حركت احزاب بر پایه رسیدن به اجماع و همگرایی بیشتر باشد، دستیابی به ائتلاف راحت‌تر و امكان‌پذیرتر خواهد شد و از طرفی دیگر هر قدر دامنه این ائتلاف احتمالی گسترده‌تر و عمیق‌تر و با ثبات‌تر باشد، به همان میزان توسعه سیاسی آسان‌تر به دست خواهد آمد.
همانطور كه اشاره شد، ظهور ساختارهای سیاسی جدید ناشی از ائتلاف‌های انتخاباتی پایدارتر است، به عبارت روشن‌تر هر چقدر دامنه ائتلاف عمیق‌تر و دایمی‌تر باشد، امكان ظهور ساختارهای سیاسی جدید بسیار بیشتر خواهد شد و بالعكس هر قدر این ائتلاف به نتیجه‌ی دلخواه نرسد، نباید انتظار تحولی در ساختارهای سیاسی داشت و در نتیجه همان نظم و ساختار قدیم مستقر خواهد بود.
با این توصیف به طور خلاصه می‌توان گفت شرط امكان توسعه سیاسی، شكل‌گیری ائتلاف‌های پایدار است كه در نهایت باعث به هم ریختن ساختارهای قدیم و استقرار ساختارهای جدید سیاسی می‌شود. این معادله از آن سو نیز قابل تفسیر است، یعنی در صورت شكست یا فروپاشی ائتلاف‌های ناپدیدار، نظم قدیم مجددا حاكم خواهد بود و دیگر خبری از توسعه سیاسی نخواهد بود. بنابراین به راحتی می‌توان از ارتباط دوسویه و تنگاتنك ائتلاف‌ها و توسعه سیاسی به عنوان یكی از ابزارهای رسیدن به جوامع مدرن نام برد.
● انواع ائتلاف
ائتلاف‌های سیاسی همواره یكی از مهمترین استراتژی‌ها و تاكتیك‌های انتخاباتی احزاب و جناح‌های سیاسی به شمار می‌رود كه در هر كشور بسته به نوع حكومت و ساختار آن، كاركردی مشابه و در عین حال متفاوت دارد. در كشورهای پیشرفته و حزبی معمولا ائتلافی صورت نمی‌گیرد، مگر آنكه كلیه طرف‌های این ائتلاف در تمامی زمینه‌ها از قبل به تفاهم رسیده باشند و یا در اصول و سیاست‌های حزبی از یك سیاست واحد پیروی كنند.
اما این امر در كشورهای رو به توسعه قدری متفاوت است و بیشتر در هنگام برگزاری انتخابات و آن هم برای خارج كردن رقیب از عرصه قدرت از این تاكتیك استفاده می‌شود. در كشور ما نیز معمولا احزاب و جناح‌های سیاسی به رغم وجود اختلاف‌های عقیدتی، سیاسی و ایدئولوژیك همواره در هنگام برگزاری انتخابات با یكدیگر ائتلاف می‌كنند تا در آینده سهمی از قدرت داشته باشند. اما به رغم این واقعیت تلخ، اما هر چقدر دامنه ائتلاف و میزان پایداری آن بیشتر باشد، موفقیت‌ها نیز بیشتر تضمین خواهد شد.
با این وجود از حیث طولانی بودن عمر ائتلاف‌ها، می‌توان آنها را به سه گروه موقت، پایدار و دایم تقسیم كرد. ائتلاف‌های موقت معمولا در ایام برگزاری انتخابات و به منظور كسب امتیازهای انتخاباتی و سیاسی انجام می‌شود.
ائتلاف‌های پایدار نیز صرفا دنبال امتیازهای موقت نیست و بیشتر دنبال تشكیل احزاب متحد یا ایجاد جبهه‌های فراگیر از احزاب همگرا است. ائتلاف‌های دایمی هم باعث جذب احزاب عضو در یك سیستم یا واحد كلی شده و از خصلت و ویژگی‌ دایمی بودن برخوردار است و شاید از آن به عنوان توزیع نیروی انسانی در جامعه بتوان یاد كرد.
