پیدایش عصر سرمایه‌سالاری فاجعه‌آمیز

در سال‌های اخیر، رهبران کاخ سفید با شعار خصوصی‌سازی و برون‌سپاری وظایف دولت، زمینه گسترش فعالیت ابر شرکت‌های آمریکایی را در همه بخش‌ها به ویژه فعالیت‌های امنیتی فراهم نموده‌اند. نویسنده کتاب «پیدایش سرمایه‌سالاری فاجعه‌آمیز»، با اشاره به اینکه حادثه ۱۱ سپتامبر، مردم آمریکا را با ابعاد مختلف این وضعیت آشنا نمود، یادآوری می‌کند که سودآوری بیشتر این ابرشرکت‌ها باعث گردید که سیستم امنیتی ایالات متحده با چالش‌های زیادی روبه‌رو شود. البته دامنه این قراردادهای محرمانه، به دور از فضای رقابتی و فاقد کنترل‌های لازم در حوزه‌های رسانه‌ای، صنعتی، ارتباطی، مهندسی، آموزشی و بهداشتی نیز گسترده شده است. آیا دولت‌های ثروتمند، قربانی بعدی سقوط اقتصاد جهانی نخواهند بود؟ این سؤالی است که نویسنده این کتاب که بخش‌هایی از آن در این مقاله آمده، تلاش می‌کند به آن پاسخ دهد.
با به قدرت رسیدن جورج بوش پسر و همکارانش در ژانویه سال ۲۰۰۱ میلادی، نیاز به دستیابی به منابع جدید رشد توسط ابرشرکت‌های ایالات متحده، یک موضوع کلیدی به شمار می‌رفت. در سایه رشد حباب‌وار فن آوری و افت و خیز ۸۲۴ واحدی شاخص دو جونز (DowJones) در دو نیم ماه ابتدای مسئولیت وی، آنان خود را با یک سراشیبی اقتصادی جدی روبه‌رو دیدند. جان ماینارد کینز از دولت خواست تا راهی برای خروج از رکود اتخاذ کند. راه‌حل بوش، تقسیم ثروت ملی و تقسیم آن در میان ابر شرکت‌های آمریکایی از دو طریق کاهش مالکیت‌ها و انعقاد قراردادهایی سودآور بود. کمی بعد، حادثه ۱۱ سپتامبر اتفاق افتاد و همه‌چیز تغییر یافت. از دیدگاه امنیتی، ناکامی سازمان‌های امنیتی و اطلاعاتی ایالات متحده، نتیجه ۲۰ سال تضعیف و نادیده‌انگاری در این بخش و برون‌سپاری وظایف دولتی به ابر شرکت‌های سودمحور بوده است. همان‌طور که توفان‌های روی داده در نیواورلئان، شرایط بحرانی زیر ساخت‌های ملی ایالات متحده را نشان داد، این حملات نیز نشان داد که ارتباطات رادیویی نیروهای پلیس شهر نیویورک تا چه حد ضعیف بوده است. دستگاه‌های آتش‌نشانی در میانه کار چگونه خراب می‌شدند، دستگاه‌های کنترل فضای هوایی چگونه در شناسایی مسیر هواپیماهای تغییر مسیر داده ناتوان هستند و در نهایت اینکه، تروریست‌ها چگونه به سادگی قادرند از دروازه‌های بازرسی اداره شده توسط نیروهای پیمانکاری که از همتایانشان حقوق کمتری دریافت می‌نمودند، عبور کنند.
باید بدانید که یکی از اقدامات مؤثر دولت ریگان درآغاز مسئولیتش، تقویت اتحادیه‌های شغلی کنترل‌کنندگان ترافیک هوایی و مقابله با مقررات‌زدایی در بخش خطوط هواپیمایی بود. ۲۰ سال بعد، تقریباً کل سیستم حمل و نقل هوایی، با خصوصی‌سازی ، مقررات‌زدایی و کوچک شدن روبه‌رو گردیده است. بعد از این حوادث نیز، بازرسان فدرال اعلام نمودند که اقدامات صورت گرفته در جهت کاهش هزینه‌ها، یکی از دلایل روی دادن این وقایع بوده است.
همه ما به یاد داریم که تا چند هفته پس از حادثه ۱۱ سپتامبر، بوش با حضور در مؤسسات عمومی آمریکا نظیر مدارس، آتش‌نشانی‌ها و مراسم‌ یادبود قربانیان و مرکز کنترل و پیش گیری بیماری‌ها، از نیروهای خدماتی حاضر در این حادثه تشکر می‌کرد؛ اما مطمئناً سیاست‌های کاهش هزینه دولت وی، یکی از دلایل اصلی شکل‌گیری این فاجعه بود. دولت بوش با اعطای درآمدهای مالیاتی به ابرشرکت‌های خصوصی آمریکایی، عملاً به تضعیف جایگاه و عملکرد مؤسسات امنیتی این کشور دامن زده بود. اما نکته مهم تر در این میان این است که اکثر این قراردادها، محرمانه، به دور از فضای رقابتی و بدون کنترل‌های لازم منعقد گردیده است.
