امیال انسانی

«بیشتر مردم چنان به تمامی اسیر میل های خویش اند كه به سختی متوجه رویدادهایی می شوند كه در دوروبرشان به وقوع می پیوندد.» شاید اكنون ۱۳۰ سالی از جاری شدن این كلمات از قلم نیچه می گذرد و ما همچنان چنان چشم و گوش بسته اسیر میل های خویش ایم كه به ندرت رویدادهایی را كه در دوروبرمان به وقوع می پیوندد «می بینیم». بعضی حرف ها (و حكم ها) هستند كه پذیرفتن شان بر آدم گران می آید. من نمی خواهم قبول كنم كه تحت سلطه تمام عیار میل های خویش ام. در حكم نیچه اما ابهامی (یا شاید ایهامی) هست كه ما را به بحث فلسفه بازمی كشاند.
اسارت در بند «كدام» میل ها ما را از دیدن رویدادها بازمی دارند؟ آیا نمی توان بین میل ها تفكیك گذاشت؟ نكته این است كه آیا اصلاً می توان كسی را یافت كه از اسارت میل های خویش درآمده است تا به ما نشان دهد در اطرافمان «واقعاً» چه چیز روی می دهد؟ چنان می نماید كه نیچه بین میل های ما تمایز نمی گذارد (و نمی خواهد بگذارد). از قضا، شاید آن میل هایی كه بنا به عادت یا بنا به عرف و سنت «نیك»شان می انگاریم، دام هایی گسترده تر و پاگیرتر در برابرمان بگسترند: میل به دانستن، میل به حقیقت. زمانی كه حقیقت از قالب «رویدادی نو» به درآید و به جامه چیزی جامد و صلب جلوه كند. كسانی كه می پنداریم (و گاه خود می پندارند) رها از قید هر میلی و برون از هر منظر مقیدسازی ایستاده اند و در حال تجرد و وارستگی به همه چیز نظر می افكنند و درباره همه چیز نظر می دهند، احتمالاً خطرناك ترین می شوند.
اغلب آنانی كه یك باره احساس می كنند می توانند تكلیف همه چیز را روشن كنند و جایی برای «نمی دانم» باقی نمی گذارند و هر «می خواهم» را بی فاصله بدل به «می دانم» می كنند و هر «میل دارم» را به جامه «باور دارم» یا بدتر از آن، «یقین دارم» درمی آورند، كسانی هستند سرگرم بت سازی اند. اگر همه چیز به حال تعلیق درآید، اگر همه كارخانه های عالم ورشكست شوند و تن به تعطیل دهند، باز هم یك كارخانه به كار ادامه می دهد: ذهن بشر است. از منظر حقیقت، از آن روی كه تحمل رویدادهایی كه با میل های ما جور درنمی آیند آسان نیست، ذهن این توان را دارد كه هر رویدادی بنا به میل(های) خویش از آن خویش كند و جهان چنان هست كه من می خواهم باشد.
حكم نیچه از آن جهت اهمیت دارد كه حتی به فرض قرارگیری در وضعی آرمانی _ مصونیت كامل حواس از خطا و دسترس به تمام وسایل كمكی لازم _ باز هم از خطا مصون نیستیم.

صالح نجفی

منبع : روزنامه شرق