● ائتلاف از منظر جناح حاكم و منتقد
شكی نیست كه سیاست‌های ائتلافی و اتحادی در حوزه سیاست می‌تواند كارآمد و كارساز باشد. وقتی حزب یا جناحی به این نتیجه برسد كه طبقه حاكم با رویكرد و اهدافی كه دارد، می‌تواند موجب تمركز و انحصار قدرت در دست خود شود و از این راه به خودكامگی رسوخ یابد، طبعا میل به همگرایی و ائتلاف در این حزب یا جناح بیشتر تقویت می‌شود.
اكنون كه حدود یك ماه به برگزاری همزمان انتخابات خبرگان و شوراها باقی مانده، تمامی گروه‌ها و جناح‌ها به ویژه اصلاح‌طلبان و اصول‌گرایان، تلاش‌ها و رایزنی‌های زیادی را برای گسترش دامنه ائتلاف آغاز كرده‌اند و هر یك به نحوی می‌كوشند تا با حل اختلافات ظاهری، به نوعی از ائتلاف دست یابند تا بتوانند در عرصه رقابت موفق ظاهر شوند. هر چند در این میان جناح اصلاح‌طلب بیش از رقیب خود سعی می‌كند با این روش حداقل سهمی از كرسی‌های این دو نهاد را به دست آورد، اما در عین حال برگزاری جلسات متعدد در بین اصول‌گرایان، آنها را وادار كرده تا به هر نحو ممكن از قدرت گرفتن دوباره اصلاح‌طلبان ممانعت كنند.
در اندك فرصت باقی مانده برای ایجاد ائتلاف‌های تازه، فضای سیاسی كشور به شدت انتخاباتی شده و هر یك از احزاب و گروه‌ها می‌كوشند برای رسیدن به این ائتلاف، از كوچه پس كوچه‌های تنگ منافع حزبی و گروهی عبور كنند تا به هر نحو ممكن به این هدف دست یابند.
نكته قابل ذكر در این فضا، رویكرد غالبی است كه در هر دو جناح وجود دارد و آن رسیدن به ائتلاف است، تاكتیكی كه وجه مشترك هر دو رقیب در این دوره از انتخابات است. اصلاح‌طلبان می‌دانند كه برای حضور مجدد در مدار قدرت چاره‌ای جز تجدیدنظر در سیاست‌ها و استراتژی‌های خود ندارند و باید رفتار حال و آینده خود را اصلاح كنند،‌ به همین دلیل این بار توجه اصلی آنها به سمت سیاست‌های ائتلافی معطوف شده تا با در پیش گرفتن مشی اعتدال‌گرایی بتوانند بر افراط‌گری‌ها غلبه كنند.
در همین حال جناح حاكم نیز كه با پیروزی‌های پی در پی چند انتخابات گذشته به دنبال حفظ قدرت و تركیب كنونی مسوولیت‌‌هاست، می‌كوشد با تغییر نام و تابلوی انتخاباتی خود، آخرین سنگر فتح نشده را (خبرگان) نیز به چنگ آورد، از این رو تشكل‌های روحانی وابسته به این جناح با تكمیل فهرست‌های انتخاباتی و گنجاندن اسامی روحانیون مشهور و خوشنام، سعی دارند از تمامی امكانات موجود برای پیروزی در این رقابت‌ها استفاده كنند.
جریان مسلط در رقابت‌های گذشته با تابلوی شورای هماهنگی نیروهای انقلاب وارد عرصه انتخابات شد، اینك برای فتح كرسی‌های شوراهای سوم، با آغاز رویكرد بازسازی تشكیلاتی، با عنوان «ستاد هماهنگی نیروهای انقلاب» ورود و حضور خود را اعلام كرده تا از این طریق بتواند تاحدی جلوی انشقاق درونی خود را بگیرد. در این بین اما یك نكته باید بررسی شود و آن چالشی است كه در انتخابات آینده بین اصول‌گرایان سنتی و جدید رخ خواهد داد.
