حیات شرکت‌های تولیدی در گروتقویت و توسعه مراکز تحقیقاتی

بحث اشتغال و حمایت از تولید داخلی یكی از دغدغه‌های اصلی مسئولین نظام است. با توجه به سهم ارتباطات در تولید ناخالص ملی كشور‌ها‏ به پیش‌بینی كارشناسان اقتصادی كشورمان دیری نمی‌پاید كه با پایان‌ یافتن ذخائر نفتی‏‏‏‏‏‏ ،درآمد‏‏ حاصل از صنعت ارتباطات بر درآمد نفت پیشی گیرد. روند تكاملی فناوری ارتباطات و اطلاعات و گسترش نقش آن در زندگی مردم و بالاتر از آن، ارتقای نقش زیر بنایی ارتباطات‏, در توسعه‌ی سایر بخش‌ها, خود دلیلی بر این مدعا است. با این وصف بر همه‌ی متولیان امر ارتباطات و فناوری اطلاعات فرض است كه درهر مقامی كه هستند از زوایای مختلف به این پدیده عنایت خاص داشته باشند و نقش موثر خود را ایفا نمایند.
یكی از این نقش‌ها‏, در ارائه‌ی راه‌كار‌های پیشنهادی در جهت حمایت از تولیدات داخلی‌ست كه متأسفانه توجهی به امر تحقیقات و آثار آن در ارتقاء كیفیت و كمیت تجهیزات مخابراتی نشده است. با وجودی كه به جرات می‌تون گفت حدود هفتاد درصد ارزش كالاهای مخابراتی‏ سهم دانش فنی است و حداكثر سی‌درصد ارزش آن سهم سخت افزاری آن است. از طرفی بر كسی پوشیده نیست كه قرن حاضر عصر دانایی‏، ارتباطات و فناوری اطلاعات است و روند آن در جهان هر روز بر فاصله كشور‌های جهان سوم با كشور‌های پبشرفته می‌افزاید.‏ با وجود این واقعیات‏ حركت‌های معمول در مراكز پژوهشی،دستیابی به دانش روز در حوزه گسترش ارتباطات را نه تنها غیر ممكن ساخته است بلكه جبران فاصله‌های موجود را در هاله‌ای از ابهام فرو برده است و تداوم این وضعیت توزیع ناعادلانه درآمد ناشی از این وضعیت را تشدید و علاوه بر آن نسبت سهم بالای طراحی و دانش فنی را به تولید محصول همچنان افزایش خواهد داد به نحوی كه دیری نمی‌پاید كه حیات شركت‌های تولیدی را در معرض تهدید جدی قرار خواهد داد. بنابر این تحول اساسی درنگرش به امر تحقیق و توسعه با استفاده و تكیه بر استعداد‌ها و توان مندی‌ نیرو‌های مستعد‏‏, متخصص و خلاق به عنوان اصلی‌ترین و پر بهاترین سرمایه عرصه این رقابت جهانی امری ضروری و اجتناب ناپذیر است و حتی دور از تصور نیست كه در صورت تقویت مراكز تحقیقاتی داخل كشور و جذب محققین علاقه‌مند و پرنشاط و تأمین حقوق مادی و معنوی آن‌ها‏, قدم‌های موثری بتوانیم در قبول سفارش از خارج و صدور بسته‌های نرم‌افزاری و ارتباط و تبادل نظر و همكاری با مراكز تحقیقاتی دیگر كشور‌ها برداریم و هر چه زودتر این معادله نابرابر را به تراز مثبت و ارز آوری به نفع كشور تغییر دهیم كه لازمه این كار تغییر نگرش ما به امر تحقیقات از ذهنیت فعلی به ذهنیتی كه هزینه‌های تحقیقاتی را نوعی سرمایه‌گذاری تلقی كنیم به‌نحوی كه حاصل آن كاهش بخشی از مبالغ سنگینی باشد كه هم اكنون به عنوان سهم دانش فنی كالا‌های مورد نیاز‌مان به صاحبان فناوری و فروشندگان اصلی تجهیزات مخابراتی پرداخت می‌كنیم.
