حفظ یک گونه در خطر یا حفظ کل زی گونه؟

به چهار دلیل حفظ گونه‌های گیاهی و جانوری برای انسان با ارزش هستند و به همین دلایل باید علاوه بر مدیریت صحیح، سرمایه‌گذاری‌های لازم و کافی در این زمینه صورت گیرد. نخست دلیل منفعت‌طلبانه، این دلیل بر این اساس پایه‌گذاری شده که بسیاری از گونه‌های وحشی برای ما مفید هستند و به دور از عقل است که قبل از داشتن فرصت آزمودن و بهره‌برداری، آنها را از بین ببریم و به همین جهت لازم است تنوع ژنتیکی تمام گونه‌ها حفظ شود. برای مثال تولید محصولات کشاورزی جدید از قبیل واریته‌های مختلف گندم و ذرت نیاز به وارد کردن مداوم خصوصیات ژنتیکی تازه از نژادهای وحشی است تا دورگه‌های جدید به وجود آید. موجودات بیماری‌زایی که به گیاهان حمله می‌کنند دائما خصوصیات ژنتیکی خود را تغییر می‌دهند و محصول قدیمی در مقابل این عامل آسیب‌پذیر می‌شود به همین جهت وارد کردن مداوم خصوصیات ژنتیکی گونه‌های وحشی برای مقابله با این مشکل لازم است و باید به هر ترتیبی که هست، مانع از انقراض گونه‌های وحشی شد. زندگی بسیاری از مردم بومی وابسته به تنوع زی گونه است و کاهش تنوع گونه‌ها، باعث فقر شدید این گروه از مردم می‌شود که هزینه‌های بسیاری را برای دولت‌ها به همراه دارد. علاوه بر تمامی موارد ذکر شده حیات وحش می‌تواند یکی از دلایل جذب توریست باشد و اکوتوریسم باشد و به عنوان یکی از منابع درآمد برای کشورها در نظر گرفته می‌شود. دلیل دوم اکولوژیکی است، هر تک گونه در یک اکوسیستم و در کل زیست سپهر نقش خاصی به عهده دارد که برای بقای حیات و بقای ما مهم است. آلدولئوپود در کتاب «سالنامه سندکانتی» آورده است: «کشف برجسته قرن بیستم نه رادیو و نه تلویزیون بلکه پی بردن به پیچیدگی زمین به حیث یک ارگانیسم است، نگه داشتن هر چرخ‌دنده و هر عضو اولین شرط احتیاط از جانب یک تعمیرکار هوشمند است» بر همین اساس عقل حکم می‌کند که برای هر گونه ارزش اکولوژیک در نظر گرفته شده است که مانند یک چرخ‌دنده برای یک ماشین بزرگ که همان زمین است نقش مخصوص به خود را بازی می‌کند پس بشر باید مانند یک تعمیرکار مجرب در نگهداری هر قطعه از این ماشین بزرگ تلاش کند.
جنگل‌ها موجب کند شدن تلفات و فرسایش خاک به خصوص در آن دسته از نواحی می‌شود که بارندگی زیاد، کوه‌زایی تکتونیک شدید و سنگ مادری نرم است. جنگل‌ها موجب تثبیت منابع آب و رواناب می‌شوند. محاسبات نشان می‌دهد که بیش از نیمی از بارندگی‌های ناحیه آمازون به علت وجود جنگل است و جنگل‌زدایی حوضه آمازون در شمال برزیل چندان اقلیم این منطقه را تغییر داده است. سومین دلیل زیباشناختی و فرهنگی است. این دلیل بر این نکته استوار است که زی گونه بر کیفیت حیات می‌افزاید و برخی از زیباترین و جذاب‌ترین جنبه‌های موجودیت را برای ما ایجاد می‌کند که زندگی بشر را از تمام جنبه‌های هنری تحت تاثیر قرار می‌دهد؛ همانطور که ادبیات و هنرهای دیگر تا به امروز به تجلیل از زیبایی و تنوع حیات مشغول بوده است. و بالاخره به دلایل اخلاقی، هر گونه زنده اخلاقا حق زندگی دارد صرف نظر از اینکه انسان به آن نیاز داشته باشد یا خیر!.
البته دلایل ذکر شده در بیشتر مواقع باعث تضاد بین گروه‌های مختلف می‌شود به عنوان مثال اخیرا مشخص شده است که نوعی درخت سرخدار ماده‌ای ضد سرطان به نام تاکسول تولید می‌کند که در درمان سرطان تخمدان بسیار موثر است و بر اساس دلیل منفعت‌طلبانه این گیاه حائز اهمیت است. از طرف دیگر برای تامین تاکسول مورد نیاز برای درمان یک بیمار لازم است ۶ درخت سرخدار ۱۰۰ ساله قطع گردد اما این درخت زیستگاه نوعی جغد خالدار است. در اینجا یک استدلال منفعت‌طلبانه در مقابل بحث اخلاقی و زیباشناختی قرار می‌گیرد؛ آنهایی که منحصرا دنبال داروی ضدسرطان هستند رای به برداشت درختان موجود و کاشت مجدد آنها می‌دهند تا در فواصل ۱۰۰ساله مورد بهره‌برداری قرار گیرد و آنهایی که به جغد خالدار علاقه‌مندند در پی حفظ جنگل به صورت دست نخورده هستند!
پس اولین گام در برقراری حفاظت از زی گونه این است که مشخص شود آیا هدف، حفظ یک گونه است یا تنوع کل و آیا توجیه اصلی منفعت‌طلبانه، بوم‌شناختی، زیباشناختی یا اخلاقی است. می‌توان حفاظت از یک گونه در خطر و کل زی گونه هر دو را مهم دانست اما دستیابی به هر دو هدف در آن واحد امکان‌پذیر نیست.

صالح کامیابی

منبع : روزنامه کارگزاران