جمعیت آبادگران جوان مدتی پیش اعلام كرد احتمال اینكه گروه‌های اصول‌گرا در انتخابات شوراها به فهرست مشترك دست یابند، ضعیف است. وقتی این سخن از سوی این جمعیت بیان شد، اذهان عمومی به سوی احتمال اختلاف نظر بین جناح حاكم سوق پیدا كرد، اما جریان اصول‌گرای سنتی با مطرح كردن بحث «منشور نوین اصول‌گرایی» كوشید تا حدی از انشقاق درون گروهی این جناح جلوگیری كند و در عین حال تمامی گروه‌ها را زیر یك چتر گرد هم آورد.
بدین ترتیب جمعیت ایثارگران هم به میدان وارد شد و تدوین منشور را بر عهده گرفت تا پس از آن جمعیت مؤتلفه و جبهه پیروان خط امام و رهبری نیز حمایت خود را از آن اعلام كنند. بدین ترتیب وقتی صحبت از تدوین منشور به میان آمد، آبادگران در اقدامی قابل توجه از تدوین این منشور اظهار بی‌اطلاعی كرد و گفت: از منظر ما منشور اصول‌گرایی همان چیزی است كه رهبری انقلاب به آن اشاره كرده‌اند.
● شكاف تازه در جناح حاكم
بررسی مواضع و رویكردهای اتخاذ شده توسط اعضا و گروه‌های زیر مجموعه جناح حاكم نشانگر آن است كه در آستانه انتخاباتی سرنوشت‌ساز، احتمال شكاف و انشعاب در این جریان تقویت شده است. اكنون به نظر می‌رسد این بار قرار است این شكاف بین آبادگران و ایثارگران رخ دهد. در حال حاضر بین این دو گروه درخصوص نحوه تدوین منشور اصول‌گرایی و جزئیات آن اختلاف نظر وجود دارد. یكی اصل منشور را می‌پذیرد و دیگری از آن اظهار بی‌اطلاعی می‌كند. حزب مؤتلفه كه سهمی از قدرت ندارد، این بار برای بازیافت قدرت خود و مشاركت در عرصه‌های تصمیم‌گیری، دنبال ائتلاف با گروه‌های اصول‌گراست و از فهرست مشترك حمایت می‌كند.
جامعه روحانیت نیز فهرست جامعتین را ارایه كرده كه مورد توافق نیروهای اصول‌گرا قرار گرفته است. هر چند سعی ایثارگران و آبادگران آن است كه به یك فهرست مشترك برسند، اما اختلاف‌نظر این دو درباره منشور اصول‌گرایی تا حدی رسیدن به فهرست مشترك را سخت كرده است. در هر حال تمام سعی و تلاش جناح حاكم معطوف به حل اختلافات و تاكید بر اصل وحدت است تا بار دیگر بتوانند در انتخابات شگفتی‌ساز شوند.● ائتلاف، در عین اختلاف
رقابت‌های انتخاباتی همواره با فراز و فرودهای زیادی همراه است. بسیاری از گروه‌ها در عین داشتن اختلاف عقیده، برای حضور موثر در انتخابات چاره‌ای جز پیروی از سیاست‌های ائتلافی ندارند. این رویكرد در جناح اصلاح‌طلب نیاز به تامل بیشتری دارد. مجمع روحانیون مبارز كه اینك دو چهره‌ی ممتاز، سیدمحمد خاتمی و موسوی خوئینی‌ها بر آن ریاست دارند، بیشترین سعی خود را معطوف انتخابات خبرگان كرده و در كنار مجمع مدرسین حوزه علمیه قم، روی به ارایه فهرست مجمعین آورده‌اند.
این فهرست در حالی ارایه می‌شود كه مهدی كروبی رییس حزب اعتماد ملی همچنان از عملكرد همكاران اصلاح‌طلب خود در انتخابات گذشت ناراضی است و تاسیس حزب اعتماد ملی نیز پاسخی به این نارضایتی‌ها است. وی كه بارها اعلام كرده به طور مستقل وارد فعالیت‌های سیاسی می‌شود و با سایر گروه‌ها مرزبندی دارد، در آستانه‌ی انتخابات خبرگان و شوراها كمی نرمتر شده و گفته كه با گروه‌های اصلاح‌طلب مذاكره و رایزنی می‌كند.