با این مقدمه و قبول ضرورت ایجاد این تحول برای بقای شركت‌های تولیدی تجهیزات مخابراتی با توجه به تنوع و درجات مراكز تحقیقاتی موجود در دنیا‏ در این نوشتار مروری خواهیم داشت به بعضی از انواع موسسات تحقیقاتی كه محققین این فن در مطالعه مراكز تحقیقاتی دردنیا به آن دست یافته‌اند الگو‌های مختلفی را ارائه داده و به سطح بند‌ی‌های متفاوتی با كاربرد‌های متفاوت رسیده‌اند كه بیان همه آن‌ها خارج از ظرفیت این نوشتار‌است و تنها به بخشی از آن‌چه در بررسی و تجدید نظر نظام تحقیقاتی مخابرات ایران در دو دهه‌ اخیر مورد پذیرش و ارائه محققین و نسبتاَ "متناسب با ساختار مخابرات كشورمان است می‌پردازیم و سپس با توجه به عواملی از قبیل ۱-سیر و سرعت تغییر فناوری در دنیا ۲-وضعیت صنایع مخابراتی ایران ۳-نیاز مردم به توسعه ارتباطات ۴-سرعت و برنامه‌های مخابرات كشور برای توسعه
نوع تحقیقاتی را كه باید دنبال و سرمایه‌گذاری كنیم انتخاب می كنیم:
۱-موسسات تحقیقات پایه:
در این موسسات‏, تحقیقات پایه در علوم مرتبط با مخابرات به طور منظم انجام میشود. پژوهش‌های تحقیقات در این موسسات در زمینه‌هایی است كه گمان می‌رود كاربردی در آینده برای مخابرات داشته باشد. نتایج این تحقیقات ممكن است در آینده دور یا نزدیك به كار آیند, برخی از پژوهش‌ها هم ممكن است به بن‌بست منجر شود یا در زمینه‌ای غیر از مخابرات كاربرد داشته باشد. روی‌ هم رفته این گونه موسسات هستند كه زمینه ساز بسیاری از پیشرفت‌های فناوری در آینده هستند اما چون بوجود آوردن این موسسات نیازمند سرمایه‌گذاری سنگینی از لحاظ وسایل و دستگاه‌ها‏ وبرخورداری از پژوهندگان تراز اول با برد بلند مدت از لحاظ زمانی و هزینه‌های جاری بالاست‏, حسب مطالعات انجام شده بسیار از كشور‌ها را توان دسترسی به این‌گونه موسسات نیست و تنها كشور‌های پیشرفته و شركت‌های بزرگی كه در زمینه مخابرات كار می‌كنند دارای این‌گونه موسسات تحقیقات هستند. البته بسیاری از پژوهش‌های انجام شده در علوم مرتبط با مخابرات در دانشگاه‌ها, از نوع آموزش‌های پایه هستند، از این این رو محققان, دانشگاه‌ها را در طبقه‌بندی موسسات پایه قرار می‌دهند.
۲-موسسات تحقیقات پایه با هدف كاربردی (توسعه فناوری)
در حالی‌كه موسسات علوم پایه هدف‌شان به‌دست آوردن یافته‌های علمی برای آینده است، هدف این‌گونه موسسات بوجود آوردن فناوری كاربردی است. بدست آوردن فناوری كاربردی هم خود بر اساس یافته‌های علمی استوار است خواه این یافته‌ها حاصل كار در موسسات تحقیقات پایه باشند و یا بدست آمده از مجموعه اطلاعات علمی بشری كه در گذشته بوجود آمده و در كتابخانه‌ها و مراكز اسناد علمی موجود است یعنی دانسته‌های علمی بشر و یافته‌های پایه علمی بدست آمده در همین موسسات. در واقع در این گونه موسسات است كه مسابقه اصلی جوامع مختلف برای دست یافتن به فناوری بهتر و برتر و ارزان‌تر در جریان است، هر كشوری كه بتواند در این جا پیش بیافتد برد اقتصادی را نیز دارد چون می‌تواند كالای بهتر و ارزان‌تر و در نتیجه با توان رقابتی بیشتری تولید كند.
