مقام زن در قرآن

اصول اسلام از زنان می‌خواهد نجیبانه لباس بپوشند اما تقاضای هیچ نوع پوشش مشخصی نمی‌کند. این ادعا که اگر زنی خود را نپوشاند مسوول هر اتفاقی است که بر او می‌افتد، دور از منطق است. در واقع برقع یا حجاب تمام‌پوش بیشتر از سنن قبیله‌ای می‌آید. در گذشته سنتی، بسیاری از زنان از خانه بیرون نمی‌آمدند مگر برای شرکت در عروسی و تشییع‌جنازه اقوام و در آن هنگام هم خود را از سر تا پا می‌پوشاندند. این از هنجارهای آن زمان و آن منطقه است اما به هیچ وجه از اصول اسلام نیست. در قرآن هیچ آیه‌ای پیدا نمی‌کنید که بگوید جایگاه زن در زمان پیامبر اینگونه بوده است. در واقع اطلاعات تاریخی ما و هر اطلاعی که از خانواده پیامبر داریم خبر از نظامی اجتماعی می‌دهد که دقیقا در مقابل دیدگاه سنت‌گرایان به زن است.
در رابطه با دستورات مربوط به پوشش زنان در قرآن دو آیه هست که معمولا در حمایت از پوشش زنان مطرح می‌شود. علما هنگام تقاضای سر کردن حجاب از زنان از این دو آیه استفاده می‌کنند. وقتی پیامبر به مدینه رفت و اولین دولت اسلامی تاسیس شد، ساکنان شهر همیشه به خانه او سر می‌زدند. این قطعه از قرآن در آن زمان نازل شد:
«ای پیغمبر با زنان و دختران خود و زنان مؤمنان بگو که خویشتن را به چادر فرو پوشند، که این کار برای اینکه آنها شناخته شوند تا از تعرض و جسارت آزار نکشند، بسیار نزدیک‌تر است و خدا بسیار آمرزنده و مهربان است.» (سوره احزاب، آیه ۵۹).
این قطعه از قرآن مستقیما خطاب به خانواده پیامبر است. در مقابل آیه‌هایی از قرآن که خطاب به تمام زنان است بدون محدودیت خطاب به تمام زنان صحبت می‌کند.
هنگام کودکی من، مردم در بخش‌هایی از کشورم به قدری فقیر بودند که از پس خرید لباس برنمی‌آمدند. کودکان کوچک لخت و عور در روستاها می‌دویدند. بزرگسالان اغلب تکه لباس کوچکی دور بدن‌شان پیچیده بودند. فقر هنوز رایج است و مردم در بخش‌هایی از جهان اغلب از پس خرج لباس و کفش برنمی‌آیند و با پشت برهنه سر می‌کنند. می‌توانیم حدس بزنیم که ۵۰۰ سال قبل لباس، یا قابلیت خرید لباس، چقدر کمتر بوده. خوانش من از آیه زیر در این شرایط اجتماعی است: «مردان مؤمن را بگو تا چشم‌ها بپوشند و فروج و اندامشان را محفوظ دارند که این بر پاکیزگی آنان اصلح است، و البته خدا به هر چه کنید کاملا آگاه است. و زنان مؤمن را بگو تا چشم‌ها بپوشند و فروج و اندامشان را محفوظ دارند «(سوره نور، آیه ۳۰ و ۳۱»). این آیه به روشنی حاوی مساوات جنسی است و تبعیضی بین مرد و زن قائل نمی‌شود. البته آیه خواستار لباس مناسب می‌شود اما برای هر دو جنس.
در اواخر دهه ۱۹۵۰ و اوایل دهه ۱۹۶۰ که کودک بودم و در روستایمان در لارکانا زندگی می‌کردم، زنان خانواده‌ هیچ وقت از خانه بیرون نمی‌رفتند. مغازه‌داران و بقیه دنیا نزد ما می‌آمدند. به سن بلوغ که رسیدم مادرم از من خواست برقع بپوشم. ناگهان جهان پیش چشمم تیره شد. زیر تنگای برقع گرمم می‌شد و نفس کشیدن سخت بود. پدرم نگاهی به من انداخت و گفت: «دختر من مجبور نیست برقع تن کند.» مادرم تصمیم گرفت که اگر من قرار نیست برقع تمام‌پوش تن کنم، او هم چنین نخواهد کرد. اینگونه از این سنت رها شدیم. جمله معروفی از رسول‌الله نقل می‌کنند که «بهترین حجاب، حجاب چشم است.» یعنی مردان باید خداترس باشند و با احترام به زنان نگاه کنند.