از دیگر گروه‌هایی كه طرفدار پر و پا قرص ائتلاف بوده و از آن حمایت می‌كنند، حزب مشاركت و سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی است كه همواره بر ضرورت افزایش همگرایی در جبهه اصلاحات و حضور ائتلافی احزاب در انتخابات تاكید دارند. این دو تشكل با حضور در شورای هماهنگی جبهه اصلاحات گفته‌اند علاوه بر حمایت از رویكرد ائتلافی اصلاح‌طلبان، در انتخابات خبرگان نیز از فهرست مجمعین حمایت خواهند كرد.
بدین ترتیب ملاحظه می‌شود انتخابات پیش روی آنقدر اهمیت دارد كه بسیاری از گروه‌ها و جریان‌های فكری و سیاسی به رغم اختلاف نظر در مسایل سیاسی و اقتصادی و در عین دارا بودن اختلاف، بر طبل ائتلاف همچنان می‌كوبند.
● دلایل عدم موفقیت سیاست‌های ائتلافی
نگاهی گذرا به تجربه تاریخی و موفق نبودن عملكرد احزاب در كشور، نشان می‌دهد كه بیشتر ائتلاف‌های صورت گرفته در صحنه انتخابات از پایداری و دوام لازم برخوردار نبوده، از این رو خیلی زود از هم فرو پاشیده یا به نتایج مورد دلخواه دست نیافته‌اند. شاید بتوان اذعان كرد كه مشكل یا علت اصلی موفق نبودن سیاست‌های ائتلافی در ایران آن است كه زمینه‌های لازم برای ایجاد ائتلاف با دوام بین احزاب به وجود نیامده است.
در این خصوص لازم و ضروری است كه نخبگان و صاحب‌نظران سیاسی ضمن بررسی دقیق‌تر موضوع، مبحث تازه‌ای را با عنوان «مدیریت ائتلاف»ها باز كنند و بكوشند با بررسی و ریشه‌یابی همه جانبه، بر ضرورت مدیریت این ائتلاف‌ها تاكید كنند. به عبارتی روشن‌تر به نظر می‌رسد این مبحث باید به عنوان یكی از اولویت‌های سیاست داخلی در دستور كار احزاب قرار گیرد.
شكاف‌های اجتماعی و به دنبال آن تشكیل چند حزب یا گروه سیاسی از شرط‌های مهم ایجاد ائتلاف است، اما این شكاف‌ها نباید هرگز مانع از برقراری ارتباط بین گروه‌ها شود و ضروری است كه امكان سازش بین آنها همواره وجود داشته باشد. به طور دقیق‌تر منظور این است كه هدف از ایجاد ائتلاف رسیدن به نقاط مشترك و اصول یكسان باشد، در عین حالی كه گروه‌های عضو باید از برخی مسایل اختلاف برانگیز كه سد راه ائتلاف به شمار می‌رود،‌ دوری كنند و بدون قید و شرط پای میز مذاكره بنشینند.
تردید داشتن و مردد بودن برای پیوستن به دایره ائتلاف یكی دیگر از مشكلات و عوامل موفق نبودن سیاست‌های ائتلافی است. احزاب و جناح‌ها در ایران قبل از آنكه به ائتلافی بپیوندند، لازم است پیش از آن به اجماع رسیده باشند تا بهتر بتوانند در فرایند انتخابات كارساز واقع شوند، اما متاسفانه نخبگان و احزاب ما پیش از رسیدن به انسجام كامل و اجماع لازم دنبال ائتلاف می‌روند كه این امر بر شكنندگی این سیاست بیشتر دامن می‌زند.
از آنجا كه ائتلاف مانند یك بازی نیاز به تعدادی بازیگر دارد، بنابراین هر چقدر تعداد بازیگران بیشتر باشد، امكان شانس آنها برای پیروزی در این بازی بیشتر است. از این منظر ائتلاف حتما نیاز به حداقل دو بازیگر یا حزب و جناح دارد و اگر در طول بازی، بازیگران یا احزاب جدید به آن اضافه شوند، می‌توانند در برد نهایی وزنه را به نفع خود سنگین كنند. نكته مهمتر آن است كه در این معادله نباید پیش شرط یا اما و اگری وجود داشته باشد، زیرا این پیش شرط‌ها باعث شكنندگی دایره ائتلاف و دور شدن از اهداف می‌شود.
