اثرات روزنامه‌نگاری الکترونیک بر روابط‌عمومی‌ها

انقلاب تکنولوژیکی در حوزه فناوری اطلاعات تاثیر خود را در تمامی جنبه‌های زندگی از مرزهای سیاست، اقتصاد و تکنولوژی گرفته تا حوزه فرهنگ و علوم و حتی سبک زندگی و روابط اجتماعی گذاشته است. شبکه و نظام شبکه‌ای اطلاع‌رسانی تاثیر شگرفی در حیات اجتماعی بشر گذاشته است، به‌طوری که فناوری او را تغییر ماهیت داده و از گونه‌ای سخت‌افزاری به حالتی نرم‌افزاری سوق داده است.
● پیش در آمد
هدف از این مقاله شناسایی جنبه‌های مثبت و منفی آثار روزنامه‌نگاری الکترونیک بر روزنامه‌های چاپی در ایران است.این بررسی از طریق پیمایش نظرات روزنامه‌نگاران فعال در روزنامه‌های پرشمار ایران انجام شده است.
به منظور اجرای این پژوهش دو گروه نمونه انتخاب شده که نمونه اول شامل مدیران مسوول و سردبیران روزنامه‌ها و نموم دوم شامل روزنامه‌نگاران شاغل به کار در روزنامه‌های الکترونیک صبح و عصر کشور شامل روزنامه‌های ایران، تهران تایمز، خانه ملت، همشهری، کیهان، اطلاعات، ایران نیوز، انتخاب، جهان اقتصاد و رسالت می‌باشد. روش نمونه‌گیری این پژوهش به روش خوشه‌ای اجرا شده است.
یافته‌های حاصل از تحقیق نشان می‌دهد که روزنامه‌های الکترونیک در ایران از تمامی قابلیت‌های اینترنت در کار خود بهره نمی‌برند. بسیاری از روزنامه‌نگاران اعتقاد دارند که روزنامه‌های الکترونیکی بر روزنامه‌های چاپی دارای تاثیر بوده‌اند گرچه به اعتقاد آنان شمارگان روزنامه‌های چاپی را تغییری نداده‌اند.
همچنین انتشار روزنامه‌های الکترونیکی به ایجاد ارتباطات دو سویه مخاطب با نویسندگان منجر شده است و در افزایش درآمد روزنامه‌ها نیز موثر بوده است. این در حالی است که عدم وجود شرایط زیرساختی مناسب مخابراتی، مشکلاتی برای توسعه روزنامه‌های الکترونیکی در ایران به‌وجود آورده است.
انقلاب تکنولوژیکی در حوزه فناوری اطلاعات تاثیر خود را در تمامی جنبه‌های زندگی از مرزهای سیاست، اقتصاد و تکنولوژی گرفته تا حوزه فرهنگ و علوم و حتی سبک زندگی و روابط اجتماعی گذاشته است. شبکه و نظام شبکه‌ای اطلاع‌رسانی تاثیر شگرفی در حیات اجتماعی بشر گذاشته است، به‌طوری که فناوری او را تغییر ماهیت داده و از گونه‌ای سخت‌افزاری به حالتی نرم‌افزاری سوق داده است.
اینترنت که متون اصلی این شبکه ارتباطاتی است، موضوع مناسبی برای کنکاش و بررسی در چگونگی تغییر روابط انسانی جوامعی است که کاربران فراوانی از آن سود می‌برند. اینترنت در همان حال که جامعه و دانشگاه را پیوندی دوباره می‌بخشد و باعث ترویج و نشر دانش در بین همگان می‌گردد. از دیگر سو نیز باعث انزوای مردم می‌شود و جوامع و افراد آنها را از درون رسانه‌های «مک‌لوهانه» که دوران توده‌های جمعی و وسیع بود به عصر اطلاعات و دوران گروه‌هایی با علایق ویژه کاربران محصور در دنیای شخصی خویش در پشت کامپیوترهای خود می‌برد.
معانی نوینی برگرفته از دنیای اطلاعات هر روز وارد حوزه زبانی می‌گردد و اصطلاحاتی نظیر «سایبراپسیس» "cyberspaces"، «نظام شبکه‌ای» "Network system"، «فراشبکه‌ای» و «شهروند شبکه‌ای» و روزنامه‌نگاری الکترونی "Journalism online" و ... هر روز در ادبیات رشته ارتباطات افزوده می‌شود. و تغییرات فراوانی را در بخش‌های مختلف ایجاد می‌کند. در واقع می‌توان گفت: بزرگراه‌های اطلاعاتی "In formation Highwar" بسترهای لازم را برای انتقال سریع پیام‌ها ایجاد کرده‌اند.