در این موسسات هدف ساختن دستگاه خاصی نیست بلكه بوجود آوردن فناوری قابل قبول و قابل مصرف و كاربرد است.
۳-موسسات تحقیقات كاربردی:
موسسات هستند كه صرفاً به كار تحقیقات كاربردی می‌پردازند كه هدف‌شان بوجود آوردن دستگاه‌ها و سامانه‌های است كه در بازار مشتری دارند، این‌گونه موسسات بیشتر به منظور كمك به صنایع مخابراتی بوجود می‌آید. این موسسات نمونه سازی می‌كنند یعنی نمونه دستگاه‌هایی كه باید توسط صنایع و به‌طور صنعتی تولید شوند، در این موسسات ساخته می‌شوند. این موسسات در كشور‌هایی مثل آمریكا، ژاپن و آلمان و كره و دیگر كشور‌های پیشرفته و در حال توسعه فراوان است و توفیقات بسیار خوبی داشته‌اند. امتیاز این گونه از موسسات نسبت به موسسات تحقیقات پایه و موسسات تحقیقات بوجود آورنده فناوری، برد نسبتاً كوتاه آن ها از نظر زمانی است. یافته‌های این گونه موسسات در زمان كوتاهی قابل تبدیل به محصول هستند از این رو سرمایه‌گذاری در این موسسات از نظر اقتصادی گردش سریع‌تری دارد و در حال حاضر ازتوان شركت‌های تولیدی تجهیزات مخابراتی خارج نیستند.
۴-موسسات تحقیقات صنعتی:
بر اساس تحقیقات انجام شده در زمینه تنوع مراكز تحقیقات:
پس از این‌كه فناوری خاصی بوجود می‌آید و دستگاه‌ یا دستگاه‌هایی تولید می‌شوند در اختیار صنایع برای تولید قرار می‌گیرن و در روند تولید معمولاً مشكلاتی بوجود می‌آید تا آن‌چه در آزمایشگاه ساخته شده است به مقدار زیاد قابل تولید باشد و با روند صنعتی انبوه سازی صورت گیرد، هدف اصلی این موسسات حل مشكلات انبوه سازی محصولات و بهینه‌سازی محصولات تولید شده از راه آزمایش نمونه‌های پس از تولید و پیگیری كالا در بازار و پژوهش‌های مربوط به مصرف‌كنندگان است. از راه همین تحقیقات است كه كالا‌های صنعتی‌ای كه در گذشته تولید می‌شده‌اند نیز در رابطه با نیاز‌های در حال تغییر مصرف‌كنندگان و مقایسه با كالا‌های رقیب در بازار مورد بررسی قرار می‌گیرند و تغییر لازم در آن‌ها برای عملكرد بهتر و جلب نظر مشتریان به عمل می‌آید. در واقع این روند بهینه‌سازی و تكامل پویا و رفع اشكال خط تولید است و وظایف اساسی این موسسات تحقیق صنعتی را تشكیل می‌دهد، كه این نمونه موسسات در كنار اغلب صنایع و شركت‌های تولید تجهیزات مخابراتی در دنیا وجود دارد.
●●نتیجه و پیشنهاد: نمونه‌های مختلف موسسات تحقیقاتی بررسی شده نشان می‌دهد كه موسسات پژوهشی از نوع كاربردی، آغاز گاه توسعه صنعتی بوده‌اند و از این راه است زیر بنای نهاد‌های صنعتی و نظام‌های تولید‌ی ریخته‌ می‌شود و به خاطر اثر مستقیمی كه برصنعت دارند و بازده و گردش كار سریعی كه بوجود می‌آورد، می‌تواند توجیه اقتصادی لازم را فراهم آورد و به تبع این موسسات است كه موسسات پژوهشی صنعتی معنا پیدا می‌كند.
