کدوی طبی

کدوی پوسته کاغذی از خانواده کدوئیان که بومی مناطق گرمسیر و نیمه‌گرمسیر آمریکا است و دارای مواد مؤثری شامل روغن، اسیدهای چرب بتا سینسترول و ویتامین E می‌باشد که در دانه‌ها ساخته و ذخیره می‌شود. از مواد مؤثر این گیاه در صنایع داروسازی، داروهائی به نام پیونن Peponen، گرونفین Gronfing و پروستالیکوئید Prostaliquid به‌منظور استفاده در درمان بیماری‌های سرطان پروستات و سوزش مجرای ادراری ساخته می‌شود. همچنین از روغن این گیاه برای معالجه بیماری تصلب شرائین استفاده می‌شود.
● مشخصات گیاه‌شناسی
کدوی پوسته کاغذی متعلق به خانواده کدوئیان، زیر خانواده Cucurbitiodeae، طایفه Cucurbiteae و زیر طایفه Cucurbitinae است. این گیاه در گروه‌بندی کدوها در گروه Pumpkin قرار می‌گیرد. واژه پامپکن دارای ریشه یونانی بوده که معنی ملون بزرگ را می‌دهد.
گیاهی علفی، یکساله و دارای ریشه قوی، محکم، مستقیم است؛ ساقه کرک‌دار، خزنده، استوانه‌ای توخالی به طول ۵-۳ متر؛ برگ‌ها بزرگ، پنجه‌ای، پوشیه از کرک‌های فراوان (گیرنده)؛ دمبرگ‌ها طویل ۲۰-۲۵ سانتی‌متر و رگبرگ‌ها پنجه‌ای هستند که در محل اتصال دمبرگ به ساقه پیچک‌هائی وجود دارد که سبب اتصال گیاه به قیم می‌شوند.
این گیاه یک پایه است. گل‌های نر زودتر از گل‌های ماده ظاهر می‌شوند، مادگی دارای تخمدان تحتانی ۳ تا ۵ برجه‌ای، تمکن جانبی، پرچم‌ها دو به دو از ناحیه پساک به‌هم متصل و به تعداد ۵ عدد هستند. گل‌ها زردرنگ و در قسمت فوقانی پنج قسمتی هستند. میوه بزرگ، کروی، ابتدای سبزرنگ و بعد زردرنگ می‌شوند؛ دم میوه چندوجهی و شیاردار است به‌طور متوسط داخل هر میوه ۵۰۰-۳۰۰ عدد بذر به رنگ سبز زیتونی و با وزن هزار دانه ۲۱۰-۲۰۰ گرم وجود دارد عملکرد میوه ۸۰-۱۵ تن در هکتار است که از این مقدار ۵/۱-۹/۰ تن دانه خشک استحصال می‌گردد.
● مواد مؤثر:
دانه‌ها حاوی ۶۰-۴۰ درصد روغن هستند که روغن به‌دست آمده حاوی مواد بسیار ارزشمندی شامل که اسیدهای چرب، ویتامین A و E، کاروتنوئیدها و پروتوکلروفیل است مهمترین اسیدهای چرب که تقریباً ۹۰ درصد محتوای روغن را تشکیل می‌دهند عبارتند از: اسید لینولئیک، اسید اولئیک و اسید پالمتیک، که ۵۰ درصد آن را اسید لینولنیک تشکیل می‌دهد. در بین استرول‌های موجود، دلتا - ۷ - فیتوسترول بیشترین مقدار را شامل می‌شود.
● موارد استفاده
مواد مؤثره بسیار ارزشمند بذرهای این گیاه دارای مصارف متعددی هستند. گزارش‌ها نشان می‌دهند که در گذشته یکی از موارد استفاده از بذرهای ین گیاه، دفع کرم کدو بوده است. به‌تدریج با پیشرفت علم و کشف دیگر موارد مؤثره آن، در درمان بیماری‌هائی نظیر تورم پروستات، درمان سوزش مجاری ادرار، ایجاد تعادل هورمونی در خانم‌های یائسه، تنظیم دستگاه گاوارش، ممانعت از تجربه ویتامین A و ... نیز مؤثر است و استفاده گسترده‌ای از آن صورت می‌گیرد.