از آنجا كه معمولا پیش از برگزاری انتخابات صحبت از ائتلاف به میان می‌آید و در این مواقع فضا و شرایط سیاسی كشور ناپایدار و پر نوسان است، لذا در چنین شرایطی رسیدن به ائتلاف قدری دشوار به نظر می‌رسد، علاوه بر این دایره مشمول این ائتلاف‌ها آنقدر گسترده است كه رسیدن به وحدت نظر را غیر ممكن یا دشوار می‌كند. مثلا در ائتلاف‌های انتخاباتی طبقات گوناگونی شامل روحانیون، روشنفكران، كارگزاران، نخبگان،‌ دانشجویان و... حضور دارند كه هر كدام دارای نگرش و تفكر خاص خود هستند و جمع شدن آنها زیر یك سقف كاری بسیار سخت به نظر می‌رسد. حتی در صورتی كه این مسایل قبل از تشكیل ائتلاف حل و فصل شود، باز پس از گذشت زمان شكاف‌های عقیدتی و تعارضات اساسی آنها نمود بیشتری خواهد یافت.
یكی دیگر از دلایل موفق نبودن سیاست‌های ائتلافی، عدم وفای به عهده و فراموشی قول‌ها و وعده‌های داده شده توسط مسوولان است. معمولا پس از پیروزی در انتخابات، گروه یا احزاب پیروز با یك سری وعده‌ها و شعارهایی كه قبل از رقابت‌های انتخاباتی مطرح كرده‌اند، وارد عرصه تصمیم‌گیری می‌شوند، اما از آنجا كه پس از مدتی این وعده‌ها و مطالبات مردم به فراموشی سپرده می‌شود و به بایگانی تاریخ می‌پیوندد، ادامه كار یا زمینه لازم برای فعالیت احزاب ائتلافی از بین خواهد رفت.
یكی از نكات كلیدی كه باید پس از روی كار آمدن احزاب ائتلافی به آن توجه شود، طرح و ترسیم اندیشه‌های مشترك حزبی است تا از آن پس با توجه به این اندیشه، رویكرد گروه‌های پیروز مشخص و اجرا شود. در این خصوص تركیب گروه‌های ائتلافی از نظر انسجام فكری و اجماع روی مفاهیم و استراتژی‌های مشخص بسیار مهم و تاثیرگذار است و اگر این انسجام از هم بگسلد، قطعا زنجیره ائتلاف نیز پاره خواهد شد و نظم قدیم دوباره حاكم می‌شود.
توجه به تجربه جنبش دوم خرداد و ائتلاف گروه‌های هجده‌گانه‌ی آن كه پس از پیروزی در انتخابات سال ۷۶ نتوانستند از پتانسیل و انسجام مورد نظر برخوردار شوند، حاكی از اهمیت این نكات است. مصداق این گفته نیز، شدت گرفتن دامنه اختلافات بین دوم خردادی‌ها و ناتوانی در حل و فصل آن و سرانجام سقوط آنها از رده‌های بالای حاكمیت است.
