نگاهی به ترکمنستان

ترکمنستان یا جمهوری ترکمنستان Türkmienistan Riespublikasy کشوری در آسیای میانه و پایتخت آن عشق‌آباد است. نام کشور «ترکمنستان» از دو بخش ترکمن و ستان تشکیل شده است، که به معنای سرزمین ترکمن‌ها است. ترکمنستان از جنوب با افغانستان و ایران و از شمال با ازبکستان و قزاقستان همسایه است.
همچنین این کشور از باختر با دریای خزر همسایه بوده و از طریق این دریا با کشورهای جمهوری آذربایجان و روسیه نیز همسایه است.
کشور ترکمنستان در بخش غربی آسیای مرکزی قرار گرفته که امتداد اراضی آن از غرب به شرق ۱۱۰۰ کیلومتر و از شمال به جنوب ۶۵۰ کیلومتر است.
ترکمنستان همانند سایر جمهوری های تازه به استقلال رسیده شوروی سابق به عنوان یک کشور مستقل جدید در صحنه بین المللی و جهانی ظاهر شد که هم در زمینه ملی و هم در زمینه بین المللی مورد پذیرش قرار گرفت .
اکثرجمعیت ترکمنستان در جنوب و باختر کشور (کناره دریای خزر) زندگی می کنند وبیشترین آنها ، ترکمن هستند و روابط سنتی قبیله ای هنوز هم پایه های اساسی روابط اجتماعی را تشکیل می دهد و خدمات مخابراتی تنها عاملی بودند که باعث تأثیر دنیای بیرون بر این اجتماع شده اند.
از نظر طبیعت آب و هوایی ناحیه رشته کوه کپه داغ در جنوب کشور و نزدیکی مرز ایران آب و هوای مناسبی دارد و عشق آباد و سایر شهرهای مهم در این ناحیه هستند البته ۸۰ درصد کشور ترکمنستان را صحرای قره قوم تشکیل می دهد که دارای آب و هوای خشک است در عین حال در این کشور جنگلهای انبوه در ختان پهن برگ دیده نمی شود ولی طبیعت آن از نظر تنوع گونه های گیاهی غنی است.بیش از ۷۲ درصد مردم این کشور به زبان ترکمنی صحبت می‌کنند که شاخه‌ای از شاخه زبان‌های آلتایی بوده و نزدیک به ۹۰ درصد از جمعیت ۵ میلیونی این جمهوری را ترکمن‌ها تشکیل داده و بقیه اقوام دیگری مانند روس، ازبک، و قزاق هستند.
ترکمنستان یک کشور محاط در خشکی است و برای ترانزیت کالا از خاک ایران نیز استفاده می کند و خط آهن ترکمنستان به شهر سرخس متصل است و از آنجا تا بندرعباس امتداد دارد.
کشور ترکمنستان و ساختار اجتماعی منطقه ای آن، سیاسی ترین و اقتصادی ترین (سالم ترین اقتصاد) جمهوری اتحاد جماهیر شوروی را به وجود آورد ترکمنستان برای تضمین امنیت ملی و دورنمای تجاری یک مسیر مستقل را در برقراری اتحاد نظامی با کشور روسیه و توافقات امنیتی و تجاری با ایران و کشورهای آسیای میانه ترسیم کرده است.
این کشور امروزه جمعیتی بالغ بر ۸/۳ میلیون نفر داردکه بیابان نشین هستند! کم جمعیت ترین کشور بین جمهوری های تازه استقلال یافته بخش اعظم این کشور توسط بیابان قیزیل قو در شرقی ترین ساحل دریای خزر منزوی شده و در زیر سطح آن منابع عظیم و گسترده نفت قرار دارد و پنجمین ذخیره کننده بزرگ گاز در جهان می باشد با تخمین بیش از ۱۵ تریلیون متر مکعب ذخایر این کشور را می توان بین بزرگترین منابع دنیا قرار داد.
پس از تجزیه شوروی به کشورهای مستقل، روسیه بزرگترین شریک تجاری ترکمنستان بوده است و ترکیه مقام دوم را دارد. زراعت و کشاورزی نیمی از تولید ناخالص ملی(GDP) را به خود اختصاص می دهد. در حالیکه صنایع یک پنجم این مقدار را به خود اختصاص داده است.