این موسسات هستند كه می‌توانند با پژوهش‌های خود مسائل و مشكلات تولید انبوه نمونه‌های ساخته شده را حل كنند و با كنترل‌های كیفی، چه پس از تولید و چه با بررسی مشكلات مصرف كنندگان، سهم موثر در بهبود كیفیت كالا داشته باشند. دستیابی به این هدف با توكل به نیروی لایزال الهی و استفاده گسترده‌تر از متخصصان و محققان با استعداد‌های ویژه و خلاقیت و سرمایه‌گذاری از لحاظ دستگاه‌های و تجهیزات مورد نیاز و پیوند منطقی با نهاد‌های پژوهشی در زمینه تحقیقات پایه و استفاده از محصولات پژوهشی و هدایت آن‌ها به سویی كه استفاده‌های كاربردی از آن‌ها امكان‌یپذیر باشد كه تحقق این امر در گرو فعالیت‌های گسترده در ایجاد ارتباط دو طرفه با دانشگاه‌ها و موسسات تحقیقات بزرگ داخل و خارج كشور است.
در خاتمه پیشنهاد‌هایی را به سیاستگزاران نظام در مجلس شورای اسلامی، دولت و متولیان بخش ارتباطات، اعم از دولتی و خصوصی تقدیم می‌دارم:
۱-همان طور كه در متن این سطور اشاره كرده‌ام، وجوهی را كه در مقوله تحقیقات صرف می‌شود مانند هزینه‌های دیگر تلقی نكنند، بلكه سرمایه‌گذاری محسوب نمایند و انتظار بازگشت سرمایه‌ را هم در كوتاه مدت نداشته باشند.
۲-سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی كشور در رتبه‌بندی شركت‌ها، مولفه وجوه مراكزپژوهشی با شاخص‌های كمی و كیفی متناسب با آن را در رأس عوامل دیگر قرار دهد و به صورت شفاف اعلان نماید.
۳-سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی در تدوین لایحه بودجه‌ی اعتبارات بیشتری به امرتحقیقات اختصاص و شرایط آسنانی را برای پرداخت آن به تولید‌كنندگان درنظر بگیرند.
۴-تولید‌كنندگان اگر چه خواهند گفت ناخواسته به این وادی قدم گذاشته‌اند اما در وضعیت فعلی یعنی واسطه فروش محصولات شركت‌های خارجی شدن، با فوریت تجدید نظر و حتی‌المقدور شرط انتقال دانش فنی را در معاملات خود با خارجی‌ها پافشاری (كه لزوم تحقق آن وجود نیرو‌های تحقیقاتی در مراكز تحقیقاتی پیشنهاد‌ی است) كنند.
۵-خریداران یعنی شركت‌های مخابراتی نیز ضمن لحاظ منافع ملی قطعاً منافع بخش هم در طول آن قرار دارد-در سفارش‌های خود بیش از پیش به تولیدات داخل عنایت داشته و یكی از شرایط اصلی در خرید‌های خارجی را انتقال دانش فنی قرار داده و بر تحقق آن اصرار ورزند. هر چند ممكن است با قیمت بالاتری خرید نمایند و باقاطعیت تمام شركت‌هایی را كه از انتقال دانش فنی طفره می‌روندف از دور مناقصات در ارزیابی‌های اولیه خارج نمایند. ذكر این نكته نیز دور از لطف نیست كه در قوانین و مقررات مورد عمل وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات به امر تحقیقات توجه خاصی شده و تحت عناوین متفاوتی اعم از وجوه ادراه شده برای پرداخت وام و یا سایر كمك‌های دیگر، اختیاراتی داده شده است كه در صورت گسترش و رونق مراكز تحقیقات، تولید‌كنندگان می‌توانند از این امكانات نیز برخوردار گردند.

سیدحسین شریفی
مشاور وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات

منبع : ماهنامه دنیای مخابرات و ارتباطات