● پیامدهای ائتلاف
ائتلاف علاوه بر جنبه‌های منفی، تبعات مثبت و قابل توجهی نیز دارد. همانطور كه اشاره شد، ظهور ساختار سیاسی جدید یكی از تبعات مهم ائتلاف‌های سیاسی است كه این امر به نوبه خود باعث تقویت روند توسعه سیاسی و آسان شدن چرخش قدرت خواهد شد. علاوه بر این، همین كه چند گروه با سلایق مختلف بتوانند زیر یك سقف جمع شوند و برای رسیدن به یك هدف مشترك هر چند كوتاه مدت اختلافات خود را كنار گذارند، نكته قابل ذكری است. اما شاید مهمترین پیامد و نتیجه‌ی سیاست‌های ائتلافی، چیره و غالب شدن فرهنگ اعتدال‌گرایی در زندگی سیاسی و به حاشیه رانده شدن گروه‌های افراطی باشد. معمولا پس از پیروزی احزاب ائتلافی، گروه‌ها و جناح‌های سیاسی به دلیل مشی معتدل و میانه‌روی گروه جدید و حاكم، از افراط‌گری‌ها فاصله می‌گیرند و تا مدتی به دلیل جو حاكم بر فضای سیاسی، از نقد حزب حاكم منصرف می‌شوند، لذا در این موقع پایگاه و جایگاه گروه‌های میانه‌رو در جامعه تحكیم می‌شود.
به هم ریختن نظم قدیم و جایگزینی نظم جدید نیز از دیگر تبعات ائتلاف‌های سیاسی است. از این منظر با توجه به مشی معتدل گروه‌های ائتلافی و تاكید آنها بر مشاركت و رقابت سیاسی به نظر می‌رسد نهادینه شدن حیات سیاسی و مشروعیت یافتن نهادهای قانونی از كاركردهای ثانویه احزاب ائتلافی به شمار می‌رود.
● فرجام ائتلاف‌ها
برای رسیدن به موفقیت در هر كاری باید پشتكار، سعی و تلاش، سازماندهی، برنامه‌ریزی و خط مشی‌ یكسان و واحد در نظر داشت. حال با توجه به كلیه مطالب ذكر شده در این نوشتار و نیز با نگاه با تجربه چند ساله اخیر كشور نمی‌توان به آینده ائتلاف‌ها چندان دل خوش كرد، زیرا رمز موفقیت در این عرصه بستگی به برنامه‌ریزی دقیق، سازماندهی نیروها، توان تشكیلاتی، وحدت‌نظر، آرایش مناسب نیروها و فعالان سیاسی و جلوگیری از شدت یافتن اختلافات درون گروهی و جلب افكار عمومی دارد. با این توصیف آیا در طول این سال‌ها نمونه‌ای از موفقیت‌های حزبی یا سیاسی سراغ داریم كه دوران ظهور و بروز خود را با پیروزی و حفظ این اصول دنبال كرده باشند؟ بدون شك پاسخ منفی است، زیرا پس از هر ائتلافی از جمله دوم خرداد، سیاستمداران پیروز همواره از ضعف سازماندهی رنج برده و می‌برند. نتیجه این بی‌توجهی نیز بازگشت به گذشته و نظم قدیم و توقف در روند توسعه سیاسی خواهد بود.
اما نكته مهم دیگری كه باید مورد توجه قرار گیرد، نقش و اهمیت افكار عمومی در ساختار جدید سیاسی است. هیچ نظام و ساختاری بدون توجه به حقوق شهروندی نمی‌تواند دوام آورد. نتیجه پیروزی اصلاح‌طلبان یا اصول‌گرایان در انتخابات پیش روی، وابسته به این است كه میل و رغبت مردم به آنها پس از استقرار ساختار جدید قدرت ادامه خواهد یافت یا خیر؟
به عبارتی دیگر پس از ظهور ساختار جدید مردم به ادامه زندگی خود مشغول خواهند شد، اما هرگز مطالبات، درخواست‌ها و شعارهای طرح شده از سوی حاكمان را فراموش نمی‌كنند و منتظر می‌مانند تا وعده‌های داده شده را در عرصه عمل مشاهده كنند. با این حال باید دید كه به چه دلیل ائتلاف‌های ایرانی همواره از یك شكنندگی و ضعف ساختاری رنج می‌برند؟
● سلامت انتخابات
یكی از مهمترین واژه‌های فرهنگ سیاسی، «انتخابات» و چگونگی انجام آن است. احزاب و جناح‌های سیاسی هر وقت سخن از انتخابات به میان می‌آید، بلاواسطه نگاهشان متوجه صندوق‌های اخذ رای و حفظ حقوق شهروندی می‌شود. تجربه انتخابات سال‌های گذشته و گردش قدرت بین جناح‌ها نشان داده كه نتیجه خروجی صندوق‌های رای چیزی جز مطالبات مردم نیست و این امر هم امكان‌پذیر نخواهد بود مگر آنكه در وهله‌ی اول، انتخابات در كمال آزادی و حفظ سلامت برگزار شود. در نظام جمهوری اسلامی كه داعیه مردم سالاری دینی دارد، این امر به منزله یك اصل خدشه‌ناپذیر محسوب می‌شود كه گردش قدرت در مسیر عادی و واقعی خود قرار گیرد و هیچ فساد یا انحرافی در جریان‌ برگزاری انتخابات رخ ندهد.