این بزرگراه‌های اطلاعاتی به وسایل ارتباطاتی، اطلاعاتی و تکنولوژی‌هایی اطلاق می‌شوند که توسط آنها هر نوع پیام از جمله اخبار، برنامه‌‌های رادیویی، تلویزیونی، ویدئو و فیلم، صفحات متن و ... در آن واحد بین فرستنده و گیرنده منتقل می‌شوند. شیوه‌های ارتباطی و اطلاعاتی کشورهای صنعتی در نیمه اول قرن بیستم عموما اختصاصی و متعلق به یک نوع وسیله ارتباطی بودند و کمتر با هم ارتباط داشتند. در چند سال اخیر روش‌های پخش و دریافت اطلاعات تغییرکرده است و ترکیب جدیدی را به‌وجود آورده است بطوری که خطوط عمودی و مجزای اطلاعات به شبکه‌های موازی و پیچیده ارتباطی تبدیل شده‌اند، شرکت‌های تلفن، تلگراف و مخابرات تبدیل به کمپانی‌های عظیم حمل و نقل اطلاعات شده‌اند.
تلفن، کامپیوتر، تلویزیون و ماهواره شبکه‌های اطلاعاتی را به‌وجود آورده‌اند و در دنیای اطلاعات امروز خط تلفن نه تنها برای مکالمه دور و نزدیک بلکه وسیله انتقال اطلاعات، داده‌ها و تصاویر شده‌اند.
بزرگراه‌های اطلاعاتی امروز حاصل تحقیقات و سرمایه‌گذاری در سه جوزه کامپیوتر، ماهواره و صنایع فضایی و هوایی بوده است که امروز تاثیرات گوناگونی در حوزه‌های اقتصادی – اجتماعی و فرهنگی جوامع ایجاد کرده است. یکی از مهم‌ترین تغییرات تکنولوژی‌های نوین ارتباطی دگرگونی در ماهیت ارتباطات انسانی و تغییر در نحوه انتشار و دریافت اخبار و پیام‌ها است و بر این اساس پیدایش مفاهیم جدیدی تحت عنوان روزنامه‌نگاری الکترونی در روابط‌عمومی الکترونی و تجارت الکترونی و ... و توجه به آنها ضروری به نظر می‌رسد؛ چراکه کارکرد اصل و نقش رسانه‌های سنتی را نیز تغییر داده است که در بخش‌های بعدی این مقاله به برخی از مهم‌ترین تاثیرات تکنولوژی‌های ارتباطی در حوزه روابط‌عمومی، روزنامه‌نگاری خواهیم پرداخت. دگرگونی درکارکردهای اصلی روابط‌عمومی‌ها نظیر آموزش و اطلاع‌رسانی از بارزترین تغییرات تکنولوژی‌های نوین ارتباطی است. البته سایر نقش‌های روابط‌عمومی نظیر تبلیغات و نظرسنجی‌ها به گسترش ابزارهای نوین ارتباطی مانند اینترنت کاملا دگرگون شده است که در انتهای مقاله مذکور به برخی از مهم‌ترین معایب و مزایای تبلیغات اینترنتی و چگونگی انجام آن خواهیم پرداخت.
● بیان مساله
روزنامه‌نگاری الکترونیک یکی از مفاهیم پیشرفته هزاره سوم و عصر اطلاعات است. با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین اطلاعات، انتشار اخبار در شکلی کاملا نوین، با تنوع بی‌سابقه در روش‌های ارائه اطلاعات، با سرعت بسیار بالا و به شکلی بهینه امکان‌پذیر شده است. اکنون روزنامه‌های الکترونیک بسیاری در جهان ارائه می‌شود که در کوتاه‌ترین زمان ممکن پس از وقوع یک حادثه، جزییات آن را همراه با صدا، تصویر، فیلم و سایر ملحقات، در کسری از ثانیه در اقصی‌نقاط کره خاکی منتشر می‌کنند. این روزنامه‌ها بدون شک بر روزنامه‌های یومیه چاپی تاثیر می‌گذارند.
در ایران نیز اکنون چند سالی است که چنین روزنامه‌هایی پا به عرصه وجود گذاشته‌‌اند و به تقابل با روزنامه‌های چاپی پرداخته‌اند؛ بسیاری از روزنامه‌های چاپی نسخه الکترونیک مطبوعات چاپی در ایران هستند.
یکی از نکات جالب توجه در این ارتباط، اثرات روزنامه‌‌های الکترونیک بر مطبوعات چاپی است؛ این‌که روزنامه‌های الکترونیک چگونه و از چه جهاتی روزنامه‌های چاپی را تحت‌الشعاع قرار داده‌اند و دورنمای روزنامه‌نگاری در ایران بیشتر بر کدامیک استوار خواهد بود، مساله اصلی بررسی حاضر است.
امروزه بسیاری از روزنامه‌های جهان که نسخه چاپی آنها مدتهاست منتشر می‌شود، به منظور بهره‌گیری از قابلیت‌های عالی و کم‌نظیر شبکه اینترنت به شکل الکترونیکی نیز منتشر می‌شوند. هرچند روزنامه‌ها و مجلات بسیاری نیز یافت می‌شوند که نسخه چاپی ندارند و تنها به‌صورت الکترونیک منتشر می‌گردند.
