راه‌های تقویت سواد خواندن در دانش‌آموزان

بهبود و پیشرفت سواد خواندن دانش‌آموزان از وظایف اصلی نظام‌های آموزشی كشور‌هاست و ارتقای این مهارت، باید یكی از نتایج و پیامدهای قطعی نظام‌های آموزش باشد؛ به‌گونه‌ای كه دیگر نیازمند برنامه‌های تكمیلی بهبود سواد خواندن دانش‌آموزان نباشیم.
در سال ۱۳۸۰، مطالعه بین‌المللی پیشرفت سواد خواندن پرلز (PRILS ۲۰۰۱) در ایران نیز انجام شد. پرلز، یك مطالعه تطبیقی در زمینه «سواد خواندن» كودكان است كه توسط انجمن بین‌المللی ارزیابی پیشرفت تحصیلی (IEA) انجام شده است.
۳۵ كشور شركت كننده در این مطالعه بین‌المللی، میزان سواد خواندن را در دانش‌آموزان پایه بالاتر دوپایه همجوار كه بیشترین تعداد ۹ ساله را در میان خود دارد، مورد ارزیابی قرار دادند. این سن در اكثر كشورها پایه چهارم است و از این رو در ایران نیز پایه چهارم مورد ارزیابی قرار گرفت.
مطالعه پرلز ۲۰۰۱ اطلاعات تطبیقی را پیرامون سواد خواندن در میان دانش‌آموزان پایه چهارم ارایه می‌دهد. همچنین عوامل مختلفی كه با یادگیری سواد خواندن در دانش‌آموزان مرتبط است، مورد بررسی قرار می‌گیرد.
● نتایج پرلز ۲۰۰۱
در همه كشورهای شركت كننده، رابطه مطلوبی بین پیشرفت سواد خواندن دانش‌آموزان و فعالیت‌های آموزشی سواد خواندن در قبل از مدرسه وجود دارد.
بر اساس اطلاعات دریافت شده از پرسشنامه مدیران مدارس، درس «خواندن» از پایه اول تا چهارم بیش از سایر موارد درسی در مدرسه مورد تأكید قرار گرفته است. همچنین بر اساس گزارش معلمان مدرسه‌ها، تدریس روزانه مبتنی بر متن كتاب یا فعالیت‌های مربوط به خواندن همراه با تكالیف و تمرین‌های هفته‌ای بوده است.
میانگین بین‌المللی در این ارتباط ۵۳ درصد است كه این فعالیت‌ها با پیشرفت دانش‌آموزان در سواد خواندن ارتباط مثبت داشته است.
در همه این كشورها، رابطه مستقیمی بین «نگرش مثبت» دانش‌آموزان نسبت به خواندن و «توانایی خواندن» آنها وجود دارد. در ضمن، نگرش مثبت دختران در مقایسه با پسران بالاتر است. بین «تعداد كتاب‌های موجود در خانه» (بیش از ۱۰۰ جلد) و پیشرفت سواد خواندن دانش‌آموزان نیز رابطه مثبت وجود دارد. پیشرفت دانش‌آموزانی كه والدین آنها زمان بیشتری برای مطالعه صرف می‌كرده‌اند، از سایر دانش‌آموزان بالاتر است.
دانش‌آموزانی كه از نظر «سواد خواندن» در سطح بالاتری قرار داشتند، دارای والدینی بودند كه نسبت به مطالعه نگرش مثبتی داشته‌اند و متوسط میزان مطالعه آنان بیش از ۶ ساعت در هر هفته بوده است.
وضعیت دانش‌آموزان ایران در پاسخ به سؤالاتی كه جنبه استخراج صریح اطلاعات (حفظی) از متن داستان داشته، بهتر از مواردی بوده است كه نیاز به استنباط، استنتاج و ارزیابی (درك و فهم) داشته است. متوسط عملكرد دانش‌آموزان ایرانی به‌طور معناداری در هر سه حالت (میانگین كل، ادبی و اطلاعاتی) پایین‌تر از میانگین بین‌المللی (۵۰۰) است.
با نگاهی به مجموع نتایج، به نظر می‌رسد آزمون برای دانش‌آموزان ایرانی بسیار دشوار بوده است. پس در قدم اول باید به ساختار كلی نظام آموزشی در دوره ابتدایی توجه كرد و در صورتی كه جوابگوی این مهم نیست، آن را متناسب با اهداف آموزشی و ویژگی‌های عصر جدید، بهبود بخشید. اما تا رسیدن به این آرمان، برنامه‌ها و طرح‌های كوتاه‌مدت و میان‌مدت می‌تواند در دستیابی به هدف مؤثر باشد.
