کودک و تربیت دینی؛ عدم صداقت در گفتار و رفتار

از جمله اموری که روند تربیت را با مشکلات زیادی رو به رو می کند، ناهماهنگی در گفتار و رفتار والدین است. دروغ، خلف وعده، خیانت در امانت و نفاق از جمله این موارد است.
متأسفانه چنین رفتارهایی در میان برخی از خانواده ها رایج است که زمینه ساز بی اعتمادی و شک در رفتار کودکان است.
در اسلام، پسندیده ترین صفت و سرآمد فضایل اخلاقی، صداقت و راستی است که برخورداری از آن سعادت دنیا و آخرت را برای انسان در پی دارد.
در روایتی از امام محمد باقر(ع) آمده است «اول صداقت را بیاموزید و سپس سخن بگویید» (کافی، ج ۲ ، ص ۸۵ ، باب الصدق و اداء الامانة، حدیث ۴ ).
در روایتی دیگر امام جعفر صادق(ع) می فرمایند: «اگر می خواهید از ایمان و تعهد دینی فردی آگاه شوید، به طولانی بودن رکوع و سجود او نگاه نکنید، بلکه صداقت در گفتار و امانتداری او را در نظر بگیرید و براساس آن قضاوت کنید» (همان، ص ۸۶ ، حدیث ۱۲ ).
اگر چه گفته می شود، گفتار عالم بی عمل اثر ندارد، اما باید گفت این رفتار اثر تخریبی فراوانی دارد. بی اعتبار شدن گفته های والدین نزد فرزندان از جمله آثار آن است. مشاهده دوگانگی گفتار و رفتار، کودک را سرگردان و با این پرسش مواجه می کند که کدامیک از گفتار و کردار والدینش صحیح است. ضمن آنکه والدین با این کار، مرتکب دروغهای بیشتری شده و از چشیدن طعم ایمان واقعی محروم می شوند.
اقدامهای تربیتی اگرچه با نیت خیر و قصد اصلاح انجام می شود، ولی استفاده از روشهای نادرست، این هدف را ناکام می کند.
البته استفاده از روشهای نادرست در تربیت می تواند معلول عوامل گوناگونی باشد.
ـ عوامل شناختی: ناآگاهی والدین از اصول و روشهای درست تربیت، از علتهای به کارگیری روشهای آسیب زاست.
ـ عوامل روانی: اگر والدین در حالت هیجانی قرار بگیرند ممکن است به روشهای نادرستی نظیر پرخاشگری، زورگویی، ناسزا، تهمت، تحقیر و در نهایت ضرب و شتم روی آورند. همچنین ممکن است برای جبران شکست و ناکامی های خود از این شیوه ها استفاده کنند.
ـ عوامل تربیتی: والدین امروز، کودکان دیروز بوده اند. اگر در گذشته از تربیت ناقص و بیماری برخوردار شده باشند، امروز آموزه های خود را در قالب روشهای نادرست به کودکان اعمال می کنند.
ـ عوامل فرهنگی: اگر در فرهنگ خانواده ای، نگاه عمومی به فرزندان محترمانه نباشد و آنان مانند اموال و دارایی بزرگسالان محسوب شوند که هر گونه تصرف در آنها برای والدین جایز باشد، طبیعی است که روشهای آسیب زا و تحقیر در آن جامعه رواج می یابد.
ـ تصور نتیجه بخشی سریع: گاهی تحقیر و سرزنش و... در ظاهر زود نتیجه می دهد و فرزند را سرجا می نشاند. همین زود نتیجه دادن، برخی والدین را وادار می کند تا به این روشها رو آورند. غافل از اینکه این نتیجه، تظاهرهایی بیش نیست و کودک در باطن همچنان در فکر کارهای نابهنجار و گرفتن انتقام است.
تفاوتهای فردی: ویژگی های شخصیتی افراد نیز می تواند زمینه استفاده از بعضی روشهای آسیب زا را فراهم آورد.
● چند پیشنهاد به والدین
▪ کامیابی و ناکامی در تربیت فرزندان به روشهای تربیتی و چگونگی کاربرد آنها بستگی دارد. بهتر آن است در انتخاب و چگونگی اعمال روشها دقت کنیم.
▪ از دادن القاب زشت به فرزندان بپرهیزیم؛ زیرا با این کار او را در معرض تمسخر دیگران قرار داده ایم.
▪ اگر ناچاریم به بعضی از فرزندان توجه بیشتری داشته باشیم، بهتر است دلایل کار خود را برای دیگر فرزندان بیان کنیم. به این ترتیب کودکانمان را منطقی و معقول تربیت کرده ایم.
▪ اعمال کنترل و نظارت بر رفتار فرزندان اگرچه لازم و ضروری است، ولی باید به گونه ای باشد که فرزندان احساس فشار و اجبار نکنند.
▪ امر و نهی کردن باید براساس خیرخواهی فرزند باشد. اگر کودک، خیرخواهی ما را حس کند، سخن ما را می پذیرد و آن را با آزادی خود در تضاد نمی بیند.
▪ از تمسخر فرزندمان در حضور دیگران خودداری کنیم. این عمل شخصیت او را در هم شکسته و نتیجه ای به جز سرپیچی و بدتر کردن وضع سازگاری او در پی ندارد.
▪ در رفتار با کودک تنها رفتارهای نادرست او را نبینیم، بلکه به رفتارهای مثبت او نیز توجه کرده، آنها را تشویق کنیم.
▪ پذیرش حق و خضوع در برابر آن همواره زیباست و در مورد والدین زیباتر است؛ زیرا این رفتار الگویی برای فرزندان خواهد بود. بنابراین سعی کنیم در برابر استعدادهای منطقی فرزندان از دایره اعتدال خارج نشویم و با جدل او را به پذیرش دیدگاه خود مجبور نکنیم.
▪ مجادله با کودک، از اعتبار والدین در نزد کودک می کاهد و او را به کینه جویی و رفتار خصمانه علیه والدین سوق می دهد.
▪ زبان کردار از زبان گفتار کار آمدتر است. پیش از توصیه کردن به فرزندان، آن را در رفتار خود نشان دهیم.

علی ابراهیمی
منابع
۱ - اصول کافی، جلد چهارم، محمد بن یعقوب الکلینی
۲ - تربیت دینی نوجوان، مجید رشیدپور
۳ - تربیت آسیب زا، عبدالعظیم کریمی
۴ - روشهای آسیب زا در تربیت، محمدرضا قائمی مقدم

منبع : روزنامه قدس