در اوایل سال ۱۹۹۰، سوبسیدهای دولت، مردم و مشتریان را از شوک ناشی از جدایی از اتحاد جماهیر شوروی محافظت کرد. اگر چه دولت « مرادنیازوف» در سالهای ۹۲ و ۹۳ دست به یک سری برنامه های خصوصی سازی در زمینه انرژی، حمل و نقل، کشاوری و ارتباطات زد، اما پیشرفت کمتری به سوی آن اهداف شد و یکی از دلایل این امر، کندی دگرگونی و تغییر در قوانین بانکداری و تجاری بود.
تقریباً تمامی مناطق این جمهوری به عنوان منابع حاصلخیز و بالقوه ی موجود در کنار دریای خزر شناخته شده است. دومین منبع طبیعی مهم در این کشور نفت خام است. اگرچه دامنه منابع زیرزمینی ا ین جمهوری کم است، ولی گوگرد ـ نمک های معدنی و خاک رس، لیست این منابع را تکمیل می کند.
کشور ترکمنستان مستقل ترین و عملگراترین سیاست خارجی را در بین ۵ جمهوری آسیای مرکزی دنبال کرده است و تمامی اهداف خود را برای روابط منطقه ای سودمند و مفید، بدون دخالت ودرگیری در اختلافات منطقه ای از قبیل جنگ های شهری در تاجیکستان شکل داده است .
ترکمنستان کشوری با موضع بیطرفی است و روز ۱۲ دسامبر را جشن ملی – روز بیطرفی اعلام کرده است .ترکمنستان نظریه فعالیت و توسعه توأم با صلح و ثبات در منطقة پیچیده آسیای مرکزی را برای جهان پیشنهاد نمود وبعد از تصویب موضع بیطرفی مسئله استراتژیک تأمین منافع ملی ترکمنستان به‌عنوان کشوری مستقل در جامعه جهانی حل شده است و در حال حاضر اندیشة بیطرفی بصورتی در زندگی مردم این کشوراحساس می شود .
ترکمنستان مستقل ضمن پایبندی به سیاست خارجی خود و تعهدات بین المللی در نظر گرفته در موضع بیطرفی ، در هیچ کدام از درگیری های نظامی مشارکت نکرده است و به عضویت هیچ کدام از اتحادها و بلوک های نظامی و نظامی سیاسی و یا دیگر سازمانهای بین المللی که اهداف ارائه کمک های انسان دوستانه را ندارند در نیامده است.
سیاست بیطرفی دائم کشور ترکمنستان خارج از محدوده های یک کشور است و سر مشق اصلی سیاست خارجی ترکمنستان منافع داخلی کشور و حل مسایل اجتماعی و اقتصادی آن بوده ، هست و می باشد . این موضع عامل مهمی درتأمین ثبات منطقه ای شده و دارای اهداف ایجاد شرایط برای گفتگوی های صلح آمیز و همکاری دولت ها می باشد .
در برخی از اسناد سازمان ملل متحد ذکر می گردد که پایتخت ترکمنستان شهر عشق آباد در واقع به یک مرکز صلح آمیز ، محل برگزاری مذاکرات صلح آمیز و همایش‌های بزرگ بین المللی تبدیل شده است . این امر نشان دهنده ویژگی های سازنده موضع بیطرفی ترکمنستان در امر تأمین نه تنها ثبات داخلی بلکه ثبات خارجی و نیز آمادگی ترکمنستان برای حمایت از هر گونه روند های صلح آمیز و گفتگوی بخاطر صلح و توافق می باشد.
اولویت مهم در سیاست خارجی ترکمنستان ، همکاری های دو جانبه بوده و می‌باشد . بنابراین ، عنصر اصلی سیاست خارجی کشور در قرن جدید تحکیم همکاری ها با کشورهای همجوار است که این امر دارای اهداف ایجاد صلح ، توافق و حسن همجواری در منطقه می باشد .
به نظر ترکمنستان فقط بر اساس اعتماد متقابل ، عدم دخالت به امور داخلی ، رعایت تمامیت ارضی و حاکمیت ، احترام نسبت به راه ویژه ، توسعه سیاسی ، اقتصادی و فرهنگی و اجتماعی هر کشور است که می تواند شرایطی را برای رفاه و رشد مردم این منطقه ایجاد نماید .
مسلماً این منطقه پتانسیل زیادی برای توسعه دارد . عامل مهم برای این امر ، همکاری های نتیجه بخش ملت های منطقه- وارثین غنی ترین فرهنگ دیرینه و سنت های عمیق صلح دوستی و حسن همجواری – می باشد . این همکاری ها ضمن رد هر گونه دخالت از بیرون ، بارها توانایی خود را در مورد یافتن راه های توافق و مصالحه نشان داده است .
