کم کاری دیگران در پرکاری کتابخوان ها

امروزه کتاب و کتابخوانی دغدغه بزرگ تمام جوامع به شمار می‌رود چرا که فرهنگ کتابخوانی به عنوان یک سرمایه ملی، رابطه مستقیمی در رشد فرهنگی یک کشور دارد. آمارهای ارائه شده از نرخ سرانه کتاب و کتابخوانی با جمعیت ۷۰ میلیونی ایران نشان می‌دهد در سال ۱۳۸۷ بیش از ۵۵ هزار عنوان کتاب با تیراژ بیش از ۲۱۰ میلیون منتشر شده است. در کنار این آمار، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی سرانه مطالعه روزانه را برای کل کشور ۲۰ دقیقه اعلام کرد.
● کتاب و روند تولید خلاق
یکی از معیارهای اصلی استقبال مردم از کتاب، جذابیت بصری است به گونه‌ای که در ایجاد این جذابیت بصری حضور طراح جلد و تصویرگر معنا پیدا می‌کند. با این حال فرم کتاب و طراحی جلد آن یک روی سکه جذابیت کتاب است.
هادی راهب-‌ ناشر-‌ با بیان این‌که کتاب، در جامعه به مثابه یک معلم عمل می‌کند، می‌گوید: «یکی از عواملی که به طور مستقیم در خوب بودن یک کتاب تأثیرگذار است، تسلط پدید‌آورنده اثر، بر موضوع مورد بحث در اثرش است. نویسنده باید به آنچه می‌نویسد اشراف کامل داشته باشد اما متأسفانه در سال‌های فعالیتم در کار نشر کتاب با نویسندگانی برخورد داشته‌ام که حتی در حوزه ادبیات بویژه رمان یا ادبیات کهن سرزمین شان آشنایی نداشته‌اند. با توجه به این واقعیت چگونه می‌توان انتظار داشت مخاطب بتواند با این آثار ارتباط برقرار کند؟»
صحبت‌های راهب در حالی است که اگر زندگی نویسندگان بزرگ جهان یا معاصر را مورد بررسی قرار دهیم به یک نقطه مشترک برخورد می‌کنیم و آن داشتن دانش و آگاهی کامل نسبت به موضوع مورد توجه در کتاب‌هایشان است. از سوی دیگر آنها دانش و آگاهی خود را بر پایه مطالعه ادبیات و دانش بیش از دوره خود بنا نهاده‌اند، نکته‌ای که کمتر مورد توجه گروهی از نویسندگان است.این نکته خود عاملی می‌شود تا مخاطب کمتر به کتاب اعتماد پیدا کند و این یعنی دور شدن مردم از فرهنگ کتابخوانی.
راهب در ادامه مدیران نشریه‌ها را نیز مورد خطاب و انتقاد قرار می‌دهد و می‌گوید: «ما ناشران نیز در دامن زدن به این مهم بی‌تقصیر نیستیم چرا که کمتر به جذابیت‌های بصری کتاب توجه داریم.»
● کتابخوانی و تبلیغات
تلویزیون به عنوان پرمخاطب‌ترین وتأثیرگذارترین رسانه، طی سال‌های گذشته بر اساس میزان پخش برنامه‌ها خالی از هرگونه تبلیغ، ترویج و ترغیب کتابخوانی بوده است.
بی‌‌تفاوتی به کتابخوانی در این رسانه فراگیر به گونه‌ای بوده است که غلامرضا امیرخانی، مدیرکل اطلاع‌رسانی همگانی کتابخانه ملی درباره کوتاهی این رسانه در ترویج فرهنگ کتابخوانی می‌گوید: «تلویزیون با تبلیغات خود نتوانسته به نحو مطلوب و تأثیرگذار این فرهنگ را رواج دهد. ناشران از معرفی کتاب‌ها به دلیل هزینه زیاد تبلیغات امتناع می‌کنند. با این همه شاید علت ایجاد انگیزه مطالعه در جوامع پیشرفته را باید در فیلم‌ها و برنامه‌های آنها جست‌وجو کرد که مسئله کتابخوانی را به مخاطبان یادآور می‌شوند.