برابری زنان در اسلام تنها از لحاظ حقوق سیاسی و اجتماعی نیست که در حقوق مذهبی نیز هست. قرآن می‌گوید: «همانا کلیه مردان و زنان مسلمان و مردان و زنان با ایمان و مردان و زنان اهل طاعت و عبادت و مردان و زنان راستگوی و مردان و زنان صابر و مردان و زنان خدا ترس خاشع و مردان و زنان خیرخواه مسکین‌نواز و مردان و زنان روزه‌دار و مردان و زنان با حفاظ خوددار از تمایلات حرام و مردان و زنانی که یاد خدا بسیار کنند، بر همه آنها خدا مغفرت و پاداشی بزرگ مهیا ساخته است». (سوره احزاب، آیه ۳۵).
زنان می‌توانند مثل مردان کیفیت‌های مذهبی مثبت داشته باشند. قرآن با ایراد ۱۰ مثال بر این نکته تاکید می‌کند. بی‌شک در تمام مذاهب از این خبرها نبود، به‌خصوص در زمان نزول قرآن، اما در اسلام تمایزی بین دو جنس نیست. در واقع بسیار قابل توجه است که در شرایط اجتماعی عربستان قرن هفتم، اسلام مشوق برابری جنسیتی در مذهب است که قرن‌ها طول کشید تا به بقیه جهان برسد. اما، متاسفانه برای من، پیغام رهایی زنان که اسلام پراکند امروز در کشورهای مسلمان پیدا نمی‌شود. در عوض سنن قبیله‌ای و ارزش‌های فرودستی که نظام‌های خودکامه پراکنده‌اند زنان را از حق اسلامی‌شان برای برابری جنسیتی محروم کرده است. یکی از حیاتی‌ترین بخش‌های زیارت مذهبی (حج و عمره) طواف نام دارد؛‌ یعنی هفت بار دور زدن کعبه. و از روز تولد اسلام تا همین امروز، میلیون‌ها نفری که کعبه را دور می‌زنند، مردان و زنانی در کنار هم هستند، در کنار هم و برابر نزد الله. خبری از جدایی نیست؛ خبری از بالادستی و پایین‌دستی نیست. این برابری است.
قرآن پیش‌تر می‌رود و به زنان حق مالکیت اعطا می‌کند: «که هر یک از مرد و زن از آنچه اکتساب کنند بهره‌مند شوند». (سوره نسا، آیه ۳۲). زنان می‌توانند پول کسب کنند و آنچه اکتساب می‌کنند متعلق به خودشان است. این به آنها امکان استقلالی می‌دهد که در قرن بیست و یکم در بسیاری نقاط جهان موجود نیست. و کلام‌الله، کلمات الله که به پیامبر نازل شده‌اند، پیگیرانه گوشه سخن را می‌گیرد و بر برابری جنسیتی تاکید می‌کند. از نظر سبکی و دستور زبانی کافی بود قرآن بگوید «همه» یا «تمام مردم» صاحب آنچه اکتساب می‌کنند، هستند. اما عامدانه و برای تاکید به برابری جنسیتی اشاره می‌کند و همین سخن را برای مردان و زنان تکرار می‌کند تا روشن سازد که اشتباهی صورت نمی‌گیرد و نه تنها زنان و مردان برابر هستند که زنان به همان اندازه می‌توانند کار کنند و دستمزد بگیرند. در اسلام جایگاه زن همیشه لزوما در خانه نیست. در مورد همسر پیامبر که تاجر موفقی بود، اینگونه نبود و در مورد من هم نیست چون از روزی که از دانشگاه بیرون آمدم، کار کردم.
آنچه خواندید بخشی از آخرین کتاب بی‌نظیر بوتو، سیاستمدار فقید پاکستانی با عنوان «آشتی: اسلام، دموکراسی و غرب» است که در روزهای زوج هفته در صفحه کتاب اندیشه کارگزاران منتشر می‌شود. ترجمه‌های قرآن این بخش از الهی قمشه‌ای است.

بی‌نظیر بوتو
ترجمه‌: آرش عزیزی

منبع : روزنامه کارگزاران