در این میان، تقابل این دو شیوه روزنامه‌نگاری با هم جالب توجه است. مسائلی همچون مزایای هریک از این دو شیوه نسبت به دیگری، قابلیت‌هایی که هریک دارند و مشکلات فراروی آنها در جوامع مختلف و در نهایت تاثیراتی که هر یک بردیگری دارند، می‌تواند مورد توجه قرار گیرد. این تقابل و تاثیر و تاثر شرایط حرفه‌ای و کار در دنیای آینده مطبوعات و رسانه‌ها را در ایران رقم خواهد زد.
● اهداف تحقیق
هدف از انجام این تحقیق، دستیابی به اثرات روزنامه‌نگاری الکترونیک بر روزنامه‌های چاپی (یومیه) است. در این پژوهش، سعی بر این است که جنبه‌‌های مثبت و منفی این تاثیرات مشخص شود و دیدگاه‌های سردبیران و دست‌اندرکاران مطبوعات در این زمینه مورد ارزیابی قرار گیرد.
سایر اهداف تحقیق به شرح زیراست:
ـ بررسی تعداد و کیفیت روزنامه‌های الکترونیک موجود
ـ بررسی شرایط تاثیرگذاری روزنامه ‌نگاری الکترونیک بر روزنامه‌‌نگاری سنتی
ـ بررسی انگیزه‌های روزنامه‌های چاپی از انتشار نسخه الکترونیک
ـ شناخت مزایا و معایب روزنامه‌های الکترونیک در مقایسه با روزنامه‌‌های چاپی
● فرضیه‌ها
در این پژوهش، فرضیه‌های زیر مورد بررسی قرار گرفته‌اند:
انتشار نسخه الکترونیک توسط روزنامه‌های چاپی، سبب افزایش درآمد آنها می‌شود
روزنامه‌های الکترونیک ایران، ارتباط دو سویه مخاطبان و روزنامه‌ها را به شکل قابل ملاحظه‌ای بهبود بخشیده‌اند.
مشکلات مربوط به زیرساخت ارتباطی و مخابراتی کشور مانع پیشرفت روزنامه‌های الکترونیک می‌شود.
روزنامه‌های الکترونیک ایران از تمامی قابلیت‌های روزنامه‌نگاری الکترونیک به‌خوبی بهره نمی‌گیرند.
انتشار روزنامه‌های الکترونیک در ایران، تاثیری بر تیراژ روزنامه‌های چاپی ندارد.
دست‌اندرکاران روزنامه‌های پرشمار ایران، روزنامه‌نگاری الکترونیک را پدیده‌ای تاثیرگذار بر روزنامه‌‌نگاری می‌دانند.
● سوالات
علاوه بر فرضیه‌های مطرح شده، در این تحقیق تلاش شده پاسخ سوالات زیر نیز به‌دست آید:
روش‌های اصلی کسب درآمد روزنامه‌‌های الکترونیک ایران کدامند؟
از نظر دست‌اندرکاران روزنامه‌های ایران، انتشار نسخه الکترونیکی تا چه حد به پیشرفت نسخه چاپی کمک کرده است؟
شمار خوانندگان روزنامه‌های الکترونیک ایران به‌طور متوسط چند نفر در روز است؟
انگیزه‌های انتشار نسخه الکترونیک توسط روزنامه‌های کشور چیست؟
● جامعه آماری و نمونه
«جامعه آماری» این پژوهش را کلیه روزنامه‌نگاران روزنامه‌‌های پرشمار کشور با دامنه توزیع سراسری تشکیل می‌دهند که از بین آنان دو دسته نمونه انتخاب شده است.
برای انتخاب نمونه اول، تمامی روزنامه‌های دارای نسخه الکترونیک مورد بررسی قرار گرفته‌اند. در هر یک از این روزنامه‌ها، پرسشنامه در اختیار بالاترین مقام مطلع روزنامه از قبیل مدیرمسوول، سردبیر یا دبیراجرایی گذاشته شده و نتایج نسبتا کاملی به‌‌دست آمد. اما در نمونه دوم، از میان حدود ۶۰۰ نفر روزنامه‌نگار، نظرات ۶۰ نفر به‌عنوان نمونه دوم مورد ارزیابی قرار گرفت.
