تاپاس

روندی که ناخالصی روان را می‌زداید، تاپاس است. آن‌چیزی که خواسته‌های پست حیوانی را تغییر می‌دهد و ویژگی‌های الهی را به‌وجود می‌آورد، آن‌چیزی که روان را پاک می‌کند و شهوت‌رانی، عصبانیت، حرص و آز و غیره را از بین می‌برد، آن‌چیزی که تاماس (تنبلی) و راجاس (ناپاکی) را نابود می‌کند و ساتوا (پاکی) را افزایش می‌دهد و نهایتاً آن‌چیزی‌که روان را ثبات می‌بخشد و بر جاودانگی غلبه می‌کند تاپاس است. چیزی‌که گرایشات اعمال شده از بیرون (حواس) را متوقف می‌سازد، واسانا (عادت‌ها)، خودبینی، راجا ـ دوسا (تمایل و عدم تمایل) را نابود می‌کند، فارغ از هوس بودن، قوه تشخیص و مدیتیشن را تقویت می‌کند، تاپاس است. این سومین مبحث نیاما (انضباط) در راجایوگا و یکی از سه عنصر کریا یوگا است. تاپاس محرومیت یا تمرین قربانی کردن معنا می‌دهد. انسانی که تاپاس انجام می‌دهد مانند آتش مشتعل درخشان است. تاپاس محدودیت در حواس پنج‌گانه معنا می‌دهد. مفهوم تاپاس مدیتیشن است. همچنین تاپاس منجر به کنترل روان می‌گردد. ایستادن روی یک پا، بالا نگه‌داشتن یک دست به مدت طولانی نیز تاپاس است ولی یک تاپاس ناآگاهانه یک انسان ناآگاه.
پانجاگنی تاپاس، نشستن در میان ۴ آتش در گرمای خورشید است، خورشید نیز به‌عنوان پنجمین آتش استفاده می‌شود. ”وایراگیس‌ها“ غالباً این تمرین را انجام می‌دهند. خواسته‌ها حواس را تحریک می‌کنند. تنها زمانی خواسته‌ها کنترل می‌شوند که افسار حواس نیز کشیده شود. تاپاس، امیال (خواسته‌ها) را نابود می‌کند. آبهیمانا (احساس غرور نسبت به محرومیت تن در داده شده) را در هم می‌شکند. انسان ناآگاه که در تاپاس است (ریاضت کشیدن) زودخشم، پرآشوب و خودخواه است. با هشیاری تاپاس را تمرین کنید. تاپاس روانی نیرومندتر از تاپاس فیزیکی است. کسانی‌که گرما و سرما را تحمل می‌کنند، در واقع تاپاس فیزیکی انجام می‌دهند. این تاپاس توانائی تحمل فشارهای فیزیکی را بالا می‌برد، اما بهتر است که آدمی قادر به تحمل درد و رنج باشد. انسانی که به سادگی در برابر تندی و سخنی غیردوستانه عصبانی می‌شود، کینه می‌کند و براساس ”شعار همانطوری که با من برخورد می‌کنی، با تو برخورد می‌کنم“ رفتار می‌کند او، نمی‌تواند هیچ کنترلی نسبت به روان خود داشته باشد. بلکه قادر است تنها فیزیک خود را منضبط کند. حفظ تعادل روانی در تمامی شرایط زندگی، تحمل درد و رنج، صدمات و پیامدهای آن‌را تحمل کردن، همواره سرحال و بشاش بودن، راضی و آرام بودن، در شرایط ناسازگار شاد بودن، در برخورد با خطرات شجاعت داشتن، سریع‌الانتقال و مهربان بودن، همگی از اشکالات تاپاس روانی است.
”انسان‌هائی که محدودیت‌های به‌وجود آمده در کتاب‌ها را نمی‌پذیرند، با خودبینی و غرور پیوند می‌خورند، توسط نیروی خواسته و هوس‌های خود به جلو رانده می‌شوند، بی‌خردانه عناصر تشکیل‌دهنده بدن و نیز آن منیت را که در درونشان ساکن است آزار می‌دهند، بدانند که این اعمال نتیجه نیت‌های شیطانی است.“ (بهاگاوادگیتا، بخش ۱۷، آیه‌های ۵ و ۶)

سوامی شیواناندا
ترجمه: منیژه دشتی

منبع : مجله دانش یوگا