همگان می‌دانند که برخلاف رویکرد دهه نود دولت آمریکا که فروش شرکت‌های دولتی را در دستور کار داشت، جنگ بوش علیه تروریسم، از ابتدا یک جنگ خصوصی بود. به علاوه، بعدها نیز فعالیت‌های امنیتی، اشغالگری نظامی و بازسازی مناطق تحت سلطه ما به بخش خصوصی سود محور اعطا گردید.
اگرچه هدف ذکر شده مقامات آمریکایی، جنگ با تروریسم بود، اما رویکرد آنها، تنها به ایجاد مجموعه پیچیده‌ای از سرمایه‌سالاری فاجعه‌آمیز منتهی گردید. هرچند ما در کشور خود و خارج آن هم با این وضعیت روبه‌رو هستیم. البته کارشناسان سال‌ها پیش و به دنبال ترکیدن حباب صنعت فن آوری اطلاعات، پیش‌بینی کرده بودند که دولت‌های ثروتمند، قربانی بعدی سقوط اقتصاد جهانی خواهند بود. از سوی دیگر، دولت بوش دست به تأسیس یک سازمان اطلاعات موازی و مستقل با سیا با نام CIFA زد که بسیاری از مردم از وجود آن بی‌خبرند، سازمانی که ۷۰ % فعالیت‌های خود را در اختیار پیمانکاران بخش خصوصی قرار داده است.
امروزه بسیاری از کارشناسان معتقدند که کلیه جنبه‌های جنگ بوش علیه تروریسم، در راستای حداکثر نمودن سودآوری و پایداری ابرشرکت‌های آمریکایی بوده است؛ چرا که سیاست مبارزه با تروریست‌های مهاجم نیز در هر مکان، در هر زمان و با هر اسلحه‌ای، به این وضعیت دامن زده است. بدین ترتیب، علی‌رغم تغییر نام‌های این جنگ نظیر جنگ علیه تروریسم، جنگ علیه اسلام رادیکال، جنگ علیه اسلام فاشیستی، جنگ علیه جهان سوم، جنگ درازمدت و جنگ نسل‌ها، مبانی این جنگ، بدون تغییر مانده است. این جنگ در چارچوب هیچ زمان، فضا و هدفی نمی‌گنجد. از دیدگاه نظامی نیز این شرایط، جنگ علیه تروریسم را به یک نبرد غیرقابل برد تبدیل نموده است. فراموش نکنیم که در سایه این جنگ، انبوهی از شرکت‌های خصوصی اطلاعاتی در حومه شهر واشنگتن شکل گرفتند که همانند گسترش حباب‌وار شرکت‌های رایانه‌ای در دهه نود میلادی، با سرازیر شدن موجی بی‌پایان از بودجه‌های هنگفت روبه‌رو شده‌اند. این سازمان‌ها با ثبت و ردیابی اطلاعات شخصی افراد و شرکت‌ها در بسیاری از نقاط دنیا، به انجام وظایف خویش مشغولند. آنان در بانک داده‌های خود به عنوان مثال، هزاران شخص مختلف با نام «محمد» را ذخیره کرده‌اند تا در صورت نیاز، اطلاعات وی را در اختیار مسئولان مرتبط قرار دهند. آنان حتی اطلاعات میلیون‌ها مسافر وارد شده به خاک ایالات متحده را پردازش و ارائه می‌کنند. مثلاً در مورد مسافران شرکت‌های هوایی، آنان اطلاعات مربوط به پروازهای یک طرفه، نوع صندلی، اطلاعات پروازهای پیشین، تعداد ساک‌ها و چمدان‌ها، چگونگی پرداخت پول بلیط و حتی نوع غذای مورد نظرشان را پردازش و طبقه‌بندی می‌کنند؛ سپس ریسک مربوط به هر مسافر ارزیابی می‌شود. البته این شرکت‌ها از اطلاعات محرمانه مشتریان و کاربران سایت‌های پرمخاطب اینترنتی نیز جهت تکمیل بانک داده‌های خود بهره می‌برند که سایت‌های یاهو، گوگل و آمازون، معروفت‌ترین این سایت‌ها هستند.
این شرایط، بخشی از فاجعه اقتصادی نوین به وجود آمده در این سال‌هاست. چرا که مثلاً درآمد مدیران عامل ۳۴ ابر شرکت آمریکایی در طی سال‌های ۲۰۰۱ تا ۲۰۰۵ میلادی، با ۱۰۸ % رشد و البته از جیب مالیات‌دهندگان آمریکایی روبه‌رو گردیده است. در همین حال، درآمد مدیران عامل سایر شرکت‌های آمریکایی در این مدت، تنها ۶ % رشد داشته است. و البته به قول پیتر سوییر مشاور بخش حریم خصوصی شهروندان در دولت کلینتون، ما در عصر سلطه ابرشرکت‌هایی زندگی می‌کنیم که در آن، شرکت‌های بزرگ و دولت‌های بزرگ، با ترکیب قدرت خود، تلاش می‌کنند که زندگی شهروندان را بیش از پیش، ردیابی و کنترل نمایند. این وضعیت با دیدگاه تقدس‌آمیز شهروندان نسبت به دولتشان، هیچ سنخیتی ندارد!

محسن داوری
نوآمی کلین
منبع: www.Guardian.uk