● روش نمونه‌گیری
نمونه اول، به‌دلیل کوچکی جامعه، کل جامعه را شامل شده است و از این نظر «سرشماری» محسوب می‌شود. اما در مورد نمونه دوم، از آنجا که در هر روزنامه‌ به‌طور متوسط ۱۵ نفر روزنامه‌نگار برای پاسخ دادن به پرسشنامه واجد شرایط بودند، برای ۴۰ روزنامه موجود، حدود ۶۰۰ نفر حجم کل جامعه را تشکیل می‌دهد. پس از برآورد حجم نمونه، با استفاده از روش نمونه‌گیری تصادفی، تعداد موردنظر از روزنامه‌ها انتخاب شدند و پرسشنامه مربوط بین آنها توزیع شد. از تعداد ۸۰ نفر نمونه انتخابی، ۲۰ پرسشنامه باز نگشت یا ناقص بود که کنار گذاشته شد و در نهایت ۶۰ پرسشنامه در تجزیه و تحلیل مورد استفاده قرار گرفت.
● ابزار جمع‌آوری اطلاعات
به منظور جمع‌آوری اطلاعات، از دو گونه پرسشنامه «بسته‌ پاسخ» با مقیاس درجه‌بندی پنج‌گزینه‌ای و دو گزینه‌ای و چند سوال دارای گزینه‌های متنوع‌تر استفاده شد.
پرسشنامه شماره (۱)، ویژه روزنامه‌هایی چاپی بود که نسخه الکترونیک منتشر می‌نمایند. در این پرسشنامه، سوال‌هایی گنجانده شده که یا در اثبات یک فرضیه دخیل هستند و یا به‌صورت مجزا، ‌مفهومی مهم را معرفی می‌کنند و به‌صورت مجزا هم مورد بررسی قرار گرفته‌اند. پرسشنامه شماره (۲)، مخصوص روزنامه‌نگاران روزنامه‌های پرشمار کشور بود و سوالات آن کمتر از پرسشنامه اول بود، اما تا حدودی مشابه آن بود؛ این تفاوت که به ارزیابی دیدگاه‌های روزنامه‌نگاران شاغل در روزنامه‌های کشور درباره روزنامه‌نگاری الکترونیک می‌پرداخت.
در هنگام تنظیم پرسشنامه و طراحی سوالات، از سوال‌هایی استفاده شد که حتی‌المقدور بیانگر شرایط واقعی و عینی موجود در کار روزنامه‌نگاری باشند.
در این پرسشنامه، هر سوال دارای یک مقیاس پنج درجه‌ای (خیلی زیاد، زیاد، متوسط، کم و خیلی کم) است که پاسخ‌دهندگان یکی از موارد را انتخاب کرده‌اند.
در موارد مختلف، بسته به نوع سوال و نقشی که در اثبات فرضیه دارد، گزینه‌ها تغییراتی بین ۱ تا ۵ (یا ۱ تا ۲ برای سوال‌های دو گزینه‌ای) اختیار کرده‌اند.
پرسشنامه دارای، سوال باز – سوال بسته است که با توجه به فرضیه‌های مورد توجه طراحی شده است.
● روایی:
برای این‌که آزمون‌های این پژوهش از روایی برخوردار باشد، نکات زیر مورد توجه قرار گرفت:
سوالات پرسشنامه، متناسب با فرضیه‌ها و سوالات تحقیق، تدوین شد.
در طراحی سوالات نمونه‌های عینی از شرایط و عوامل موثر بر روزنامه‌نگاری الکترونیک و سنتی که به واسطه تجربه پژوهشگر از پیش شناخته شده بود، مورد استفاده قرار گرفت.
تلاش فراوانی انجام شد که سوالات تا حد ممکن واضح و بدون ابهام باشند. بدین منظور، پرسشنامه ابتدا روی یک گروه نمونه کوچک اجرا شد و از نظرات این گروه، برای اصلاح پرسشنامه – به نحو مطلوب و به دور از ابهام استفاده شد.
پرسشنامه به چند استاد متخصص داده شد تا نکات مبهم آن برطرف شود، این اساتید به منزله داور مشخص کردند که پرسشنامه به اندازه‌گیری سوالات اساسی تحقیق خواهد پرداخت.
● بحث و بررسی یافته‌های تحقیق
▪ نتایج فرضیه اول پژوهش:
دست‌اندرکاران روزنامه‌های الکترونیک کشور هزینه‌های تولید و عرضه روزنامه الکترونیک را زیاد ارزیابی نکرده‌اند و به عقیده درصد عمده آنها این هزینه‌ها در حد معمول قرار دارد. به‌عنوان نمونه، ۵/۵۶ درصد پاسخگویان هزینه به‌کارگیری پرسنل متخصص در زمینه روزنامه‌نگاری الکترونیک را زیاد دانسته‌اند، اما ۵/۴۳ درصد نیز آن را معمولی ارزیابی کرده‌اند. اما نکته مهم این است که ۲/۶۵ درصد این روزنامه‌ها، اصولا درآمدی بابت انتشار روزنامه الکترونیک دریافت نمی‌کنند و اکثریت قریب به اتفاق پاسخ‌دهندگان؛ یعنی ۸۷درصد آنها بر این باورند که درآمدهای حاصله، هزینه‌ها را پوشش نمی‌دهد. این بدان معنی است که عمده آنها روزنامه الکترونیک خود را با صرف هزینه بدون بازگشت ارائه می‌کنند.