اگر در انتخابات پیش رو نیز قایل به این اصل باشیم، باید از وقوع احتمالی هر گونه انحراف یا فساد در آن جلوگیری كنیم، زیرا در صورتی كه افكار عمومی متوجه شوند جناح یا حزب خاصی می‌خواهد نتیجه انتخابات را به نفع خود تغییر دهد، دیگر از پشتیبانی مردم محروم خواهند ماند و مشروعیتشان نیز زیر سوال خواهد رفت.
لذا معمولا در هر انتخاباتی، سالم برگزار شدن آن نقش بسیار مهم و تعیین‌كننده‌ای در مشروعیت و محبوبیت‌ هیات حاكمه دارد و در واقع عرصه‌ای محسوب می‌شود كه مشخص شود عملكرد حاكمان تا چه حد در نظر مردم مقبول بوده و برنامه‌های منتقدان تا چه حد توانسته نظر آنها را به خود جلب كند. انتخابات در واقع عرصه‌ی تجدید پیمان مردم با حاكمان است، عرصه‌ای كه مردم منتظرند ببینند آیا دولتمردان و احزاب حاكم به قول و وعده‌های خود پایبند بوده‌اند یا خیر. پس از این منظر برگزاری انتخابات سالم بدون دخالت نظر گروه یا جناح خاصی، از مهمترین شاخصه‌های نظام مردم سالاری دینی به شمار می‌رود. علاوه بر این مردم در جریان انتخابات و رای خود ثابت می‌كنند كه حاكمان نباید و نمی‌توانند هر طور كه دوست دارند، با آنها رفتار كنند.
● جمع‌بندی
هدف این نوشتار آسیب‌شناسی ائتلاف، رابطه آن با توسعه سیاسی،‌ بررسی انواع ائتلاف‌ها، سیاست‌های دو جناح درباره استراتژی‌های ائتلافی، دلایل موفق نبودن این استراتژی و ذكر فرجام ائتلاف‌های ایرانی است.
ائتلاف احزاب یا جناح‌های سیاسی برای موفقیت در انتخابات، اگر چه دارای پیامدهای مثبت و امیدواركننده‌ای همچون ظهور ساختار سیاسی جدید و تقویت روند توسعه سیاسی خواهد بود، اما به دلیل شكنندگی خاصی كه این روش در ایران دارد، بعید به نظر می‌رسد در بلندمدت بتواند تاثیری بر ساختار نظام باقی گذارد، زیرا همانطور كه اشاره شد، ائتلاف‌كنندگان در تحكیم پیوند خود از انسجام كامل برخوردار نیستند و هنگام ورود به این عرصه ذهنیت مرددی دارند.
در این نكته كه ائتلاف باعث رواج مشی اعتدال‌گری در زندگی سیاسی خواهد شد، نباید شك كرد، اما در عین حال باید به این واقعیت تلخ نیز نگاه شود كه یكی از مشكلات و چالش‌های عمده توسعه سیاسی در ایران، عدم پیدایش زمینه‌های لازم برای ائتلاف، میان احزاب سیاسی است. به دیگر سخن با توجه به این نكات باید اذعان كرد كه ضرورت مدیریت ائتلاف‌ها برای پیدایش جامعه سیاسی باز و فعال از اولویت‌های عمده جامعه ما محسوب می‌شود و اگر خواهان گسترش دامنه ائتلاف‌های پایدار و با ثبات هستیم، باید به این نكته حتما توجه كنیم.

منبع : گزارش