فتح اروپا

▪ مختصری درباره تاریخ اندلس(اسپانیا) تا قبل از استیلا مسلمانان بر این سرزمین
سکنه قدیم اندلس که بخشی از اسپانیای امروز است از قوم سلت بوده که از فرانسه وارد آنجا شدند و قوم ایبر که اسم‌شان بر این شبه‌جزیره اطلاق شده است.۱ این دو طایفه بیشتر در شمال و مرکز مسکن داشته‌اند پس طوائف دیگری از خارج آمده در سواحل متوطن شدند از جمله فنیقیان و بعد از آنها یونانی و سپس کارتاژها که این کشور را تصرف نموده شهری به نام کارتاژ در آنجا بنا نهادند،۲ در حدود ۲۰۰ سال قبل از میلاد مسیح جنگ دوم پونیک۳ واقع گردید و کارتاژها شکست دیده رومیان بر این کشور استیلا یافتند. تصرف شبه جزیره مزبور برای دولت روم نهایت ضرورت را داشت چه آن در سر راه اروپا و آفریقا واقع شده و معبر آن در قاره بود. رومیان تا قرن پنجم میلادی بر اندلس حکومت کرده و در دوره آنها این کشور دارای شهرهای آباد و در نهایت درجه خرمی و آبادانی بود و رجال بلند مرتبه‌ای در آنجا سر برآوردند از جمله سنکا۴ و لوسین۵ و مارسیال۶ و چهار نفر امپراتور یعنی تراژان، آدرین، مارکوس، اورلیوس۷ و تئودوس که این چهار تن در اندلس متولد شدند. پس از آنکه دولت روم غربی منقرض شد طوایف ویزیگوت و واندال بصورت مهاجمین داخل شبه‌جزیره ایبری شدند و رومیان را اخراج کردند بدین ترتیب که اقوام بربر شمالی مانند واندال، آلن و سوئو و ۰۰۰ بعد از این که فرانسه را نابود کردند به اندلس حمله برده، لیکن بعد از چندی وحشی‌های دیگری ماند ویزیگوت آنها را مغلوب ساخته و در قرن ششم میلادی اندلس را تصرف کردند و در زمان فتح مسلمین هم همین بربرها اندلس را در دست داشتند بین این بربرها با اقوام لاتینی که در اندلس مسکن داشتند امتزاج حاصل شده زبان آنها لاتینی گردیده و نیز خدایان خود را ترک گفته دیانت مسیح را قبول نمودند. زمان لشکرکشی مسلمین اقوام گت و لاتین باهم در تحت یک حکومت اشرافی بر مردم حکومت می‌کردند.
▪ فتح اندلس در سال ۹۲ هجری، ۷۱۱ میلادی به دست مسلمین
در زمانی که آفریقا به دست موسی بن نصیر نعمی والی ولیدبن عبدالملک خلیفه اموی اداره می‌شد سلطنت اسپانیا با رودریک بوده است که ویتیز پادشاه سابق را مخلوع و مقتول ساخته و خود تابع تخت را تصاحب نموده بود،۸ اتفاق افتاد که ژولین فرماندار سبته بر اثر آنچه از رودریک نسبت به دخترش صورت گرفته بود از پادشاه افسرده گشته ناچار به سایر فراریان اسپانیا ملحق گردید و از موسی جداً درخواست نمود که آن کشور را از چنگال ظالمانه پادشاه غاصبش نجات بخشد. در جواب این تقاضا موسی با اجاز ولیدبن عبدالملک یک نفر افسر جوان متهور و صبوری بنام طریف را برای کشفیات و تحصیل اطلاعات مقدماتی به سواحل جنوبی فرستاد گزارش‌هایی که از سه نامبرده رسید مساعد و رضایت‌بخش بود لذا در ماه رجب سال ۹۲ طارق بن‌زیاد از لایق‌ترین سرکردگان موسی با سپاه مختصری مرکب از هفت هزار تن از مردان کاری در محلی که هنوز به نام وی معروف است پیاده گردید و از آنجا اول به شهر جزیره الخضراء فرود آمد و نماز صبح را در آنجا خواند و پرچم‌ها برای لشکریان خود بست و بعدها در آنجا مسجدی به نام «مسجد الرایات» ساخته شد. گوت‌ها در برابر سپاه طارق بسیار ایستادگی کردند و کوشیدند راه را بر طارق ببندند و مانع پیشرفت وی گردند ولی نتوانستند بلکه از ضربات سپاه اسلام متواری شدند وطارق به طرف طلیطله پیش رفت که از مرکز خلافت نیز سپاهی بالغ بر دوازده هزارتن نیز به کمک طارق آمدند.