به این ترتیب، نمی‌توانیم بگوییم انتشار نسخه الکترونیک توسط روزنامه‌های چاپی سبب افزایش درآمد آنها شده است.
▪ نتایج فرضیه دوم پژوهش:
اکثریت روزنامه‌های الکترونیک کشور امکانات مناسب برای ارتباط بهینه خوانندگان با نشریه را فراهم نیاورده‌اند. بعلاوه، عمده خوانندگان نیز از امکانات موجود به‌خوبی استفاده نمی‌کنند و در نهایت این‌که اکثریت روزنامه‌های الکترونیک این نظرات را به میزان خیلی کم یا کم در پایگاه «وب» خود به اطلاع سایر خوانندگان می‌رسانند و به این ترتیب، برقراری ارتباط خوانندگان با یکدیگر را ممکن نمی‌سازند.
این بدان معنی است که نمی‌توانیم بگوییم روزنامه‌های الکترونیک ایران، ارتباط دو سویه مخاطبان و روزنامه‌ها را به شکل قابل ملاحظه‌ای فراهم آورده‌اند.
▪ نتایج فرضیه سوم پژوهش:
اکثر پاسخ‌دهندگان؛ یعنی ۲/۷۸ درصد آنان، میزان سواد انفورماتیکی خوانندگان روزنامه درکشور را به‌طور قابل ملاحظه‌ای کمتر از حد معمول می‌دانند.
این درحالی است که ۵/۵۶ درصد از پاسخ‌دهندگان، میزان آشنایی نفرات شاغل در روزنامه‌ها را معمولی یا بیش از آن دانسته‌اند و میزان سود انفورماتیکی این افراد را مشکل چندان مهمی به‌شمار نمی‌آورند. اشکالات پدید آمده در سیستم کامپیوتری روزنامه نیز، به عقیده ۲/۶۵ درصد پاسخ‌دهندگان کم اهمیت توصیف شده است.
روزنامه‌‌های الکترونیک از نظر تجهیزات در شرایط نسبتا نامساعدی هستند؛ چنان که به گفته روزنامه‌نگاران مورد بررسی در تحقیق حاضر، ۹/۷۳ درصد آنها به اندازه کافی از چنین تجهیزاتی بهره‌مندند.
با وجود این، اکثریت قاطع پاسخ‌دهندگان؛ یعنی ۲/۷۸ درصد، متخصصان موجود در زمینه روزنامه‌نگاری الکترونیک را ناکافی دانسته‌اند، از سوی دیگر ۹/۷۳ درصد پاسخ‌دهندگان گفته‌اند که به‌طور معمول و بیش از آن در ارتباط اینترنتی خود دچار مشکل می‌شوند. ۶/۶۹ درصد نیز بر این عقیده‌اند که ظرفیت خطوط ارتباطی (مخابراتی) کشور جوابگوی نیازهای آنان نیست.
در چنین شرایطی، مخاطبان روزنامه‌ها توانایی استفاده از فناوری‌های نوین روزنامه‌نگاری الکترونیک را ندارند، متخصصان روزنامه‌نگاری الکترونیک به اندازه کافی دردسترس نیستند و زیرساخت‌ ارتباطی – مخابراتی کشور چنان ضعیف است که اکثریت پاسخ‌دهندگان از شرایط وکیفیت آن شکایت دارند. به این ترتیب، می‌توان گفت شرایط ارتباطی و مخابراتی موجود، مانع پیشرفت روزنامه‌های الکترونیک می‌شود.
▪ نتایج فرضیه چهارم پژوهش:
بیش از ۹۰ درصد روزنامه‌های الکترونیک کشور از اینترنت به‌عنوان منبع کسب خبر به‌خوبی بهره می‌گیرند، بیشتر آنها می‌دانند به چه میزان مخاطب الکترونیک دارند، عمده آنها آرشیو الکترونیکی ارائه می‌کنند و کمتر از نیمی از آنها امکانات لازم برای ارتباط مخاطبان با روزنامه‌ را به میزان معمول یا بیشتر فراهم آورده‌اند؛ اما در عین حال، اکثریت قاطع آنها از صدا و تصاویر متحرک استفاده نمی‌کنند، قابلیت جست‌و‌جو در آرشیو را ندارند و روزنامه‌ را تنها یک‌بار در شبانه روز به‌هنگام می‌کنند،‌ عمده آنها مکاتبات خوانندگان را در حد ناچیزی در پایگاه «وب» خود منعکس می‌کنند، نسخه الکترونیک را دقیقا مشابه چاپی منتشر می‌کند و اکثر آنها بر روی اینترنت منتشر نمی‌گردند. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که روزنامه‌های الکترونیک ایران، از تمامی قابلیت‌های روزنامه‌نگاری الکترونیک به‌خوبی بهره نمی‌گیرند.