علاوه بر مصارف درمانی فوق در کشورهای مختلف مانند اتریش همراه با سالاد مصرف می‌گردد ولی به‌دلیل اینکه نقطه اشتعال آن پائین است، به‌صورت سرخ شده قابل استفاده نیست، حتی مصرف پخته آن نیز توصیه نمی‌شود، زیرا اکثر خواص ارزشمند آن از بین می‌رود.
● مکانیزم عمل مواد مؤثر
هورمون‌های استروئیدی تولید شده در بدن پستانداران مانند استروژن موجب تنظیم و درمان اختلالات قاعدگی و تشکیل آندروژن می‌گردد. آندروژن تولیدی موجب عدم رشد غده‌های سرطانی پروستات و سینه می‌شود. لذا با کاهش میزان استروژن، تشکیل آندروژن دچار اختلال گشته و عوارض تورم (سرطان) پروستات و سینه و اختلالات قاعدگی را به دنبال خواهد داشت. چنانچه استرول‌هائی نظر بتا سینسترول یا استیگما استرول در مراحل اولیه رشد غده مورد استفاده قرار گیرند، از طریق تبدیل آنها به استروژن‌های استروئیدی از عوارض فوق جلوگیری و یا آنها را درمان خواهد نمود. و علت این تبدیلات، وجود باند دوگانه در موقعیت ۲۲ استیگما استرول است که به آسانی اجازه می‌دهد تا به هورمون‌هایاستروئیدی تبدیل شوند.
ویتامین E، موجود در بذر این گیاه علاوه بر اینکه به‌علت خاصیت آنتی‌اکسیدانی خود از تجربه ویتامین A جلوگیری می‌کند. از طریق فعال نمودن برخی از آنزیم‌های خاص تعادل هورمونی را در زنانی که دچار یائسگی زودرس و اختلالات عصبی شده‌اند تنظیم می‌نماید. از طرف دیگر استرول‌های موجود در روغن با مهار آنزیم ۵ - آلفا - ردوکتاز و یا کاهش دی هیدروکسی تستوسترون بر روی گیرنده‌های موجود در پروستات اثر کرده و موجب درمان تورم پروستات و تقویت قوای جنسی می‌گردد. در حال حاضر در اکثر کشورهای توسعه‌یافته از مواد مؤثر دانه‌های کدو دانه‌هائی نظیر پیونن، پروستالیکوئید، گرونفینگ، فوسفسترول و پیوسترین تولید می‌کنند. داروی اخیر (پیوسترین) در ایران تولید می‌شود.
● شرایط اکولوژیکی، کاشت، داشت، برداشت:
▪ بهترین دما: برای این گیاه ۳۰-۲۰ درجه
▪ تاریخ کشت: بعد از رفع خطر سرمای بهاره (اوایل اردیبهشت)
▪ فواصل کاشت: ۲ متر و روی ردیف‌ها ۵۰ سانتی‌متر
▪ نحوه کشت: به‌صورت کپه‌ای
▪ داشت: مبارزه با علف‌های هرز، مبارزه با بیماری‌های سفیدک سطحی و داخلی و بیماری‌های ویروسی
▪ مقاوم به خشکی
▪ حساس به اسیدی بودن خاک
▪ نیاز به نور فراوان
▪ طول دوره رشد بین ۱۵۰ - ۱۲۰ روز
▪ جنسیت گل‌ها تحت تأثیر نور و دما است. طول روز بلند و درجه حرارت بالا گل نر و طول روز کوتاه و دمای پائین گل ماده
▪ زمان برداشت بسته به شرایط اقلیمی منطقه از اواسط شهریورماه که با رسیدن میوه‌ها برگ‌ها و ساقه خشک می‌شوند. پس از برداشت باید بذرها را از داخل میوه خارج نمود و در دمای مناسب ۳۵-۳۰ درجه خشک کرد. رطوبت مجاز در دانه‌های خشک شده ۱۲ درصد است.

ابوالقاسم حمیدی

منبع : نشریه بین المللی فنی مهندسی سیمای محیط