رودریک که مشغول فرونشاندن نائره آشوب شمال بود و تدمیر را به حال خود گذاشته بود با شنیدن این خبر به پایتخت برگشت تدمیر به او نوشته بود که مردمی به کشور ما آمده‌اند که ندانیم آنها اهل آسمانند یا اهل زمین. پس رودریک امرای جز و خوانین کشور را به جنگ فراخواند و حکم داد که همگی با دستجات خودشان در قرطبه به او ملحق گردند. در نتیجه عده سپاه سلطنتی و سپاه امدادی روساو امرای اطراف به یکصدهزار تن رسیدند و این دو لشکر در کنار «وادی لکه» روز یکشنبه دو روز به آخر رمضان سال ۹۲ باهم تلاقی کردند و جنگ میان آنها تا روز یکشنبه پنجم شوال ادامه داشت. فرزندان وی نیز که از مظالم پادشاه خشمگین و در رنج و زحمت بودند در همان حمله اول از لشکر رودریک جدا شدند ولی در عین حال نیروی زیر فرمان پادشاه که شماره آنها زیاد و اسلحه و ادوات جنگی‌شان عالی و تربیت نظامی آنها مقتضی بود توانستند تا مدتی در مقابل حملات سخت اعراب پایداری نمایند و ثبات و استقامت به خرج دهند با این حال حمله اخیر طارق به قدری سخت و شدید بود که مقاومت دشمن در مقابل آن محال گردید، این بود که جمعیت گوت‌ها به کلی از هم پاشیده و پراکنده شدند و پادشاه در هنگام فرار خود را به آب رودخانه زده و بدین سان غرق گردید. این فتح نتایج معنوی و اخلاقی بسیار در بر داشت و اول نتیجه‌اش آن بود که اهالی را چنان مرعوب ساخت، که دیگر در صحرا و میدان جرأت روبرو شدن با اعراب را نداشتند باید دانست که هیچ چیز حتی جداشدن فرزندان ویتیزا از اهمیت این فتح نمی‌تواند بکاهد چه این که فاتح این میدان دوازده هزار بادیه‌نشین در مقابل پنج برابر لشکر تربیت شده منظمی بوده‌اند سیدونیه و کارمونه و نیز اسیجه پس از کمی پایداری فتح شد و طارق نیروی خود را به چهار دسته تقسیم نمود دسته‌ای را به طرف قرطبه و دسته‌ای دیگر را به سوی مالقه و دسته سوم را به طرف غرناطه از شهرهای ناحیه البیره مامور کرد و خود با چهارمین دسته به جانب طلیطله پیشرفت. مالته و غرناطه و قرطبه بدون زحمت زیاد یکی پس از دیگری فتح گردید گوتها از حملات و حرکات سریع طارق سخت مرعوب و هراسان گردیدند. امرا و خوانین یا قبول اطاعت نموده و یا متواری شدند، روسا و پیشوایان مذهب به روم پناهنده گشتند ولی گروه بیشماری از مردم یهود و طبقه زارع و فلاحت پیشه و دسته غلامان و سایر مردم مستأصل پریشان مسلمین را منجی خود دانسته و ورود آنها را از صمیم قلب به یکدیگر تبریک می‌گفتند. طارق کمی از سپاهیان خود را برای نگهداری پایتخت طلیطله گذاشته حکومت آن را به دست برادر ویتیز پادشاه سابق سپرد وخودعقب گوتهای فراری شتافت و تا استوریه آنان را تعاقب نمود.
در این میان موسی نائب السلطنه هشتاد ساله که خبر این فتح را شنید بهر منظوری که بود با هیجده هزار سپاه وارد اسپانیا گردید. موسی از سمت مشرق شروع به حمله کرد و پس از تصرف اشبیله و مارده در طلیطله به سرکرده‌اش طارق ملحق گردید به گفته ابن اثیر در کتاب الکامل فی‌التاریخ موسی در رمضان سال ۹۳ هجری وارد اندلس گردید و شهر ابن السلیم و سپس شهر قرمونیه و اشبیلیه و نیز مارده را در آخر رمضان سال۹۴ ، روز عید فطر فتح نمود و چون اهل اشبیلیه شورش کردند و مسلمانان آن شهر را کشتند موسی پسرش عبدالعزیز را با لشکری فرستاد تا آن را قهراً‌ گشود و جمعی از مردم را کشت پس اهل آن شهر به نیبل و باجه گریختند و عبدالعزیز آن دو را نیز فتح کرد و به اشبیلیه برگشت. موسی در شوال سال ۹۴ از مارده به سوی طلیطله رفت و با طارق ملاقات کرد. و قوای خود را به هم پیوسته و هر دو به طرف اراگون روانه شدند سرقسطه طرگونه و یا بارملون و سایر شهرهای شمال را فتح کردند و تمام اسپانیا تا حدود پیرینه به دست مسلمین افتاد.