▪ نتایج فرضیه پنجم پژوهش:
با وجود این‌که اکثریت پاسخ‌دهندگان، روزنامه‌نگاری الکترونیک را امری مهم و تاثیرگذار می‌دانند و بر این باورند که روزنامه‌نگاران اینترنتی می‌توانند حتی بر کار روزنامه‌های بزرگ چاپی تاثیر بگذارند، اما اکثریت آنها جایگزینی روزنامه‌های چاپی با روزنامه‌های الکترونیک را منتفی می‌دانند. دلیل این موضوع را می‌توان در شرایط نامساعد زیرساخت ارتباطی مخابراتی کشور جست‌و‌جو کرد؛ چراکه به دلیل ضعف زیرساخت‌‌های مخابراتی و روش‌های ناکارآمد ارتباطات اینترنتی، اکثریت پاسخ‌دهندگان، ظرفیت خطوط مخابراتی کشور را ناکافی می‌دانند و در ارتباط اینترنتی خود نیز با مشکل مواجه هستند؛ همچنین در مورد ضعف سواد انفورماتیک جامعه مخاطبان روزنامه در ایران از عوامل دیگر بی‌تاثیر بودن انتشار روزنامه‌های اینترنتی بر روزنامه‌های چاپی است.
با توجه به نتایج به‌دست آمده، می‌توانیم بگوییم انتشار روزنامه‌های الکترونیک در ایران، حداقل در شرایط فعلی تاثیری بر شمارگان روزنامه‌های چاپی نداشته ا ست.
▪ نتایج فرضیه ششم پژوهش:
با توجه به نتایج به‌دست آمده، می‌توان گفت درصد قابل توجهی از روزنامه‌نگاران ایران، روزنامه‌نگاری الکترونیک را پدیده‌ای تاثیرگذار بر روزنامه‌نگاری ایران می‌دانند.
● جمع بندی
در جمع‌بندی نتایج تحقیق، با بررسی و مقایسه آنچه به‌عنوان نتایج فرضیه‌ها به دست‌ آمده، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
از میان روزنامه‌های الکترونیک کشور، ۲/۵۶ درصد از نسخه الکترونیک خود درآمدی کسب نمی‌کنند. ۸/۳۴ درصد باقی مانده که درآمدهایی از این راه دارند، عمده درآمد خود را از راه آگهی اینترنتی و خدمات جانبی همچون ارائه خدمات اینترنت به مخاطبان یا سایر مشتریان، طراحی صفحات وب و ... تامین می‌نمایند. ۹/۶۰ درصد پاسخ‌دهندگان هزینه عرضه و نگهداری روزنامه‌های الکترونیک را در حد معمولی ارزیابی کرده‌اند، اما در عین حال ۸۷ درصد آنها بر این باورند که درآمدهای کسب شده از انتشار روزنامه الکترونیکی هزینه‌های آن را به میزان کمی جواب می‌دهد.
مهم‌ترین هزینه‌ای که در قیاس با هزینه‌های انتشار روزنامه‌های چاپی به میزان قابل ملاحظه‌ای بالا عنوان شده، هزینه بکارگیری پرسنل متخصص روزنامه‌نگاری الکترونیک است. به این ترتیب، انتشار نسخه الکترونیک نه تنها درآمد روزنامه‌ها را افزایش نمی‌دهد، بلکه بسیاری از روزنامه‌ها نسخه الکترونیک خود را با صرف هزینه بدون بازگشت منتشر می‌کنند.
این موضوع زمانی بیشتر آشکار می‌شود که دقت کنیم تمامی روزنامه‌‌های الکترونیک کشور به‌صورت رایگان ارائه می‌شوند و هیچ‌یک از آنها حق اشتراک دریافت نمی‌کنند. از سوی دیگر، از میان ۷/۹۵ درصد روزنامه‌های کشور که آرشیو الکترونیکی روزنامه‌های خود را در پایگاه «وب» روزنامه ارائه می‌کنند، هیچ‌یک برای استفاده از این آرشیو هزینه‌ای دریافت نمی‌نمایند. این بدان معنی است که حق اشتراک استفاده از آرشیو که یکی از راه‌های اصلی کسب درآمد روزنامه‌های الکترونیک است، در روزنامه‌های ایران وجود ندارد.
● انگیزه‌های انتشار
یافته‌های به‌دست آمده نشان می‌دهد که روزنامه‌های کشور انتشار نسخه الکترونیک خود را با انگیزه مالی دنبال نمی‌کنند. انگیزه‌های اصلی روزنامه‌های کشور از انتشار نسخه الکترونیک، به ترتیب عبارتند از: بهبود کیفیت با ۵۸ درصد، دستیابی به مخاطب بین‌المللی و دور دست با ۴۴ درصد، همگامی با فناوری روز با ۴۲ درصد و افزایش شمار مخاطبان با ۲۸ درصد است. در میان یافته‌های تحقیق، کسب درآمد بیشتر با ۴ درصد به‌عنوان کم‌اهمیت‌ترین انگیزه انتشار نسخه الکترونیک مشاهده می‌شود که این موضوع، یافته قبلی درباره عدم کسب درآمد از سوی روزنامه‌های الکترونیک ایران را تایید می‌کند.
