کمترین ضایعات در جراحی مغز و اعصاب

‏(تاریخچه آندوسكوپی جراحی مغز و اعصاب به چندین دهه قبل باز می گردد. در آن زمان استفاده از این روش بسیار محدود بود و تعداد بسیار کمی از متخصصین از چگونگی کار با این ابزار آگاهی داشتند، اما خیلی زود جایگاه واقعی خود را پیدا نمود و همگام با پیشرفت تکنولوژی، کاربرد آن گسترده تر شد. اولین تجربه موفقیت آمیز این روش، درمان هیدروسفالی ‏‎(Hydrocephalus)‎‏ بود. هیدروسفالی، تجمع مایع مغزی نخاعی در جمجمه بوده و با بزرگ شدن سر، آتروفی مغز، ضعف قوای عقلانی و تشنج همراه است. امروزه با هدف انجام اعمال جراحی کمتر تهاجمی و حتی غیر تهاجمی، استفاده از این روش در درمان بسیاری از ضایعات مغز و اعصاب، نمود بیشتری یافته است. )
● معرفی سیستم آندوسكوپ مغز و اعصاب
آندوسکوپی روشی است جهت مشاهده حفره های داخلی بدن که در آن یک تیوب به همراه یک لنز و یک منبع نور که اصطلاحا به آن سیستم اپتیکال اطلاق می گردد، از یک فضای بسیار کوچک در حدود ۳ میلی متر وارد بدن شده و بدین ترتیب فرآیند آندوسکوپیک آغاز می شود. معیار کیفیت این سیستم را عملكرد سیستم اپتیكال آن مشخص می‌نماید. لنزهای مخصوص این سیستم، امكان گرفتن تصاویر با رزولوشن بالا و كنتراست مناسب را جهت بررسی فضای داخل حفره ای فراهم می آورند.‏
● سیستم اپتیكال آندوسكوپ
یك تلسكوپ قابل استریل است با ۳۰ سانتی‌مترطول و قطر خارجی ۹/۲ میلی‌متر كه یك وضعیت مناسب در جراحی مغز و اعصاب و داشتن تصاویر با كیفیت بالاست.مواد استفاده شده در ساخت آن،‌ قابلیت تحمل حداقل دمای ۱۳۴ درجه سانتی‌گراد را تحت شرایط استریلیزاسیون برای جلوگیری از انتشار انواع بیماری را دارند.
‏● زاویه دید ۳۰ درجه
انتخاب یك سیستم اپتیكال با ۳۰ درجه زاویه دید، با چرخش آندوسكوپ، محدوده وسیع‌تر دید را نسبت به زاویه صفر درجه تلسكوپ فراهم می‌آورد (‏diagram ۳‎‏)
بنابراین تلسكوپ در فضای بین بطنی در مغز، قابلیت چرخش بیشتر با حداقل حركت آندوسكوپ حول محور مركزی‌اش را خواهد داشت، در نتیجه، محدودیت در مشاهده جزئیات کمتر شده و کارائی افزایش پیدا خواهد کرد. بدین ترتیب كنترل سیستم هدایتگر با زاویه ۳۰ درجه توسط تلسكوپ امکانپذیر بوده و با یك آموزش ساده در كوتاه‌ترین زمان ممكن قابل انجام است.‏
● جایگزین نمودن تلسكوپ فلزی به جای انواع انعطاف‌پذیر آن
در روند تكامل سیستم‌های آندوسكوپ، یك اسكوپ انعطاف‌پذیر، قابلیت گرفتن تصاویر با كیفیت بالا در تمام مراحل انجام جراحی را ندارد و داشتن مانیتورینگ با كیفیت بالا در تمام مراحل انجام عمل، تنها با وجود لنزهای صلب (غیرقابل انعطاف) امکانپذیر است.‏
همچنین كنترل سیستم هدایتگر داخل مغزی با استفاده از ‏fiberscope‏ ها بسیار مشكل بوده، وسعت دید كم شده و با وجود فشار داخل مغزی، امكان داشتن مانیتورینگ مناسب با حركت دادن و ثابت نگه داشتن سیستم آندوسكوپ فراهم نمی‌ گردد.‏
نتیجه اینكه بر طبق آخرین قوانین تصویب شده در مواد مورد استفاده در تجهیزات پزشكی، آندوسكوپ‌های انعطاف‌پذیر تنها یك بار و زمانی قابل استفاده خواهند بود كه اساساً در شرایط خاص و ناچار به استفاده از آنها باشیم.
