راه مشترک پزشکی و ورزش

پزشکی و ورزش دارای اهداف والای مشترک سلامت جسم و روح می‌باشند و در راه رسیدن به این اهداف در علم، تربیت‌بدنی و پزشکی در بسیاری از جنبه‌ها مستقیماً به کمک هم می‌شتابند. لازم به ذکر است فرد به هر علتی که ورزش را بخشی از زندگی خود قرار داده باشد، بدون لحاظ کردن اصول طب ورزشی به نتیجه مطلوبی نخواهد رسید. بنابراین با کمک علم پزشکی ورزشی می‌توان به اهداف برجسته‌ای چون کنترل و حفظ سلامتی ورزشکاران، پیشگیری از بروز آسیب‌دیدگی‌ها، درمان و توانبخشی ورزشکاران آسیب‌دیده، برنامه‌ریزی علمی جهت تغذیه مناسب ورزشی و بهداشت روانی ورزشکاران دست یافت.
در این مبحث به نکاتی اشاره می‌شود که توجه و به‌کارگیری آنها نقش مؤثری در کاهش بروز آسیب‌دیدگی‌های ورزشی در ورزشکاران خواهد داشت.
همان‌طور که می‌دانیم ورزش در بسیاری مواقع با بروز آسیب‌دیدگی‌های متفاوت با شدت‌های مختلف همراه است.
آسیب‌دیدگی‌ها را می‌توان به دو دسته کلی تقسیم کرد:
الف) آسیب‌دیدگی‌های داخلی
ب) آسیب‌دیدگی‌های خارجی
● آسیب‌دیدگی‌های داخلی:
این‌گونه آسیب‌دیدگی‌ها بیشتر در اثر به‌کارگیری تکنیک‌های اشتباه و طولانی‌ بدون تمرین یا شدید بودن برنامه‌های تمرینی و هم‌چنین داشتن استرس‌های روحی فراوانی در ورزشکار ایجاد می‌شود.
● آسیب‌دیدگی‌های خارجی:
این‌گونه آسیب‌دیدگی‌ها بیشتر در اثر وارد شدن ضربات مستقیم یا غیرمستقیم به ورزشکار ایجاد می‌گردد.
در این دسته آسیب‌دیدگی‌ها عوامل مؤثر دیگری نیز مطرح است که عبارتند از: شرایط نامساعد زمین‌های ورزشی، نبودن یا به کار نگرفتن تجهیزات کافی و مناسب و شرایط نامناسب آب و هوائی در زمان تمرین و مسابقه.
هم‌چنین لازم است هر معلم و مربی ورزشی اطلاعات لازم در مورد کمک‌های اولیه را بداند و نحوه استفاده از روش‌های آن را به‌صورت عملی انجام داده باشد.
به‌عنوان مثال، هنگامی که ورزشکاری مصدوم می‌شود واکنش فوری مربی باید حفاظت ورزشکار و جلوگیری از آسیب‌دیدگی بیشتر او باشد قبل از هر چیز آرامش خود را حفظ کنید و از سایر بازیکنان بخواهید که به ورزشکار مصدوم دست نزنند و حتی شاید لازم شود عبور و مرور بازیکنان و ورزشکاران را قدغن کنید. سعی کنید ورزشکار را آرام کرده و قبل از ارزیابی صدمه از حرکت او جلوگیری کنید.
هنگامی که به ورزشکار مصدوم می‌رسید، مشخص کنید که سطح هوشیاری او کامل است یا کاهش یافته است و بلافاصله از گروه پزشکی خاص در زمین مسابقه یا نزدیک‌ترین مرکز فوریت‌های پزشکی به محل کمک بگیرید. در شک به بروز آسیب‌دیدگی ناحیه سر و گردن یا ستون‌ فقرات قبل از هرگونه عملیاتی، سر ستون فقرات را بی‌حرکت و ثابت نمائید.
سپس با حفظ خونسردی به بررسی اولیه در مورد علائم حیاتی ورزشکار (ضربان قلب و وضعیت تنفسی) بپردازید. در صورت بروز آسیب‌دیدگی خفیف می‌توان با کنترل خونریزی‌های سطحی، پانسمان و بانداژ از میزان پیشرفت آسیب‌دیدگی جلوگیری کرد. در صورت بروز آسیب‌دیدگی‌های عضلانی اسکلتی خفیف تا متوسط در درجه اول رعایت اصل RICE (استراحت، گذاشتن کیسه یخ روی ناحیه آسیب‌دیده، کمپرس کردن با کمک بانداژ کشی و بالا بردن عضو آسیب‌دیده) نقش بسیار مهمی در کاهش پیشرفت تورم و التهاب در سطح عضو آسیب‌دیده دارد.