● روابط اقتصادی ترکمنستان
در سال ۲۰۰۸ حجم مبادلات بازرگانی خارجی کشور ترکمنستان به ‪ ۶/۱۴میلیارد دلار رسیده که به نقل از قربان قلی بردی محمداف نتایج عملکرد ‪ خود را نشانگر رشد در برنامه اصلاحاتی ده ساله از سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۰ بوده و جهش اقتصاد این کشور را نشان خواند .
در آمار داخلی بدست آمده از ترکمنستان باید گفت رشد نرخ تولید ناخالص داخلی این کشور ‪ ۲۳درصد بیشتر از مدت مشابه سال گذشته میلادی است . باید با اشاره به روند توسعه و دستاوردهای اقتصادی و تجاری ترکمنستان گفت که میزان سرمایه‌گذاری در اقتصاد ملی این کشور ۴میلیارد و ‪ ۳۰۰میلیون دلار برآورد می‌شود.
رئیس جمهوری ترکمنستان به مسئولان این کشور دستور داده است که نتایج و عملکرد دقیق سال ۲۰۰۸ میلادی و همچنین برنامه‌های سال ۲۰۰۹ میلادی را بویژه در زمینه سوخت و انرژی ، کشاورزی ، آموزشی و سیاسی آماده کنند چرا که ترکمنستان اکنون بدنبال تاکید بر مصرف وتوسعه صنایع مصرفی است واولویت دوم مرحله اصلاحات در ۴ سال پایانی آن ، انتقال ازیک اقتصاد تولید وصادرکننده نفت خام به یک اقتصاد صنعتی وتولیدکننده کالاهای رقابتی است .
همچنین برپایه آمار رسمی این کشور آمده است که حجم مبادلات بازرگانی خارجی این کشور در سال ۲۰۰۸ میلادی ‪ ۲/۳۷درصد نسبت به مدت مشابه سال ۲۰۰۷ رشد نشان داشته است.
توسعه شتابان دربخش انرژی ازطریق جذب سرمایه های خارجی ،ایجادفضای مناسب برای سرمایه گذاری ،تحقق توسعه بازاروصنایع داخلی دولت برنامه در خصوصی سازی به مهمترین برنامه های اساسی ترکمنستان تبدیل شده است تا از این طریق بتواند با در نظر گرفتن شاخص کلی قیمتها درآمد عمومی وقدرت خرید مردم را از سطح فعلی افزایش دهد و قدرت رقابت را برای کالا های وارداتی را تحت کنترل بگیرد.
کشور ترکمنستان باکشورهای ایران ، روسیه ، اکراین ، ترکیه ، آمریکا ، افغانستان ، فرانسه ، چین ، امارات متحده عربی وبعضی کشورهای دیگر قراردادهای تجاری دوجانبه داشته وتنها کشور های ایران ، ترکمنستان وترکیه درابعاد سه جانبه قرارداد قابل توجهی دارند .
بر اساس آمار موجود کشور ترکمنستان حجم تراز مثبت مبادلات بازرگانی خارجی ترکمنستان در سال ۲۰۰۸میلادی را بیش از۵میلیارد و ۸۰۰میلیون دلار اعلام کرد و میزان صادرات و واردات ترکمنستان به ترتیب در سال۲۰۰۸ میلادی ‪ ۷/۴۱درصد و ‪ ۷/۲۷درصد در مقایسه با سال ۲۰۰۷ میلادی رشد داشته است.
نکته بسیار حائز اهمیت در اطلاعات اقتصادی این کشور آنست که سرمایه گذاران خارجی به دلیل آرامش و جو پذیرای این جمهوری جذب این کشور می شوند. آنها برای اینکه به امتیاز بهره برداری مشترک از منابع غنی انرژی ترکمنستان دست پیدا کنند، حقوق بشر را در این کشور رواج دادند.
اما در عین حال به دلیل نبود زیرساخت های قانونی و سیستم بوروکراتیک و جمعیت کم و ضعیف و ناتوان این کشور که فرصت های بازاری کمی را به وجود می آورد، سرمایه گذاری های خارجی کمتر شده است و کارشناسان پیشرفت کوتاه مدت را پیش بینی نکرده اند. کشور ترکمنستان در نهایت تمامی ارتباطات اقتصادی خود بدنبال ادامه سیاست درب های باز است که ستون اصلی استراتژی روابط اقتصاد خارجی ترکمنستان را تشکیل می دهد .

سید رضا قندیلی