چند سال بعد از این پرتغال فتح شد و یک استان علیحده‌ای به نام الغرب تشکیل یافت و فقط در حوالی استوریه مسیحیان اسپانیایی فراهم گشته ونیرویی علیه مسلمین تشکیل داده بودند. موسی، طارق را در گالیسی برای مطیع ساختن اهالی گذاشته، خود داخل خاک فرانسه گردید موسی در پیرنه اردو زده و در نظر داشت تمام اروپا را فتح نماید به این صورت که از فرانسه و آلمان و ایتالیا عبور نموده قسطنطنیه را فتح کند و پس از فتح از همانجا خود را به شام رساند و تمام این خطه روی زمین را از پرتو اسلام روشنی بخشد اما خلیفه او را به دمشق احضار کرد و نقشه او تغییر یافت و در فرصت کم توجه خود را به گرفتن قسمت‌های کوهستانی اسپانیا که مسیحیان تمام قوای خود را بر ضد مسلمانان در آن حدود متمرکز کرده و برای دفاع و حمله آمادگی داشتند معطوف ساخت. موسی داخل گالیسی شد و بر قلاع آنان دست یافته دشمن را به گردنه‌های جبالی استوریه راند موسی از لوگو به سپاهیانش فرمان می‌داد و یاغیان از هر طرف رانده شدند و یکی بعد از دیگری قبول اطاعت نمودند فقط پلیو با چند نفر از حامیان و طرفداران خود باقی ماندند او هم البته تسلیم می‌شد ولی در همین هنگام نامه خلیفه که موسی و طارق را امر قطعی به مراجعت داده بود رسید و حرکت موسی پلیو را فرصت داد که برای خود در جبال، قلاع و مستحکماتی ترتیب داده و پایه حکومتی را بگذارد که در دوره‌های بعد قوت گرفته ولایات جنوبی مسلمین را نیست و نابود سازد. موسی پیش از حرکت کار حکومت اسپانیا را منظم ساخته پسرش عبدالعزیز را به جای خود فرمانفرمای آن کشور قرار داد(آخر سال ۹۵ هجری) و مرکز حکومت را هم اشبیلیه تعیین نمود و حکومت بنادر و فرماندهی نیروی دریایی را به پسر دیگرش عبدالصالح داد و گفت تا او در طنجه اقامت نماید. موسی پس از منظم ساختن کار حوزه نیابت سلطنت در آفریقا و اسپانیا را عده زیادی از اتباع و ملازمان به دمشق روانه شد. پیش از ورود موسی به دمشق ولید از دنیا رفته(۱۵ جمادی الاخره سال۹۶ در ۵۱ سالگی) و برادرش سلیمان بن‌عبدالملک به جای او بر سریر خلافت نشسته بود که با موسی به درشتی برخورد کرد و او را اجازه داد تا بهر جا خواهد برود و موسی به مکه رفت و در همانجا مرد. بدین ترتیب حاکمیت مسلمین از سال ۹۲ تا ۸۹۸ هجری در اندلس پایید و با انعقاد قرار داد صلح غرناطه توسط آخرین حاکم مسلمان سند پایان یافتن حکومت اسلامی اروپا امضا شد.

پی‌نوشت‌ها:
۱- به مجموع کشورهای اسپانیا و پرتقال شبه جزیره ایبری اطلاق می‌شود.
۲- کارتاژ در واقع از مستعمره‌های فنیقی‌ها در شمال آفریقا و نواحی مراکش بود.
۳- نام جنگ‌هایی که میان رومیان و کارتاژ واقع شده است و جنگ اول آن از سال ۲۶۴( ق.م تا ۲۴۱ ق.م) و جنگ دوم از سال ۲۱۸ ق.م و جنگ سوم که قرطاجنه بلکی نابود شد از سال ۱۴۹ تا سال ۱۴۶ ق.م جریان داشت.
۴- یکی از فلاسفه مشهور رم است ولادتش در ۴ قبل از میلاد و مرگ او در ۶۵ میلادی بوده است.
۵- از نویسندگان معروف یونانی
۶- یکی از شعرای روم که در اندلس متولد شده است.
۷- امپراتور روم که بر شیوه فلسفی رواقیان و خود از فلاسفه معروف بوده است و کتابی از او به یادگار مانده به نام درباره خود(۱۶۱-۱۸۰ میلادی)
۸- پادشاهان گوت در اندلس که آخرشان رودریک بود، ۳۶ نفر بودند لیکن رودریک از خانواده سلطنت نبود و او را غاصب تخت و تاج سلطنت نوشته‌اند.
رضا دهقانی

منبع : سازمان تبلیغات اسلامی