● بهبود کیفیت در روزنامه‌های الکترونیک
با مراجعه به نتایج فرضیه‌های ۲ و ۴ پژوهش، می‌توان دریافت که درصد عمده روزنامه‌های الکترونیک از صدا، فیلم و تصاویر متحرک بهره‌ای نمی‌گیرند و قابلیت جست‌و‌جو در آرشیو را نیز برا مخاطبان فراهم نیاورده‌اند. بعلاوه، ۳/۹۱ درصد آنها روزنامه را حتی در صورت ضرورت، بیش از یک‌بار در شبانه روز به‌هنگام خریداری نمی‌کنند. همچنین محتوای نسخه الکترونیک ۶/۶۹ درصد از روزنامه‌های الکترونیک کشور دقیقا مشابه نسخه چاپی آنهاست. با توجه به یافته‌های به‌دست آمده، تمامی این موارد بیانگر این نکته است که روزنامه‌های الکترونیک ایران از تمامی قابلیت‌های این پدیده جدید در روزنامه‌نگاری به‌خوبی بهره نمی‌گیرند.
دلیل این موضوع به یک نکته ظریف فنی برمی‌گردد. نتایج به‌دست آمده نشان می‌دهد که از ۲۳ روزنامه الکترونیک موجود، ۱۶ روزنامه؛ یعنی ۶/۶۹ درصد آنها از قالب PDF بهره می‌گیرند. چنان‌که پیشتر ذکر شد، فایل‌های PDF با استفاده از نرم‌افزار Adobe Acrobat تهیه می‌شوند. به کمک این نرم‌افزار، روزنامه‌هایی که به‌صورت کامپیوتری صفحه‌بندی می‌شوند، در مدت چند ثانیه، فایل‌های PDF لازم را از روی فایل‌های صفحه‌بندی شده روزنامه ایجاد می‌کنند. این ساده‌ترین و کم هزینه‌ترین راه تهیه نسخه الکترونیک روزنامه است که البته باعث می‌شود بخش عمده قابلیت‌های روزنامه‌‌نگاری الکترونیک در دسترس قرار نگیرد.
روزنامه‌هایی که با استفاده از قالب PDF تهیه و ارائه می‌شوند، از قابلیت‌های صدا و فیلم نمی‌توانند بهره بگیرند، امکان جست‌و‌جو در آنها نیست و امکان تغییر محتوا (مثلا برای خلاصه کردن اخبار و سایر مطالب) را ندارند لذا قابلیت‌های دیگر را نیز از دست می‌دهند.
این روزنامه‌ها برای انتشار نسخه الکترونیک خود هزینه کمتری می‌پردازند و به همین دلیل هم قابلیت‌های مهمی را از دست می‌دهند.
این موضوع، با انگیزه اصلی روزنامه‌های الکترونیک که بهبود کیفیت عنوان شده تعارض دارد. چنین تضادی می‌تواند تا حدودی بیانگر ناآگاهی مسوولان روزنامه‌های الکترونیک ایران از ظرفیت‌های روزنامه‌‌های الکترونیک باشد.
● نشر در اینترانت و اینترنت
روزنامه‌های ایران، عمدتا مخاطبان نسخه الکترونیک خود را روی اینترنت جست‌و‌جو می‌کنند؛ چراکه نزدیک به دو سوم آنها فقط روی اینترنت منتشر می‌گردند و روی اینترانت (شبکه داخلی مجزا) ارائه نمی‌شوند. به همین دلیل، تنها افرادی می‌توانند از نسخه الکترونیک این روزنامه‌ها استفاده کنند که به اینترنت دسترسی داشته باشند. در این نکته نیز البته می‌توان نقش هزینه را دید؛ چراکه راه‌اندازی یک شبکه داخلی (اینترانت) خود مستلزم پرداخت هزینه‌های قابل توجهی از سوی روزنامه‌ها است و از آنجا که عمده روزنامه‌ها بابت انتشار نسخه الکترونیک خود درآمدی ندارند، پرداخت چنین هزینه‌هایی برای آنها به مراتب مشکل‌تر است.
● ارتباط دو سوی
به دلیل عدم استفاده صحیح از قابلیت تعاملی اینترنت، روزنامه‌های الکترونیک ایران نتوانسته‌اند ارتباط دو سویه مخاطبان و روزنامه‌ها را بهبود بخشند. مراجعه به نتایج فرضیه دوم تحقیق نشان می‌دهد که بیش از نیمی از روزنامه‌های الکترونیک، امکانات مناسبی برای برقراری چنین ارتباطی فراهم نیاورده‌اند. از سوی دیگر، ۹/۶۰ درصد از روزنامه‌ها گفته‌اند که مخاطبان از این امکانات استقبال چندانی نمی‌کنند و بالاخره این که ۳/۷۸ درصد روزنامه‌ها چنین مکاتباتی را به میزان ناچیزی در پایگاه «وب» روزنامه‌ منعکس می‌کنند.