البته نباید این نکته را نیز از خاطر دور کرد که تبلیغات و فرهنگ‌سازی تنها از طریق تلویزیون و فیلم انجام نمی‌شود. خوشبختانه در سال‌های گذشته سیاستگذاری که در زمینه چاپ کتاب در سایزهای جیبی و با قرار دادن در مکان‌های عمومی مانند اتوبوس صورت گرفته گامی مؤثر برای کتابخوانی برداشته شده است به گونه‌ای که خواننده کتاب می‌تواند پس از مطالعه و رسیدن به مقصد کتاب را بازگرداند اما متأسفانه این کار در دوره‌ای انجام شد و حالا دیگر کمتر اتوبوس شهری را شاهد هستیم که در آن کتابی وجود داشته باشد.
● کتاب و خانواده
مهمترین عامل فرهنگ‌سازی خانواده است. امروزه خانواده به عنوان محملی که می‌تواند نقش تعیین‌کننده‌ای را در ایجاد فرهنگ کتابخوانی داشته باشد دارای یک نقش منفعل در این فرهنگ‌سازی است چرا که نگرش پدر و مادرها در خانواده نگرش فرزندان را پی‌ریزی می‌کند. دکتر هدیه شریفی، مدیر مؤسسه سروش با بیان این‌که زمانی غذا می‌خوریم که گرسنه باشیم، می‌گوید: «زمانی که میل و اشتیاق به کتاب و کتابخوانی در خانواده وجود ندارد، نمی‌توان از فرزندان آن خانواده انتظار داشت که به کتاب علاقه داشته باشند؛ چرا که تمایل، اشتیاق و نیازی در کودک شکل نگرفته است که بخواهد آن را با کتاب برطرف کند.»
شریفی در ادامه می‌گوید: «زمانی که برای کودک داستان و قصه‌ای گفته نمی‌شود لذتی در او ایجاد نمی‌شود. حتی زمانی که کتابی در مقابل او خوانده نمی‌شود تا کودک با فعل کتاب خواندن آشنا شود تمام این انتظارات بی‌فایده است.»
● کتاب و مشوق‌‌ها
آنچه در کتاب و کتابخوانی مهم است، در دسترس بودن آن به صورت آسان است به گونه‌ای که هر فرد به فراخور سطح علم، آگاهی، دانش و حتی سطح مالی خود بتواند کتاب در اختیار داشته باشد.در این زمینه شاید بتوان برای کتابخانه‌های عمومی نقش به‌سزا و عمده‌ای را در نظر گرفت چرا که در حال حاضر یکی از عوامل دوری مردم از کتاب‌خوانی را می‌توان به گفته محمدرضا خلعت، فروشنده کتاب در خیابان انقلاب، بالابودن قیمت کتاب دانست. او در این باره می‌گوید: «با توجه به افزایش تعداد دانشجویان در سال‌های گذشته، انتظار و پیش‌بینی ما بر افزایش میل به کتابخوانی بود اما در عمل این اتفاق به واسطه بالارفتن قیمت کتاب رخ نداد. باتوجه به این مسائل و نیاز جوانان به کتاب و بالابودن قیمت آن، کتابخانه‌ها باید از رونق خاصی برخوردار شوند. »
به هر روی نمایشگاه کتاب آغاز شده است و سیاست‌های تشویقی و ترغیبی به همراه آن زینت‌بخش این نمایشگاه می‌شود اما آنچه مهم است نتیجه‌ای است که در سال‌های آینده شاهدش خواهیم بود، به طوری که هر نتیجه‌ای محصول عمل و عکس‌العمل‌هایی است که در طول زمان برای آن اتفاق افتاده است.

وحید حاجی‌خانی

منبع : روزنامه ایران