اقدامات و برنامه‌های سال‌های اخیر آموزش و پرورش مانند تغییر نظام ارزیابی (ارزشیابی مستمر، دونوبته شدن و طرح ارزشیابی كیفی- توصیفی)، تدوین و تدریس كتاب بخوانیم و بنویسیم و... در راستای تحقق نظام آموزشی مطلوب بوده است.قدر مسلم اگر بتوان در تهیه و تدوین این طرح و برنامه‌ها، با گروه‌های هدف: دانش‌آموزان، اولیا، معلمان و...، تبادل اندیشه كرد، در افزایش غنای محتوایی و ضمانت اجرایی آن مؤثر خواهد بود.
● تقویت سواد خواندن
مهارت اولیه كودكان را در زمینه خواندن قبل از ورود به مدرسه ارزیابی كرده و بر این اساس مهدكودك‌ها و پیش‌دبستانی‌ها را هم به ضرورت تقویت سواد خواندن آگاه كنیم.
الگوهای تدریس و ارزشیابی در مدارس ابتدایی، به‌ویژه در درس فارسی مبتنی بر درك مطلب باشد و این‌گونه الگوها به معلمان معرفی و اجرای آن تشویق شود.
درسی تحت عنوان «درس خواندن» به دروس دوره ابتدایی اضافه شود و برای این درس زمان و روش مناسب تدریس ارایه گردد.
روش‌های سنتی تدریس كه در آنها مهارت خواندن دانش‌آموزان تقویت می‌شود، احیا گردد، مانند خواندن متون درس فارسی به صورت گروهی و آهنگین.
پیشنهاد می‌شود كه از رایانه در افزایش سواد خواندن دانش‌آموزان استفاده شود. به عنوان مثال: در هر هفته حداقل یك بار دانش‌آموزان مشق خود را بر روی فلاپی تایپ كرده و آن را تحویل معلم دهند و معلم نیز حداقل هفته‌ای یك بار در سامانه رایانه‌ای مدرسه، از دانش‌آموزان بخواهد به‌جای آن‌كه املا را روی كاغذ بنویسند، در رایانه تایپ كنند.
اشكال مختلف و متفاوت نوشتاری رایج در جامعه به دانش‌آموزان آموزش داده شود. مثلاً از آنها خواسته شود دیوارنوشته‌ها را از خانه تا مدرسه پیگیری و آن را در كلاس برای دانش‌آموزان بازخوانی كنند و یا تیتر روزنامه‌های مختلف را جمع‌آوری كرده و در كلاس درس بخوانند و برداشت‌های خود را از مطالب محتوایی، به بحث بگذارند.
پس از آشنا كردن دانش‌آموزان با اعیاد و مراسم ملی، مذهبی، حوادث و وقایع روز، باورها و اعتقادات، امثال و حكم، كشفیات جدید علمی، از دانش‌آموزان خواسته شود یكی از این موضوع‌ها را انتخاب و در مورد آن سخنرانی كنند.
آزمونی نظیر آزمون پرلز هر چند وقت یك‌بار در مدارس اجرا شود و نتایج آن به اطلاع مدارس و خانواده‌ها برسد.
گفتگو و بحث با فرزندان، رفتن به كتابفروشی و كتابخانه‌ همراه با فرزندان، خواندن قصه یا مجله برای كودك با توجه به شاخص‌های درك مطلب.
افزودن یك نشست آموزش خانواده تحت عنوان تقویت مهارت خواندن و درك مطلب.
اختصاص یك روز به منظور هدیه كتاب به مدرسه یا برگزاری جشن هدیه كتاب با تبلیغات ویژه از صدا و سیما و سایر رسانه‌ها.
ارسال مقاله و مجله به منظور ارایه راهكار به صورت مستمر برای هدایت معلمان در برطرف كردن ضعف و بهبود سواد خواندن دانش‌آموزان.
استفاده از دانش‌آموزان ممتاز پایه پنجم ابتدایی به عنوان معلم، خواندن در كلاس‌های پایین‌تر و یا ادغام دانش‌آموزان كلاس‌های پایه‌های مختلف و تمرین خواندن یك متن مشترك متناسب.
تلفیق درس فارسی با درس‌های مختلف همچون هنر، علوم، ریاضی. به عنوان مثال از دانش‌آموز بخواهیم دو حیوان پستاندار، یك خزنده و چهار پرنده را در جنگل نقاشی كند و بعد برای نقاشی خود داستانی نوشته و آن را برای سایر دانش‌آموزان بخواند.

منبع : سازمان آموزش و پرورش استان خراسان