● قطر داخلی
از زمانی كه آندوسكوپ در جراحی‌ها جهت دسترسی به فضای‌ حساس داخلی مغز و اعصاب معرفی شدند، وجود یك غلاف نازك با قطر داخلی بسیار كوچك احساس می‌شد. بدین ترتیب قطر آندوسكوپ با توجه به اندازه قطر تلسكوپ و همچنین لوازم جراحی دیگر مشخص شد.
اندازه لوازم مورد استفاده برای مصارف متداول جراحی مغز و اعصاب بین ۱ تا ۳ میلی‌متر متغیر است. به منظور حفظ نمودن كوچك‌ترین قطر خارجی ممكن و همچنین كاركرد بهتر لوازم جراحی، باید فرم ظاهری غلاف بیرونی را بیضی شكل و با قطر تغییرپذیر خطی انتخاب نمود كه این تنها به علت كاربرد خاص این وسیله به هنگام استفاده در اعمال جراحی است.‏
مزیت دیگر بیضی شكل بودن، ایجاد فضای كافی بین تلسكوپ و تجهیزات جانبی است كه این حجم از فضا،‌ جهت شست‌وشوی محیط داخل مغزی حین عمل جراحی مناسب خواهد بود.
تقسیم قسمت‌های مختلف آندوسكوپ به كانال‌های جداكانه برای کاربردهای مختلف تنها زمانی امكان‌پذیر خواهد بود كه قطر خارجی آن به اندازه كافی بزرگ باشد.
● طول مناسب
یك اصل مهم در آندوسكوپی مغز و اعصاب، دسترسی به فضاهای خاص مغزی است و نیاز به وسایلی با طول كافی و مناسب جهت بررسی و انجام اعمال جراحی است. به عنوان مثال دسترسی به یک شاخ قدامی خارج شده از بطن جانبی مغز، یكی از ساده‌ترین مراحل جراحی است و به راحتی بدون استفاده از وسیله خاص به صورت دستی قابل انجام خواهد بود، ولی در جراحی انواع ضایعات قاعده جمجمه که دسترسی به آن در شرایط عادی بسیار دشوار است، آندوسکوپ با طول مناسب مورد استفاده قرار خواهد گرفت.‏
● حداقل وزن و حجم
آندوسكوپ مغز و اعصاب از یك آلیاژ خاص با ضخامت و وزن كم ساخته شده است. قسمت ابتدایی غلاف آن محكم است تا بتواند نیروی وارده از طرف گیره نگهدارنده را تحمل كند.‏
● کاربردها
همانطور که در ابتدای بحث عنوان شد، کاربرد اولیه آندوسکوپ ها در درمان انواع هیدروسفالی در مغز است. علاوه بر انجام اعمال جراحی در نمونه های پیچیده این ضایعه، در درمان انواع کیست ها ‏‎(Cysts)‎‏ و تومورها ‏‎(Tumors)‎‏ نیز از روش های آندوسکوپیک استفاده می گردد.‏
کیست، کیسه یا کپسولی است که محتوی مایع یا ماده نیمه جامد باشد و ممکن است در فضای بین بطنی در مغز تشکیل گردد که در بسیاری از موارد علت بوجود آمدن آن نامشخص است. اکثر آنها بدون علائم بوده و معمولا در تصاویر ‏CT‏ و ‏MRI‏ قابل مشاهده هستند. ‏
امروزه، آندوسکوپی یک گزینه مناسب در درمان کمتر تهاجمی ‏‎(Minimally Invasive)‎‏ اینگونه اختلالات مغزی است.‏
تومورها، تورم یا بزرگی به خصوص هستند که در نتیجه رشد بیش از حد و بیمارگونه بافت به وجود می آیند. تومورها ممکن است در داخل بطن های مغز و یا هر کجای دیگر تشکیل شوند.
آندوسکوپی امکان برداشتن نمونه های کوچک از تومور را به جراح می دهد تا در یک فرآیند پاتولوژیک، نوع آن مشخص گردد. در برخی موارد، با بکارگیری روش های آندوسکوپیک، تومورهای کوچک به کلی برداشته می شوند. همچنین در بعضی از جراحی های ستون فقرات، از این روش کمک گرفته می شود.‏
● شاخص ها
شاخص ها در آندوسکوپی مغز و اعصاب از تصاویر کلینیکال فضاهای موجود در مفز مانند بطن ها و . . . استخراج می گردند. به طور کلی، این روش زمانی کاملا جوابگو خواهد بود که در اثر وجود ضایعه، فضاهای موجود در مغز متسع شده باشند. شاخص های آندوسکوپیک در سطوح نخاع نیز در دست تهیه و تدوین است.بررسی انواع شاخص ها در فرآیند آندوسکوپیک نوع ضایعه (کیست، تومور و . . .) مشخص می گردد. ‏

منبع : مجله مهندسی پزشکی و تجهیزات آزمایشگاهی