به این ترتیب، عمده روزنامه‌های الکترونیک کشور، از مهم‌ترین خصوصیت روزنامه‌نگاری الکترونیک که همانا برقراری ارتباط به شکل کامل آن؛ یعنی ارتباط دو سویه رسانه با مخاطب است، بی‌بهره‌‌اند.
این موضوع زمانی بیشتر آشکار می‌شود که دقت کنیم براساس آنچه در جدول ۴۴ در صفحه ۱۶۳ آمده، برخورداری از بازخورد (Feed back) مناسب یکی از کم‌اهمیت‌ترین انگیزه‌های انتشار نسخه الکترونیک توسط روزنامه‌های پرشمار ایران است.
● آرشیو الکترونیکی
بعضی از قابلیت‌های روزنامه‌نگاری الکترونیک نیز در حد قابل قبولی از سوی روزنامه‌های الکترونیک به کار گرفته شده‌اند که می‌توان به ارائه آرشیو الکترونیکی از سوی ۷/۹۵ درصد روزنامه‌های الکترونیک، استفاده قابل توجه ۳/۹۱ درصد روزنامه‌ها از اینترنت به‌عنوان منبع خبری و اطلاع ۲/۶۵ درصد روزنامه‌ها از شمار مخاطبان نسخه الکترونیک خود اشاره کرد.
● مخاطبان روزنامه‌های الکترونیک
شمار مخاطبان روزنامه‌های الکترونیک ایران، براساس جدول زیر آمده تقریبا معادل نیمی از شمارگان کل روزنامه‌های کشور است. این آمار نشان می‌دهد که روزنامه‌نگاری الکترونیک توانسته است شمار افراد روزنامه خوان را در حد قابل توجهی افزایش دهد. مقایسه نتیجه فوق موید این نکته است که درصد عمده روزنامه‌نگاران کشور، به درستی بر این باورند که انتشار نسخه الکترونیک مطبوعات در ایران، توانسته است شمار روزنامه خوان‌ها را افزایش دهد.
صحت این ادعا زمانی بهتر آشکار می‌شود که دقت کنیم براساس نتایج فرضیه پنجم، انتشار روزنامه‌های الکترونیک در ایران، تاثیری بر شمارگان روزنامه‌های چاپی ندارد. براساس نتایج به‌دست آمده، ۳/۹۱ درصد پاسخ‌دهندگان گفته‌اند شمارگان نسخه چاپی آنها به میزان ناچیزی کاهش یافته است. این بدان معنی است که بدون کاهش شمارگان روزنامه‌های چاپی، تنها در میان ۹/۶۰ درصد روزنامه‌های کشور، بیش از ۵۷۰ هزار نفر در روز به شمار روزنامه‌خوان‌‌ها افزوده شده است.
پس با وجود این‌که روزنامه‌‌های الکترونیک ایران از قابلیت‌های روزنامه‌‌نگاری الکترونیک به‌خوبی بهره نمی‌گیرند، استقبال مردم از این روزنامه‌ها بسیار خوب است. البته زمانی که دقت کنیم ۲/۷۸ درصد پاسخ‌دهندگان، سواد استفاده از کامپیوتر و اینترنت مخاطبان روزنامه‌ها در ایران را کم دانسته‌اند، به نوعی تعارض برمی‌خوریم؛ اما این تضاد خود بیانگر یک واقعیت است و می‌توان از آن یک نتیجه منطقی گرفت. دلیل این موضوع، شمار بالای مخاطبان بین‌المللی و خارج از مرز نسخه الکترونیک روزنامه‌ها است که مطاله نسخه الکترونیک روزنامه‌ها را بهترین راه برای کسب اخبار و اطلاعات داخل کشور یافته‌اند؛ چراکه آنها به این ترتیب می‌توانند با صرف کمترین هزینه و زمان به صفحات روزنامه مورد نظر دسترسی پیدا کنند.
در واقع روزنامه‌های الکترونیک کشور تنها حداقلی از امکانات را به مخاطبان خود ارائه می‌کنند. اما همین حداقل نیز از سوی مخاطبان مورد استقبال شایان توجهی قرار گرفته است. اینجا است که می‌توان تصور کرد بهبود کیفیت روزنامه‌های الکترونیک و بهره‌گیری آنها از تمامی قابلیت‌ها، چقدر می‌تواند در توفیق روزنامه‌نگاری الکترونیک و به طور کلی بر پیشرفت مطبوعات در ایران موثر واقع شود.

علی معروفی