● نکات مهم دیگر برای مربیان ورزشی
▪ لزوم توجه به تهیه پرونده بهداشتی برای بررسی سلامتی ورزشکار و معاینات جسمانی (قلبی ـ تنفسی، سیستم عصبی عضلانی اسکلتی، غده تیروئید و بررسی سوابق بیماری توسط پزشک)
▪ توصیه به انجام ورزش‌های کششی جهت افزایش قابلیت‌ انعطاف‌پذیری مفاصل و تقویت قوای عضلانی.
▪ افزایش ظرفیت هوازی با انجام تمرینات هوازی که باعث تقویت خونرسانی به عضلات می‌شود. در نتیجه اکسیژن بیشتری در اختیار عضله قرار می‌گیرد و تولید اسیدلاکتیک به تأخیر می‌افتد. هر چه‌قدر سیستم هوازی قوی‌تر باشد، خستگی دیرتر و کمتر ظاهر می‌شود و می‌توان مدت تمرینات ورزشی را افزایش داد.
▪ تقویت کار گروهی عضلات.
▪ تقویت مهارت‌های خاص (بسته به نوع رشته ورزشی)
▪ گرم کردن بدن قبل از پرداختن به ورزش و سرد کردن تدریجی بدن بعد از پایان آن.
▪ انجام تمرینات کششی به مدت ۱۰ ـ ۵ دقیقه جهت گرم کردن بدن و در پایان ورزش برای سرد کردن تدریجی بدن راه رفتن و دویدن نرم و ملایم به مدت ۱۰ ـ ۵ دقیقه توصیه می‌شود.
▪ توجه به تغذیه ورزشکار و جایگزینی مایعات در طی تمرینات یا مسابقات به‌خصوص در شرایط آب و هوائی گرم.
▪ هم‌چنین باید دقت شود بلافاصله پس از صرف غذا نباید ورزشی انجام شود و بین غذاو ورزش‌های سنگین حداقل ۳ ساعت فاصله باشد.
▪ بهتر ورزش در هوای آزاد صورت گیرد. وجود گرد و خاک و هوای آلوده و در سالن‌های در بسته به‌خصوص اگر سیستم تهویه سالن‌ها مناسب و کارا نباشد، منجر به ایجاد بیماری‌های مختلف ریوی می‌شود.
▪ البته باید توجه کرد در ساعاتی که نور آفتاب بسیار شدید و سوزان است، از ورزش کردن، بپرهیزید زیرا در این مواقع سطح ازن افزایش می‌یابد.
▪ هنگام ورزش باید لباس رشته ورزشی مربوطه را پوشید. بهتر است لباس ورزشی راحت و کم وزن باشد و از کفش ورزشی مناسب استفاده کرد. کفش مناسب کفشی است که به خوبی از پاها محافظت کند، پاها در آن راحت باشد، نسبت به آب و رطوبت نفوذناپذیر باشد، هوا در آن جریان پیدا کند، دارای برآمدگی حمایت کننده قوس پاها باشد، لغزنده نباشد، کفش باید اندازه پا باشد زیرا گشادی کفش منجر به از دست دادن کنترل و توازن ورزشکار، زمین خوردن و رگ به رگ شدن مچ پا می‌شود. هم‌چنین در صورت تنگ بودن کفش، فشار وارده به پا در طی تمرین چند برابر شده و منجر به تورم و درد شدید پا می‌شود.
▪ هم‌چنین نباید ناخن‌های پا بلند باشد چون در اثر دویدن مداوم ناخن‌های پای فرد زیر فشار نوک کفش قرار می‌گیرد. جوراب‌ها نیز باید نخی و اندازه پا باشند. جوراب‌ بزرگ‌تر از سایز پا در قسمتی از کفش جمع می‌شود و موجب تاول زدن پاها می‌شود.
▪ مسئولیت ایمنی زمین به عهده مربی است. وسائل و تجهیزات ورزشی باید به‌طور مرتب توسط مربی کنترل و بازرسی شوند.
▪ دویدن و پرش در زمین‌های سفت باعث آسیب‌دیدگی مچ پا می‌شود. باید به ورزشکاران آموزش داد تا در هنگام پرش از فشار پنجه‌ها استفاده کنند یا هنگامی که به زمین فرود می‌آیند، ابتدا پنجه پاها و سپس کف پاهایشان زمین را لمس کند. هم‌چنین کف سالن‌های ورزشی را باید همیشه خنک نگهداشت تا از لغزندگی پای ورزشکار جلوگیری شود.
▪ توصیه و توجه به بهداشت فردی ورزشکار
▪ بدن ورزشکار باید تمیر باشد تا عمل تنفس پوست و تعریق به آسانی صورت گیرد. تنفس باید از راه بینی انجام شود. ورزشکار نباید پس از ورزش در جریان هوای سرد قرار گیرد یا آب سرد فراوان بنوشد.

منبع : مجله دانش ورزش